Rusland en de wereldraad
In de mist
Nu de lectuur over de Derde Assemblee van de Wereldraad van Kerken, in New Delhi gehouden, loskomt en vele beschouwingen ten beste worden gegeven willen we als niet-bezoeker en niet-waarnemer iets schrijven over een zaak, die in de verschillende verslagen en beschouwingen m.i. al te zeer in de mist blijft. Het is de kwestie van de toelating van de Russisch Orthodoxe kerk tot de Wereldraad. Over dit feit is door velen gejuicht in het Westen. Het is de vraag of er voldoende grond was voor dit gejuich. Afgedacht toch van allerlei theologische verschillen in de Wereldraad, die tengevolge van de toetreding van deze kerk, naar voren zullen komen en deze organisatie maken tot een vermenging van allerlei tegenstrijdige opvattingen, is er de kardinale vraag: in hoeverre zit achter deze toetreding een stuk Russische politiek?
Deze vraag wordt in vele gevallen niet voldoende serieus genomen.
Prof. dr W. F. Dankbaar, de voorzitter van de Oecumenische Raad in Nederland, schreef in „Woord en Dienst" van 3 febr. j.l.: ,,Ook mogen wij aannemen dat het haar onmogelijk gemaakt zou zijn lid te worden van de Wereldraad, als dit aan de Sovjetregering onwelgevallig was (waarvan acte!). Zij staat echter in haar inwendige kerkelijke leven niet onder staatsdwang. Wij hebben geen reden om aan te nemen dat zij tegen het communistische bewind in haar land in een verzetshouding staat, maar wij hebben nog veel minder reden om haar te vereenzelvigen met de marxistisch-communistische levensbeschouwing. Haar vertegenwoordigers hebben met nadruk verzekerd dat zij daarmee niets van doen hebben. Zij hebben in New Delhi geen zweem van politieke propaganda bedreven, daarentegen wel intensief en positief aan de besprekingen deelgenomen (dit is geen tegenstelling met het eerste)."
Dr Visser 't Hooft, de secretaris-generaal van de Wereldraad, verklaarde in een interview met een redacteur van Elsevier's weekblad t.a.v. de toelating: ,,Het is duidelijk dat het Kremlin geen toestemming zou hebben verleend indien het geen voordelen zag. Het Kremlin heeft motieven, wij hebben andere. Wij moeten proberen de Russische christenbroeders zoveel mogelijk te bemoedigen. Nu de eerste Assemblee met de Russische geleerden achter ons ligt, kunnen wij zeggen: wij hebben ons niet vergist. Zij hebben zich in New Delhi primair als christenmensen gedragen."
Tengevolge van al deze verklaringen en beschouwingen varen we in de mist. Wie de geciteerde zinnen nauwkeurig gaat ontleden constateert dat genoemde heren wel nattigheid voelen en wel erkennen dat het Kremlin een bedoeling heeft met de gegeven toestemming, maar ze redeneren over de kern van de zaak weer spoedig heen. Onze bedoelingen zijn andere dan die van het Kremlin, zegt men. Dat geloven we graag. Maar welke bedoelingen heeft de Russisch Orthodoxe kerk zelf? En zijn er garanties dat deze kerk de bedoelingen van het Kremlin niet gaat verwerkelijken?
Prof. dr Ernst Benz uit Marburg stelde in een Kerstnummer de kwestie bijzonder scherp toen hij zijn artikel afsloot met deze vraagzin: ,,Was het verzoek tot opname in de Wereldraad een symptoom van een innerlijk-gewijzigde houding van de geestelijke leiders der Russisch-Orthodoxe kerk? Of is er alleen sprake van een nieuwe politiek van het Kremlin om via de Russische Kerk rechtstreeks invloed te krijgen op een kerkelijke wereldorganisatie? Wil het Kremlin de neutralistische delegaties dezer organisatie — momenteel geweldig versterkt door de vele ,,jonge kerken" van Azië en Afrika — voor zich trachten te winnen als bondgenoten in de strijd tegen het Westen?"
In dit verband herinneren we ons wat dr J. Verkuyl in een destijds omstreden brochure ,,De geest van het communisme en het kapitalisme en het evangelie van Christus" schreef: „Overal waar het communisme momenteel vooruitschuift en invloedssferen zoekt, ziet men dan ook volop pogingen om te infiltreren in religieuze gemeenschappen, om die gemeenschappen te gebruiken voor de communistische doeleinden. Niemand late zich misleiden: de communistische bewegingen staan alom op Marxistisch-Leninistische basis en de strijd tegen iedere vorm van religie is een van de verborgen doelstellingen van het communisme."
Als dr Verkuyl vandaag nog voor deze woorden staat, zal hij toch ook wel vele vraagtekens achter de toetreding van de Russische kerk tot de Wereldraad hebben gezet.
De feiten
Intussen heeft dr Mcintire ons geïnformeerd over een paar feiten. De Aartsbisschop Nikodim, de leider van de Russische delegatie werd voortdurend naar de vergaderzaal gebracht met een grote zwarte limousine van de Sovjet Ambassade.
Nog veel sterker is het volgende feit, dat we uitvoerig weergeven:
,,Op zaterdag 2 december vonden alle personen in hun postvakje een mededeling getiteld „Assemblee Notities". Daarin stond „De delegatie van de Russische Orthodoxe Kerk nodigt de deelnemers aan de Assemblee uit een film te komen zien, waarin zal worden vertoond het leven van de Russische Orthodoxe Kerk, en het bezoek van de Algemeen Secretaris van de Wereldraad van Kerken aan Rusland. Deze voorstelling zal plaats hebben op zondag 3 december, in Travencore Hall, New Delhi, van 1 tot 4 uur n.m."
Toen men zich door een taxi naar de aangegeven plaats liet brengen bleek Travencore Hall de Russische Ambassade te zijn.
Bij het binnentreden van de hal passeerde men direct de boekenstand, waar allerlei gratis literatuur werd uitgereikt. Daar men nog niet geheel klaar was om de film te vertonen, werden de gasten ontvangen in de bibliotheek, waar ook weer allerlei propaganda-lectuur aanwezig was die men vrij mocht meenemen.
De film over het bezoek van Dr Visser 't Hooft aan Rusland nam slechts een gedeelte van de beschikbare tijd in beslag. De rest van de tijd werd besteed aan het vertonen van films waarin kerken werden gezien die overvol waren, niet alleen met volwassenen, maar ook met jonge mensen en kinderen. Zo werd de indruk gewekt dat er in Rusland volledige godsdienstvrijheid is. In deze films was de propaganda op knappe wijze verwerkt. Tussen die verschillende kerkdiensten liet men zien communes, universiteiten, de prachtige ondergrondse spoorweg van Moskou, moderne fabrieken en in het algemeen overal gelukkige mensen, die volop genoten van de zegeningen van vooruitgang die het communisme ze gebracht had. Het geheel was een zo voortreffelijke propaganda als men zich maar kon wensen. Onder de literatuur die gratis beschikbaar werd gesteld bevond zich ook materiaal waarin de godsdienst werd bestreden, o.a. het Program van de Communistische Partij in de Sovjet Unie. Op blz. 102 van dit boekwerk wordt gezegd dat het noodzakelijk is om geduldig de onhoudbaarheid aan te tonen van godsdienstige overtuigingen die in het verleden in het leven werden geroepen toen de mensen ontzag werd ingeboezemd door de wezenlijke krachten die de sociale onderdrukking veroorzaakten, en de werkelijke oorzaken van natuurlijke en sociale verschijnselen niet kenden.
Zo zag men in New Delhi het verschijnsel dat de vertegenwoordigers van de Russische Kerk verklaarden dat de kerk in Rusland geheel vrij was. Ze nodigden de vertegenwoordigers van de andere kerken uit tot een bijeenkomst. Deze bijeenkomst vond plaats in de Russische Ambassade, welke naam in de uitnodiging zorgvuldig was verzwegen. In deze bijeenkomst speelde de propaganda voor Rusland en de zegeningen van het communisme een voorname rol. En tenslotte schroomde men niet in deze bijeenkomst van kerkelijke vertegenwoordigers materiaal aan te bieden waarin de kerken en de godsdienst werden bestreden."
Hebben dan allen, die voor toelating van de Russische Orthodoxe kerk hebben gestemd geen oog gehad voor deze situatie?
Maar dan moet u eens lezen wat de hoofdredacteur van een bekend Amerikaans tijdschrift, Christianity Today, schrijft:
„Het zal nog een lange tijd duren, als het ooit zover komt, voordat alle feiten, die te maken hebben met de toelating van de Russische Orthodoxe Kerk tot de Wereldraad, bekend zijn of gepubliceerd worden.
Op dit ogenblik zijn er sterke bewijzen dat velen die voor de resolutie hebben gestemd dat gedaan hebben in strijd met hun eigen overtuiging en alleen omdat ze repercussies vreesden tegenover Christelijke broeders achter het IJzeren Gordijn.
De plotselinge verandering in de leiding van de buitenlandse betrekkingen van de oude Metropoliet Nicolai naar de jonge Aartsbisschop Nikodim had grote politieke betekenis want Nikolai had tegenover de westelijke kerken een verzoeningsgezinde houding aangenomen die de Rode leiders verontrustte.
Verder ontving de Wereldraad, naar ons wordt medegedeeld, een indirecte waarschuwing geen formele verklaring af te leggen waarin het communisme zou worden aangevallen, daar als gevolg daarvan de kerken onder het Kremlin zouden hebben te lijden.
Goede mannen stonden voor een dilemna. Wij geloven dat zij hadden behoren te handelen op grond van hun overtuiging, maar goed ingelichte waarnemers beweren dat de Russische Orthodoxie werd toegelaten niet op grond van overtuiging maar tengevolge van vrees voor bedreiging."
Het is jammer dat we over deze dingen al te weinig lezen in de Nederlandse pers. Het leek ons daarom goed ze per artikel eens door te geven.
Achtergrond
Wat is toch de achtergrond van het feit dat men de toelating van deze Russische Kerk tot de Wereldraad heel gewoon vindt en verdedigt?
We noemen drie factoren zonder overigens hiermee volledig te zijn.
Allereerst omdat velen het communisme niet door hebben en niet zien dat elke daad van de communistische politiek totalitair bepaald is. Terecht schreef de journalist Lunshof in het liberale(!) Elsevier: ,,Of nu de Wereldraad van Kerken in al zijn onschuld de orthodoxe kerk in Moskou in zijn schoot opneemt, daarbij menende dat zij veel meer is dan een filiaal van het communistische staatsapparaat, of naïeve lieden, voetbalelftallen of violisten uit communistische landen ontvangen, zeggende dat het alleen gaat om sport en kunst, niet om de zetten in een politiek wereld-schaakspel, of ondernemers met communistische regeringen handel drijven, er zich op beroepende dat zaken nu eenmaal zaken zijn — het is steeds dezelfde betreurenswaardige dwaling: men ziet niet in of men wil niet inzien dat wij met een totalitaire regering te doen hebben."
Een dergelijke zin had in alle christelijke kranten moeten staan!
Vervolgens kunnen we ons niet onttrekken aan de gedachte dat de eenheidsroes, die over velen gaat, de ogen verblindt en de oordeelskracht verzwakt. Eenheid is een schone zaak en eenheid van kerken is een begeerlijk goed. Een ontmoeting van christenen uit Oost en West is zeker toe te juichen. Maar in het kader van de Wereldraad is de stem van de Russisch Orthodoxe kerk geen onverschillige zaak. De waarheid wordt geofferd aan de eenheid. Terwille van de eenheid is men bereid het minder nauw te nemen met de waarheid. We kunnen ons niet onttrekken aan de indruk dat deze mentaliteit die in ons land momenteel sterk doordringt, ook hier een grote rol speelt. Tenslotte moeten we ook hier signaleren de onbewust levende, maar de steeds meer doorvretende gedachte: het is allemaal zo erg niet. Het leven in deze grote wereld met mammoet-problemen is te imponerend om ons druk te maken over al deze dingen. Waarom zouden we het niet eens anders doen? Deze denkwijze vreet op ontstellende wijze door in het leven van de leden van alle kerken. Er is momenteel zoveel op drift dat de vreemdste dingen heel gewoon worden geaccepteerd. Van verstarring moeten we niets hebben. Maar de verwarring wordt op deze wijze toch wel erg groot. Daarom moeten we de duidelijke weg gaan tussen verstarring en verwarring.
Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt
voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen,
vragen, informatie: contact.
Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing.
Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this
database. Terms of use.
Bekijk de hele uitgave van vrijdag 16 februari 1962
De Wekker | 8 Pagina's