De Heidelbergse Catechismus (I)

Op D.V. zaterdag 19 januari a.s. zal het precies 400 jaar geleden zijn, dat bij de drukker J. Mayer te Heidelberg een boekje verscheen onder de titel „Catechismus of Christelijk Onderwijs, zoals die in Kerken en Scholen van de Keurvorstelijke Palts beoefend wordt". Aan deze 400e verjaardag zal overal aandacht geschonken worden. En dat is geen wonder. Want de verspreide zegen was en is bijzonder groot. In dit eerste artikel willen wij U iets over de historie van dit boekje vertellen, waaraan de namen van Zacharias Ursinus (geb. 1534 — gestorven 1583) en Caspar Olevianus (geb. 1536 — gestorven 1587) onafscheidelijk verbonden zijn.

Deze twee mannen waren geleerden van formaat. Ursinus b.v. werd op bijna 16-jarige leeftijd reeds als student in Wittenberg ingeschreven na door de bekende Melanchton met verrassend resultaat getest te zijn. Beiden werden op jonge leeftijd (resp. 27 en 24 jaar) benoemd tot hoogleraar in de theologie. Voorts waren zij op onverdachte wijze de Gereformeerde en niet de Lutherse religie toegedaan. Ursinus had reeds jong persoonlijk contact gehad met de grote Zwitserse reformator, die hem zijn werken ten geschenke gaf. Zijn collega Olevianus, oorspronkelijk Rooms opgevoed en voor de rechten bestemd, koos in Frankrijk welbewust voor de Hervorming en werd een vurige aanhanger van het Calvinisme. Op grond van hun studie in de Heilige Schrift kwamen zij steeds tot dezelfde conclusie als Calvijn. Tenslotte waren de opstellers van de Heidelbergse Catechismus echte godvrezende mensen. Van Olevianus is bekend hoe hij in het Franse plaatsje Bourges door een wonderlijke redding uit levensgevaar tot volle geestelijke doorbraak kwam. Natuurlijk waren er tussen hen ook verschilpunten. Ursinus was meer het type van de studeerkamergeleerde en krachtige debater, terwijl Olevianus de man van het practische, organisatorische werk was, waarvoor hij dan ook na de komst van Ursinus in Heidelberg (1561) tenvolle werd ingezet. Urzinus nam de door Olevianus in 1560 aangevatte taak over.

Deze beide mannen waren met een verschil van 1 jaar door de keurvorst van de Palts naar Heidelberg geroepen. Want deze Frederik III bijgenaamd de Vrome — wenste, dat de theologische faculteit geheel door Calvijnse krachten bezet werd. Lutherse terzijde gesteld en de Reformatie in zijn gebied op deze, gereformeerde, wijze uitgevoerd en verstevigd. In die tijd beslisten de Vorsten min of meer over de offici- ële religie.

Spoedig werd door de keurvorst aan Ursinus en Olevianus opgedragen een Catechismus samen te stellen, die bestemd zou zijn voor de kerken en de scholen. Daarvoor, werd door hen gelezen alles wat reeds op gereformeerd gebied aan Catechismus was verschenen. Het beste werd verzameld en in onze H.C. verwerkt, zodat terecht ook vanuit dit gezichtspunt ons leerboek oecumenisch genoemd mag worden. Ursinus ontwierp nu eerst z'n zgn. Catechismus Major, opgezet op het stramien van het Genadeverbond. Maar dit voorontwerp kon de goedkeuring niet verkrijgen. Dit overkwam ook zijn tweede ontwerp: De zgn. Catechismus Minor, gans anders van opzet. Aan dit boekje werd door allerlei personen gedokterd: verbeterd, uitgebreid, verdiepten verscherpt. Daarbij hield men heel sterk rekening met de practische behoeften van de gemeente op kerkelijk-, maatschappelijk- en persoonlijk geestelijk gebied. Over de eindredactie vergaderde de Synode 5 volle dagen. Toen werd het met algemene instemming vastgesteld. De gehele Kerk had er in mee beslist.
In deze arbeid had Ursinus het leeuwenaandeel verricht. Verschillende vragen en antwoorden zijn zijn eigen gevonden parels. Helaas valt niet meer na te gaan wat nu allemaal precies het werk van Olevianus geweest is. Door de vele oorlogen zijn de acta en archieven van Heidelberg grotendeels verloren gegaan. Wel is zeker, dat Olevianus voor de eindredactie veel werk verzet heeft door o.a. als voormalig jurist scherp te letten op juiste formuleringen. Tevens zijn van hem de vragen 12 tot 18 afkomstig.
De eerste druk kwam uit op 19 januari 1563. In deze uitgave ontbreekt de bewuste vraag over het onderscheid tussen Paapse Mis en het Heilig Avondmaal. Zo'n vraag werd op last van de keurvorst — in verband met de uitspraken van het Concilie van Trente — door Olevianus in de tweede druk ingevoegd, verscherpt en uitgebreid in de derde uitgave van 1563, die nog steeds voor de officiële geldt. In deze tweede druk werden de vragen tevens genummerd, de Zondagsafdelingen opgesteld en de Bijbelhoofdstukken als bewijsplaatsen voorzien van versaanduiding.
Dit boekje ging er heel vlot in. Niet enkel in de Palts, maar ook in ons land. Dit hebben we o.m. te danken aan de vele Nederlandse vluchtelingen, die in de tijd van de Spaanse geloofsvervolging in het gebied van de keurvorst een veilig onderdak vonden. Hun dominee. Petrus Dathenus — hofprediker van Frederik III — gaf achter zijn bekende psalmberijming een vertaling van de Paltsische Catechismus en speelde het zodoende in de handen van talloze Nederlanders. Op onderscheiden kerkelijke vergaderingen werd uitgesproken, dat de H.C. van deze twee jonge theologen „gepreekt moest worden terwille van de zeer nodige en nuttige onderwijzing." De Dordtse Synode van 1618-1619 besloot dit boekje te verheffen en te bestempelen tot een officieel belijdenisgeschrift der kerken.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen