De betekenis van het woord „Verbond" (5)

Het doel, dat men bij het sluiten van een verbond op het oog heeft, laat zich niet altijd nauwkeurig omschrijven; in zijn boek over „Het Verbond Gods", Kampen 1939, zegt Prof. Dr. G.Ch. Aalders: „het gaat in die gevallen eenvoudig om eene algemeene verhouding van welgezindheid tusschen de personen die het verbond sluiten, er wordt tussschen hen een band gelegd van wederkeerige hulpvaardigheid of zelfs van innige vriendschap, zooals bij David en Jonathan" (blz. 15).
Behalve het verbond tussen David en Jonathan (zie 1 Sam. 18 : 3, 20 : 8, 23 : 18) kan hier b.v. ook genoemd worden het verbond tussen Asa en Benhadad (1 Kon, 15 : 19); in Obadja 7 wisselt het woord „bondgenoten" af met het woord „vrienden".
Naast de genoemde plaatsen vinden we andere, waarin het doel van een verbondssluiting nader wordt aangegeven.
Zo b.v. 2 Sam. 3 : 12, 13: „Toen zond Abner boden tot David, ter plaatse waar hij was, met de boodschap: van wien is het land? Sluit toch een verbond met mij; zie, dan zal ik u helpen om geheel Israël uw zijde te doen kiezen. En hij zeide: Goed, ik zal een verbond met u sluiten, maar één ding eis ik van u: dat gij mij niet bezoekt, zonder eerst, wanneer gij mij komt bezoeken, Michal, de dochter van Saul, te brengen". In 1 Kon. 20 : 34 doet Benhadad als volgt vredesvoorstellen aan Achab: „De steden die mijn vader aan uw vader ontnomen heeft, zal ik teruggeven; voorts moogt gij u een handelswijk in Damaskus aanleggen, zoals mijn vader in Samaria heeft aangelegd, en ikzelf moge met een verbond afscheid van u nemen"; hierna vindt dan de verbondssluiting plaats.
Tenslotte wijzen we op Ps. 89 : 4, 5: ,,Met Mijn uitverkorene heb Ik een verbond gesloten, aan Mijn knecht David heb Ik gezworen: Voor altoos zal Ik uw nakroost bevestigen, en uw troon bouwen van geslacht tot geslacht".
In deze en dergelijke plaatsen komt duidelijker naar voren, dat het sluiten van een verbond niet alleen betekent het aangaan van een bepaalde verhouding maar ook het normeren daarvan; d.w.z. het regelen van de wederzijdse verbondsplichten en verbondsrechten, het regelen dus van het verkeer binnen het verbondsraam, kortom: het regelen van de verbondsomgang.

Gaan we nu in het Oude Testament van geval tot geval na, wat het meer algemene — of meer bijzondere doel van een bepaalde verbondssluiting is en welke meer algemene — of meer bijzondere regelingen daarbij getroffen worden, dan stuiten we op een belangrijk verschijnsel.
Dit verschijnsel laat zich het eenvoudigst zó omschrijven, dat tot de kenmerkende eigenaardigheden van een verbond wel altijd het element van tweezijdigheid behoort, maar dat dit in vele gevallen het element van zekere éénzijdigheid niet uitsluit, ja daarvoor vaak op de achtergrond treedt.
Ter toelichting hiervan wijzen we allereerst op het verbond, dat door Nebukadnezar gesloten wordt met Zedekia; over dit verbond lezen we in Ezech. 17 : 12-16: „de koning van Babel kwam te Jeruzalem, nam er de koning en de vorsten weg en voerde ze naar Babel te zijnent.
Vervolgens nam hij een lid van het koninklijk geslacht, sloot een verbond met hem en deed hem een eed zweren; ook nam hij de machtigen des lands weg. Zo zou het een onbeduidend koninkrijk zijn (n.l. dat van Nebukadnezars vazalvorst Zedekia, J. d. V.) en het hoofd niet kunnen opsteken, maar het verbond moeten houden om te blijven bestaan.
Maar hij kwam in opstand tegen hem door boden naar Egypte te zenden, opdat dit hem paarden en veel krijgsvolk zou leveren. Zal dat hem gelukken? Zou wie zoiets doet, ontkomen? Zou hij het verbond verbreken en ontkomen? Zo waar Ik leef, luidt het woord van den Heere Heere, in de woonplaats van de koning, die hem tot koning gemaakt heeft, jegens wien hij den eed veracht en het verbond verbroken heeft, bij hem, in Babel zal hij sterven" (zie ook het vervolg).
De bedoeling van deze verbondssluiting is blijkbaar het aangaan en het regelen van een bepaalde verhouding, waarin Nebukadnezar als overwinnaar de positie van beschermer bekleedt en Zedekia als overwonnene de positie van vazalvorst.
Het initiatief tot deze verbondssluiting gaat geheel uit van Nebukadnezar, die bij de verbondssluiting zelf ook het eerst en het meest handelt; Zedekia blijft bij de verbondssluiting echter niet passief, maar treedt ook van zijn kant handelend op, door de eed af te leggen. Beide partijen ontvangen plichten en rechten: Nebukadnezar verplicht zich om Zedekia te beschermen en Zedekia verplicht zich om Nebukadnezar te gehoorzamen, Nebukadnezar ontvangt recht op Zedekia's gehoorzaamheid en Zedekia ontvangt recht op Nebukadnezars bescherming.
We hebben hier dus duidelijk een tweezijdige verhouding met wederzijdse plichten en wederzijdse rechten. Deze twéézijdige verhouding wordt echter door Nebukadnezar éénzijdig aan Zedekia opgelegd („hij nam een lid van het koninklijk geslacht, sloot een verbond met hem en deed hem een eed zweren"), terwijl de positie van Zedekia nu en straks staat of valt met de gratie van Nebukadnezar; Nebukadnezar blijft de machtige overwinnaar en Zedekia blijft het minuscule figuurtje van de overwonnene.
Blijkbaar behoeven de partijen, die een verbond sluiten, niet gelijkwaardig te zijn; blijkbaar kunnen de wederzijdse verbondsplichten en verbondsrechten even ongelijk zijn, als de machtsposities van de verbondspartners.
In verband hiermee doet het verbond tussen Nebukadnezar en Zedekia ons meer denken aan een éénzijdige beschikking of éénzijdige toezegging van Nebukadnezar, dan aan een twéézijdige verhouding met wederzijdse plichten en rechten. Het element van de wederkerigheid der betrekkingen verdwijnt hier niet uit de betekenis van het woord „verbond", maar wel treedt dit element hier op de achtergrond; andere elementen in de verbondsverhouding ontvangen nu accent en de term „verbond" gaat de nuance vertonen van ,,beschikking", „verordening", „toezegging", of iets dergelijks.
Ter nadere illustratie wijzen we nog op 1 Sam. 11 : 1, waar de inwoners van Jabes tot Nahas zeggen: ,,Sluit een verbond met ons, dan zullen wij ons aan u onderwerpen"; verder op 1 Sam. 20 : 16: „Toen sloot Jonathan dit verbond met het huis van David: De Heere zal het eisen van de hand van de vijanden van David. En Jonathan liet David opnieuw zweren...."; tenslotte op 2 Kon. 11 : 14: „In het zevende jaar ontbood Jojada de oversten over honderd van de lijfwacht en van de garde; hij liet hen bij zich komen in het huis des Heeren, sloot met hen een verbond en nam hun een eed af in het huis des Heeren".
Als deze en nog veel meer plaatsen laten zien, hoe het element van wederkerigheid niét verdwijnt, maar wél op de achtergrond kan treden, waarbij het element van éénzijdige beschikking enz. accent ontvangt.
Min of meer volledigheidshalve wijzen we er nog op, dat in het Oude Testament geen enkele verbondssluiting en verbondsverhouding geheel gelijk is aan een andere verbondssluiting en verbondsverhouding.
Het initiatief gaat nu eens van de zwakste, dan weer van de sterkste partij uit; overigens is een verschil in machtspositie vaak moeilijk aanwijsbaar, zodat we alleen maar kunnen zeggen het initiatief gaat uit van die bepaalde partner.
Soms treden bij de verbondssluiting beide partijen even handelend op, waarbij hun machtsposities of vrijwel gelijk of duidelijk ongelijk zijn. Nu eens lezen we slechts van het handelend optreden der zwakste partij, dan weer alleen van het handelend optreden der sterkste partij; soms sluit een derde het verbond, hetzij tussen twee, hetzij tussen meer partijen, enz. enz.
Kortom: in de incidentele en fragmentarische mededelingen van het Oude Testament over de verbondssluitingen en verbondsverhoudingen onder Israël is de verscheidenheid reeds zo groot, dat het gewettigd schijnt in die verbondssluitingen en verbondsverhoudingen een even grote variatie aan te nemen, als in de omstandigheden waaronder — en de partijen waartussen — en de bedoelingen waarmee een verbond tot stand komt of functioneert.
Ook hier laat de rijkdom van het leven zich niet vangen in een schema

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen