Begraven in kerken!

Nu we toch met artikel 65 van de Kerkorde, dat handelt over lijkpredikatiën of lijkdiensten, bezig zijn willen wij nog iets zeggen over de gewoonte om de doden in de kerken te begraven.
In de Middeleeuwen kende men kerkhoven (coemiteria, d.i. slaapsteden), waarheen de doden werden gebracht. Omstreeks 785 vaardigde Karel de Grote een wet uit, waarbij werd bepaald dat de lijken der christenen naar de coemiteriën der kerken moesten gevoerd worden en niet naar de grafheuvels der heidenen. Maar men ging ook reeds in de kerken «begraven, zoals o.m. blijkt uit een wet van Karel de Grote in 809, waarbij dit verboden werd. Dat dit gebod dikwijls overtreden werd is weer duidelijk uit een besluit van een kerkvergadering in 813, dat het gebod van Karel de Grote gehoorzaamd moest worden. Tenslotte werd het begraven in de kerken een algemeen gebruik. Allerlei motieven speelden hierbij een rol, maar het kwam uiteindelijk hierop neer dat men het liefst zo dicht mogelijk bij het heilige, bij het altaar, begraven wilde worden. De kerk zag hierin een rijke bron van inkomsten — zij liet er zich goed voor betalen. Het werd een zaak van deftigheid en van geld. „Begraven worden voor het hoogaltaar in het koor was het alleruitnemendste, dan in het overige koor, dan in de kerk zelve, dan in de geweide aarde om de kerk, het kerkhof", dr. L. Knappert, Van Sterven en Begraven, Baarn, 1909, 14 v.
Zo was het voor de Hervorming, en zo bleef het ook na de Reformatie. Dat dit zeer onhygiënisch was behoeft geen betoog! De overheid begreep dit ook wel en vaardigde dikwijls bepalingen uit om bijv. de lijken terstond, wanneer ze in de kerk gebracht waren, te begraven. Maar de stank was dikwijls onverdragelijk, vooral wanneer in tijden van epidemieën vele doodkisten ongedekt in de kerken stonden. Dit was o.m. het geval in 1664 in de Buurkerk in Utrecht, waar toen 200 ongedekte doodkisten aanwezig waren! Maar erger was nog, dat men in de 17e eeuw bij voorkeur op zondag ging begraven in de kerken, en dat nog wel tijdens de preek! De vroedschap van Amsterdam maakte daarom allerlei bepalingen omtrent het openstaan der graven op zondag. De kerkeraad van Hoorn verzocht in 1625 aan de burgemeesters om toe te zien dat op zondagen tijdens het preken geen begrafenis zou plaats hebben. Maar de overheid was niet altijd in staat aan dit gebruik een einde te maken. Men moest geven en nemen. Daarom bepaalde het stadsbestuur van Den Briel in 1641, dat men weliswaar verlof kon krijgen om tijdens de preek te begraven, maar dat men dit dan moest doen vóór 9 uur 's morgens dus in de vroegdienst. Op andere plaatsen stelde men als limiet 2 of 3 uur na de middag. Is het wonder, dat men soms klaagde over het slechte kerkbezoek vanwege de onverdragelijke stank?
Of er dan geen protesten kwamen van de zijde der kerk en van de kant der geneesheren? Inderdaad, zulke protesten kwamen er. En voorzover ik kan nagaan was de bekende godzalige Willem Teellinck één van de eerste kerkelijke figuren die zich tegen het begraven in de kerken verklaarde. In 1624 schreef hij zijn Wraeck-Sweert, Bepleytende het Recht van Godts Verbondt, enz. Hij schrijft o.m. over de roeping der overheid om maatregelen te nemen als er een pestepidemie is uitgebroken, en zegt dan o.a. dat er moeten komen: Bequame, genoeghsame, ende so wat af-gescheydene plaetsen der begravinghe; waer toe (als de lieden eens haere suffende Superstitien wouden afleggen) de Kerck-hoven; ende noch veel meer de beslooten Kercken, d'aller-onbequaemste plaetsen van de Werelt zijn: so dat billicklijck het een mensche mochte doen verbaest staen, dat noch onder ons Gereformeerde Christenen, die wy weten, ende vol mondelijck belyden, dat de gewiede aerde maer een suffende Superstitie en is, het daer noch so soude toegaen, dat selve als het vyer der Pestilentie, al gansch seer aensteeckt, men noch al de luyden blijft begravende in de Kercke, op de Kerck-hoven, so lange tot daer geen plaetse meer is. Het eerste stuck Van de Wercken van Mr. Willem Teellinck, enz. Utrecht, 1659, blz. 475. Teellinck wil dan dat men „een ruym, luchtich, spatieus velt, ergens bequamelijck buijten de Stadt gelegen" zal aanleggen om daar de gestorvenen aan de pest te begraven. Hij heeft naar het ons voorkomt tweeërlei motief, het ene is een hygiënisch motief (de besmetting!) en het andere is een religieus motief: hij wil een einde gemaakt zien aan de overblijfselen van het Roomse bijgeloof. Anderen, ook medici, vielen hem later bij, maar het hielp niet veel. In 1792 gaf een ds. Ockerse nog een preek uit: „Het begraven der dooden buiten de kerken en stadspoorten aangeprezen naar aanleiding van Ps. 34 vs. 21", doch tevergeefs. In 1808 werd deze preek nog eens, ook weer tevergeefs, uitgegeven. Wel wilden de mannen van de Revolutie van 1795 een eind maken aan het begraven in de kerken, maar ook zij konden er geen eind aan maken. Op 12 juni 1804 verscheen een decreet waarbij het begraven in de kerken verboden werd. Maar nauwelijks was onze onafhankelijkheid hersteld of Willem I trok 24 dec. 1813 dit decreet weer in. Onze Souvereine Vorst bepaalde toen zelfs dat er een commissie zou worden benoemd om te onderzoeken of de gewoonte om de lijken in de kerken te begraven wel zó schadelijk voor de gezondheid was dat het verboden moest worden! Het duurde nog tot 1828 voor er een definitief verbod kwam. Sindsdien behoort dit afschuwelijke gebruik gelukkig tot het verleden.

A. (Apeldoorn), H.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen