Individualisme

Omschrijving
Eerste vraag is: wat is nu feitelijk individualisme? We begrijpen allen dat het samenhangt met individu, een woord dat we in de regel gebruiken voor persoon, maar dat letterlijk, betekent ondeelbaar; „ieder mens op zichzelf beschouwd als een zelfstandig deel van de soort".
Individualisme nu is de leer en de praktijk, die de rechten van het individu (de enkeling) boven die der gemeenschap stelt. Niet 't belang van de gemeenschap, maar de inzichten en rechten van de menselijke persoonlijkheid, de enkeling, zijn doorslaggevend.
Het is practisch de levenshouding van de mens, die zichzelf isoleert van de gemeenschap. Voor die gemeenschap heeft hij een zekere minachting. In ieder geval vindt hij eigen inzichten belangrijker dan de mening en het inzicht van de gemeenschap. De individualist zal dan ook bij voorbaat anders doen en handelen dan „men" doet en handelt. Hij heeft er een zeker behagen in af te wijken van de gangbare gedragspatronen. Hij is er steeds op uit eigen wegen te gaan en zoekt bij voorbaat — vaak onbewust — allerlei gelegenheid om eigen wegen te gaan, eigen gedachten te verdedigen en eigen standpunten in te nemen. Iets wat uit een bepaalde gemeenschap komt is bij de individualist bij voorbaat verdacht.

Openbaring
Dit individualisme kan zich op verschillende manieren openbaren op alle mogelijke gebieden van het leven. Er zijn vele vormen van individualisme. Hoe kan het ook anders? De mens beweegt zich op elk gebied van het leven: maatschappij en politiek, kunst en wijsbegeerte, kerk en theologie. En overal komen we dit individualisme tegen, gekenmerkt door de oertrek: de mens als enkeling is belangrijker dan de gemeenschap.
We komen dit individualisme b.v. tegen op kerkelijk gebied.
Heel het vrijzinnig-religieuze type van de negentiende eeuw was door en door individualistisch. De echte vroomheid is de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie — de allerpersoonlijkste uitdrukking van het allerpersoonlijkste gevoel. Hier was geen plaats voor een kerkbegrip met binding aan het gezaghebbend Woord van God en de belijdenis.
Maar het is merkwaardig te zien hoe dezelfde trekken toch ook het gereformeerd protestantisme hebben begeleid, in ons land inzonderheid, zodat het kerkelijke leven er in menig opzicht schade van heeft ondervonden en nog ondervindt.
Immers ook binnen het raam van de binding aan Gods Woord en de belijdenis is er gelegenheid genoeg zichzelf uit te leven en met eigen persoonlijke inzichten te komen.
De individualist is er altijd op uit eigen gevoelen te doen triomferen. Hij kan maar moeilijk in gemeenschap leven en zich dienovereenkomstig gedragen.
De voorbeelden liggen voor het grijpen — helaas!
Men is individualist wanneer men zich, strijdend voor de zuivere leer en de schriftuurlijke prediking, niet bekommert om de naaste in de kerk en wereld. Wat heeft dit individualisme de naam van de kerk al veel kwaad gedaan. Wat zijn hier een verliesposten door geboekt.
Het is evenzeer uiting van individualisme wanneer men in het geweer komt, als het niet precies gaat in de kerk zoals de enkeling meent dat het moet gaan. Best mogelijk dat hij gelijk heeft. Maar de wijze, waarop hij zijn gelijk openbaart; tekent de ras-individualist. Hij zet zijn mening door, luistert niet en kan niet luisteren, ziet laatdunkend neer op ieder, die het niet met hem eens is en waant zich geestelijk verre de meerdere van anderen.
Dit individualisme speelt velen parten in het plaatselijke kerkelijke leven. Het beleid van een kerkeraad, de prediking van de dominee, de omgang met gemeenteleden wordt vaak veel te individualistisch benaderd. „Zoals ik het zie en het opvat, is het waar en zo moet het." Dat wil niet zeggen dat het beleid van een kerkeraad of de prediking van een dominee niet aan kritiek onderhevig is. Maar het scheelt zo veel hoe kritiek wordt gemaakt. De individualist is hard en koud; in zijn opvatting is geen bewogenheid; de liefde wordt er in gemist. Hoe kan het ook anders, want als individualist heeft hij alleen zichzelf lief en zijn de ander en de gemeenschap er slechts om hem te dienen.
Ook in het bredere kerkelijke leven speelt dit individualisme een rol. Er wordt een bepaalde lijn uitgestippeld; een bepaald beleid wordt gevoerd op belangrijke terreinen van het kerkelijke leven onder leiding van daartoe aangewezen instanties; bepaalde acties worden op touw gezet. Men is het er niet mee eens; men ziet het anders, beter, zuiverder. Best mogelijk, maar men kan het niet opbrengen deze kritiek niet aan de grote klok te hangen, maar men gaat tam-tam maken, vaak zonder dat de eerst verantwoordelijke instanties er iets van weten of verantwoording kunnen afleggen.
Dit individualisme maakt zoveel kapot; vergiftigt verhoudingen; breekt de kerk des Heeren af. Uiteindelijk doet ieder wat goed is in eigen ogen. De normen voor de gemeenschap der heiligen worden niet gehanteerd, laat staan dat ze enigermate in praktijk worden gebracht, opdat de wereld zou kunnen zeggen: Ziet, hoe lief zij elkander hebben.

Oorzaken
Over de oorzaken van dit individualisme zou heel veel te zeggen zijn.
Historisch heeft het diepe wortels, die we hier niet nader zullen aangeven; we zouden dan moeten teruggaan tot de tijd, waarin het Griekse denken oppermachtig was.
Geestelijk hangt het samen met de handhaving van het eigen ik; die handhaving kan dan een vroom, godsdienstig fundament krijgen. Maar intussen is het de mens, die alles om zichzelf laat draaien.
Men moet hier niet zeggen dat een persoonlijk gerichte prediking het individualisme in de hand werkt. Of de prediking is dan niet goed persoonlijk gericht óf men luistert verkeerd. De persoonlijk gerichte prediking laat duidelijk weten, dient althans duidelijk te laten weten dat de Heere ons plaatst in de gemeenschap. Zalig worden is wel strikt persoonlijk, maar dat betekent niet dat ik met de ander niets heb te maken. De Catechismus antwoordt op de vraag: Maar wie is deze Middelaar? niet: mijn, maar onze Heere Jezus Christus. Dat onze is typerend, zoals Christus Zelf ons in het volmaakte gebed als kinderen plaatst om de tafel en doet bidden: Onze Vader, die in de hemelen zijt.
De oorzaak van het individualisme, dat voortwoekert, moet wel voor een groot gedeelte worden gezocht in het ontbreken van de levende gemeenschap met de Heiland; in de verstoring van de band met God. Er is individualisme dat geestelijk schijnt te zijn, maar geesteloosheid poogt te verbergen. Dicht bij de Heere zijn we ook dicht bij elkaar en kunnen we elkaar in de naam der waarheid niet om de eerste de beste letter verketteren.

Bestrijding
Dit individualisme dient bestreden te worden met alle macht.
Onaangename verhoudingen zijn het gevolg van individualisme; men isoleert zichzelf en isoleert anderen; men maakt de gemeenschap kapot, breekt de kerk af en houdt de waarachtige eenheid tegen.
Maar deze bestrijding is een moeilijke zaak.
Alleen wie gehoorzaam luisteren kan naar Gods Woord breekt de spits van het individualisme af. Maar dat is vaak zo moeilijk, omdat men met een bepaalde uitleg van Gods Woord Gods Woord ter hand neemt; men weet vaak van te voren reeds wat Gods Woord zegt! Men gebruikt de Bijbel om eigen mening te staven, maar men vraagt zich niet in ernst af: zou ik het wel goed hebben?
Dit individualisme, ook in het verstaan van de Bijbel, zal duidelijk moeten worden aangewezen; de prediking heeft nog veel leiding te geven; de ambtsdragers hebben dit individualisme duidelijk aan te wijzen — in de hoop dat zij hun ambt niet individualistisch bedienen en het gebruiken om eigen mening te doen triomferen.
Het individualisme is wel radicaal gebroken wanneer geleefd wordt naar het paulinische woord: en ieder lette niet slechts op zijn eigen belang, maar ieder lette ook op dat van anderen. Laat die gezindheid bij u zijn, welke ook in Christus Jezus was.

J.H.V.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen