Drie in één

Politiek
Het eerst genoemde boek „Anti Revolutionair Bestek" is een toelichting op het beginsel en algemeen staatkundig program van de A.R. Partij. Het is een dik boekwerk, fraai uitgegeven, dat meer dan 400 bladzijden telt. Voor de derde keer verschijnt een toelichting op het program van deze partij. In 1879 verscheen „Ons Program" van dr. Kuyper; 65 jaar later kwam dr. H. Colijn met „Saevis tranquillus in undis"; nu slechts 30 jaar later — maar die 30 jaren bestrijken een periode van grote stroomversnellingen — verschijnt dit Bestek.
Het onderscheid tussen dit boek en de voorgaande van hetzelfde genre is dat de beide eerstgenoemde boeken elk door één man werden geschreven; dit boek is samengesteld door 17 auteurs. Het bevat 23 hoofdstukken, die elk één artikel van het partijprogram behandelen, geschreven door 17 auteurs, waaruit dus volgt dat enkele auteurs meer dan één hoofdstuk voor zijn rekening nam. Zes hoofdstukken werden verzorgd door de heer H. Algra.
Onder de auteurs treffen we één predikant aan: de hervormde ds. A.J. Kret, die schreef over „Zedelijk leven". We missen onder de auteurs de naam van een praktiserend Chr. Geref. politicus.
We wagen ons niet aan een vergelijking tussen deze toelichting en de beide vorige. We zouden ons dan begeven buiten het terrein van deze rubriek en ons blad. Wel mogen we in het algemeen zeggen dat een toelichting, samengesteld door zoveel verschillende personen, het nadeel heeft dat niet een strakke lijn wordt gevolgd en geen eenheid van gedachten opvallend is. Zelfs de wijze, waarop een hoofdstuk is opgesteld, is nogal verschillend. Het op één na laatste hoofdstuk over de handhaving van onze nationale positie, waarin het vraagstuk van de kernwapenen wordt aangesneden, is met z'n 122 „opmerkingen", paragrafen of hoe men het noemen wil, het meest opvallend en het minst verteerbaar.
Wie dit boek leest tegen de achtergrond van al wat er de laatste jaren op christelijk politiek erf te koop is, wordt of teleurgesteld of min of meer bevredigd, al naar hetgeen men als norm hanteert.
Er wordt de laatste tijd nogal geschermd met allerlei onderscheidingen in de chr. pol. partij: progressief — conservatief; links — rechts, waarbij dan nog weer onderscheid wordt gemaakt tussen politiek of sociaal links of rechts — een spraakgebruik, waaraan de voorzitter van de A.R. Partij op Hervormingsdag 1964 zelf heeft meegedaan. Wie deze onderscheidingen nu ook denkt te vinden in deze dikke „pil", kan min of meer bevredigd zijn. Er wordt haast angstvallig voor gewaakt niemand pijn te doen of op linkse of rechtse tenen te trappen. Dit boek staat min of meer in het midden.
Men kan hierover alleen teleurgesteld zijn, als men klare taal verlangt, welke die dan ook zijn. Daarom zal dit boek niet bijzonder veel lof oogsten van de zijde van hen, die deze partij door de bocht willen helpen; het is ook niet het standaardwerk voor hen, die in de oude lijn vooruit willen. Er hangt een zekere vaagheid over dit boek. Tot profetische hoogte verheft het zich nergens. Er zijn maar weinige bladzijden, die echt enthousiasme wekken. Het is goed dat dit boek is verschenen; we kunnen nu weten hoe in A.R.-kring over verschillende zaken kan gedacht worden, zonder dat deze toelichting van het program overigens een officiële stempel heeft gekregen. De uitgever liet het verschijnen op eigen initiatief; de schrijvers zijn voor hun eigen artikelen verantwoordelijk.
Interessant is het laatste hoofdstuk, geschreven door mr. W.C.D. Hoogendijk, over samenwerking, waarin ook de diverse scheuringen in deze partij aan de orde komen alsmede verschillende kerkelijke tegenstellingen, die doorgewerkt hebben in de A.R. Partij. De passage, die aan de S.G.P. gewijd is, is nogal erg kort uitgevallen. M.i. doet het hier geschrevene niet volkomen recht aan de achtergrond van de doelstellingen van deze partij; het historisch verband ontbreekt hier ook geheel. Het is me niet geheel duidelijk wat de schrijver bedoelt met: „De verwantschap van de S.G.P. aan deze (w.o. ook onze kerken, wier naam weer verkeerd geschreven wordt) en aanverwante kerken en kerkelijke stromingen is onmiskenbaar". Ook wat gezegd wordt over het anti-papistische sentiment in de C.H.U., de S.G.P. en het G.P.V. roept bedenkingen op. Het artikel wordt daardoor wat glibberig. Wat wil de schrijver nu? Vindt hij één christelijke politieke partij op den duur toch niet af te keuren? Ook zijn opmerkingen over die samenwerking op pag. 403 munten niet uit door duidelijkheid.
Samenvattend: Anti Revolutionair Bestek is een belangrijk boek, waarin allerlei stemmen worden gehoord over christelijke politiek vandaag, waarbij allerlei vragen openblijven, dat niemand die over christelijke politiek wil spreken ongelezen en ongebruikt mag laten.

Maatschappij
Het tweede boek „Antwoord aan deze tijd" vraagt eveneens de nodige tijd om te lezen en te verwerken. Het is sober uitgegeven — een z.g.n. paperback van maar liefst 340 pagina's, dicht bedrukt zonder enige versiering. Er zijn zoveel mogelijk letters in dit boek gestopt. Ondertitel van dit boek is „studie voor een nieuw christelijke sociaal program van Patrimonium". De naam van de schrijver of van de schrijvers zijn niet vermeld. Uit de brede discussie, die naar aanleiding van dit boek is ontstaan het vorige jaar, is gebleken dat de auteur van deze studie de heer J.J. Rippen te Ede is.
In 7 hoofdstukken valt deze studie uiteen. Na een voorwoord wordt het uitgangspunt beschreven; dan komen aan de orde; gezag en vrijheid, eigendom en verantwoordelijkheid, persoonlijkheid en gemeenschap, bedrijfsorganisatie en de organisatie van de onderneming; het laatste hoofdstuk is een besluit van deze studie.
Het feit dat dit boek een stroom van reacties heeft ontketend, bewijst dat het in ieder geval een belangrijk boek is, waarin dingen worden gezegd, waar ieder het niet zonder meer mee eens is.
Het valt, als we de zich inburgerende terminologie willen gebruiken, onder de benaming conservatief of reactionair; sociaal rechts, maar dan gebruiken we een terminologie, die niet algemeen geldend is, doch die we bezigen om aan te geven waarom dit boek in discussie is.
Het ligt niet op de weg van schrijver dezes in deze rubriek en van ons blad als zodanig ons te mengen in de maatschappelijke problemen, die in dit boek aan de orde worden gesteld. We zeggen dus niet: dit boek is het enige bijbels legitieme antwoord op allerlei vragen van deze tijd; maar we doen ook niet mee met hen, die zeggen dat de verschijning van dit boek de wijzers van de klok enkele tientallen jaren terugzet en de schrijver en zijn geestverwanten indelen bij de nachtschool.
In deze studie doet bijzonder weldadig aan de begeerte zich te willen laten gelden door Gods Woord. „Juist in tijden van verwarring moeten Christenen de weg kunnen wijzen. Weifelachtigheid is geen christelijke deugd". Nu weet ik dat deze begeerte als zodanig geen garantie biedt dat men ook inderdaad Gods Woord laat spreken of de lijnen van Gods Woord zuiver doortrekt naar deze tijd. Er komen inderdaad bladzijden voor in dit geschrift waarvan men moet zeggen: wordt Gods Woord niet teveel vereenzelvigd met een bepaald maatschappelijk patroon?
Anderzijds dient gezegd dat het een zwak punt is van de meeste bestrijders van dit boek dat zij Gods Woord in veel mindere mate laten spreken en niet duidelijk maken dat buigen onder gezag van Gods Woord eist dat we de gedachten van dit „Antwoord aan deze tijd" afwijzen.
Daarom verdient dit boek aandacht zonder vooringenomenheid. De gemeenschappelijke basis moet dan blijken hecht te zijn. Zo niet, dan is er iets niet in orde met die basis of met de mensen, die zeggen op deze basis te zijn.
Ook het boek van drs. H.J. Bonda onder alarmerende titel „Volkskracht in gevaar", waarover in het dagblad „Trouw" al verschillende artikelen pro en contra zijn verschenen, behandelt een maatschappelijk vraagstuk van betekenis: de rechtsvorm van de onderneming. De schrijver gaat in tegen de ideeën van prof. de Gaay Fortman en die van het C.N.V. Zijn hoofdbezwaar is dat hun theorieën het eigendomsrecht aantasten en de motieven voor hun zgn. idealen geen rechtsgrond vinden in de Bijbel. Het is een veel kleiner geschrift, 70 pagina's, boeiend, zij het wat onrustig geschreven en gedrukt.

Raakvlakken
Deze drie geschriften hebben diverse raakvlakken.
Er is een strijd gaande, die bij sommigen een echte worsteling wordt, om de betekenis en het gezag van de Bijbel, voor het politieke en maatschappelijke leven. We leven in een veranderende wereld. Oude kaders zijn gebroken. Kunnen we volstaan met de oude antwoorden? Zo nee, hoe moet het dan? Hebben zij, die een zgn. gerechtigheid in de maatschappij najagen buiten de Bijbel om, meer van de bedoelingen Gods begrepen dan zij, die buigen onder de Bijbel, maar die aarzelen t.a.v. de toepassing van de Bijbel in het concrete leven?
Een heel belangrijke kwestie is die van de taak en de grenzen van de Overheid. Op dit punt botsen de meningen m.i. De schrijvers van de hier besproken boeken over de maatschappij nemen hier een gereserveerder standpunt in dan menig schrijver in A.R. Bestek, al vinden we in dit boek gelukkig ook duidelijk aangegeven dat begrenzing van de Overheidstaak een goed anti-revolutionair gegeven is.
We wijzen op al deze studies en we hopen dat ze helderheid geven; althans stimuleren om tot helderheid te komen.
Aan verdere scheuring en verwarring heeft niemand behoefte.
Het wordt een kwaad ding als geponeerd wordt: in een chr. pol. partij is alleen maar plaats voor „linksen" en niet voor „rechtsen". In de kerk kan dat nog wel, maar in een politieke partij niet — aldus prof. dr. T. v.d. Kooij in Gereformeerd Weekblad.
De in dit artikel besproken boeken kunnen een goede prikkel zijn om te blijven studeren, worstelend om de bedoeling Gods met en Zijn wil voor het politieke en maatschappelijke leven te verstaan.

¹) Dr. W.P. Berghuis e.a. — Anti Revolutionair Bestek. Prijs ƒ 25,—. N.V. Uitgeversmaatschappij De Graafschap, Aalten.
Antwoord aan deze tijd — uitgave Chr. Soc. Verbond Patrimonium, Vondelstraat 38, Amsterdam-W. Prijs ƒ 3,90.
H.J. Bonda — Volkskracht in gevaar. Prijs ƒ 5,90. N.V. Gebr. Zomer & Keunings Uitgeversmaatschappij, Wageningen.

J.H.V.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen