Is Rome veranderd? (III)

De nieuwe theologie
Het is de roem van de Rooms-Katholieke kerk, dat zij de eeuwen door zichzelf blijft. Dank zij de gave der onfeilbaarheid staat de kerk in haar leer boven alle wisseling en wijziging.

Dat wordt ook door de progressieve Roomsen onderschreven. Krachtens haar geloof in de werkzame tegenwoordigheid van de Heilige Geest kan de kerk een dogma nooit als onwaar terugnemen.
Paus Paulus VI verklaarde: Wij mogen deze kerk niet van ontrouw beschuldigen.
Wel is verdere ontwikkeling van de kerkelijke leer mogelijk en kan deze zelfs leiden tot de vaststelling van een nieuw dogma, maar dat is dan niet als een correctie van het verleden te beschouwen.
De kerk kan niet dwalen, omdat de Heilige Geest haar in alle waarheid leidt. De belofte van Christus, die wij in Joh. 16:13 lezen, wordt als een voortdurende garantie voor Rome opgevat.
Dit is een centraal punt in de controverse met de Reformatie. Als het kerkelijk leergezag onfeilbaar is, kan men eenvoudig niet terugkomen op vroegere leerbeslissingen, ook niet op die van de zestiende eeuw. Het concilie van Trente heeft geleerd, dat de mens met de genade moet meewerken, dat er zeven sacramenten zijn, dat brood en wijn in de eucharistie werkelijk veranderen in 't lichaam en bloed van Christus, dat de mis een verzoenend offer is voor levenden en doden, dat Maria en de heiligen vereerd behoren te worden, dat er een vagevuur is, dat de aflaat waarde heeft enz. En dat staat nu voor altijd vast, omdat de kerk niet dwalen kan! Dit alles is bovendien nog toegespitst in een scherpe veroordeling van de reformatorische leer.
Het schijnt, dat wij een ontkennend antwoord moeten geven op de vraag, of Rome wat de leer betreft veranderd is. Het is uitgesloten, dat een eenmaal aanvaard dogma wordt herroepen.
Bij nader inzien blijkt de zaak echter gecompliceerder te zijn. Wij komen nu in aanraking met het feit, dat door de zgn. nieuwe theologie onderscheid wordt gemaakt tussen de inhoud van het dogma en de inkleding ervan.
De „théologie nouvelle" is een school, die 25 jaar geleden in Frankrijk ontstond en vooral in West-Europa invloed kreeg.
Men gaat hoe langer hoe meer beseffen, dat de zich naar Thomas van Aquino oriënterende theologie, die lange tijd overheersend was, niet het einde van alle tegenspraak is. Men wil achter de scholastiek om teruggaan op de kerkvaders en meer werk maken van studie van de Bijbel. De leus is: naar de bronnen terug!
Dat men niet bij de scholastiek meent te mogen blijven staan, is vooral het gevolg van het inzicht, dat zij gebonden is aan een verouderde filosofie. Om niet te verstarren en om verstaanbaar te zijn in deze tijd moet de theologie zich meer bij de nieuwere filosofie aansluiten. De waarheid moet anders naar voren worden gebracht: concreter en actueler.
Globaal genomen is het streven van de voorstanders van de nieuwe theologie als volgt te karakteriseren:

a zij staan een grondige vernieuwing van de theologie voor;
b zij besteden veel aandacht aan de bijbelse gegevens en willen die in de theologie verwerken;
c zij trachten de kerkvaders anders te benaderen dan men het vroeger deed;
d zij ontdekken in meer dan één dogma bepaalde eenzijdigheden en achten daarom een herinterpretatie nodig;
e zij willen in levendig contact blijven met het hedendaagse denken, de moderne wijsbegeerte en de protestantse theologie van deze tijd, en hebben dan ook grote interesse voor de existentiefilosofie en voor Barth en Bultmann;
f zij willen de geopenbaarde waarheid niet zozeer aannemelijk en doorzichtig maken als wel op een nieuwe wijze vertolken.

Figuren, die op de voorgrond treden, zijn Henri Bouillard, Jean Daniélou, Henri de Lubac en Hans Urs von Balthasar. Met een enigszins ander accent: Karl Rahner, Hans Küng en Joseph Ratzinger. In Nederland: E. Schillebeeckx en P.J.A.M. Schoonenberg. Ook de oecumenische theologie van Y.M.J. Congar loopt er voor een groot deel mee parallel.
Hans Küng, die wel eens de profeet van de nieuwe, theologie genoemd is, wijst erop, dat wij ons bewust moeten zijn van de onvolmaaktheid en het fragmentarisch karakter van de formuleringen van het geloof. Wij kennen ten dele. Dat opent ook oecumenische perspectieven. Men moet in de verschillende en tegenstrijdige formuleringen van de anderen het ene geloof trachten te herkennen, om zo in de grootst mogelijke openheid en bereidheid tot begrip van de anderen de verschillende formuleringen toe te staan, als zij maar hetzelfde geloof hebben.
Küng heeft in zijn bekende boek over de rechtvaardiging willen aantonen, dat hetgeen het concilie van Trente hierover leert, niet vrij is van een zeker antropocentrisme, maar dat dit een reactie is op de reformatorische leer. De kerk concentreert al haar kracht op de plaats, waar afwijking dreigt en bestraalt deze duistere plaats als het ware met een schijnwerper. Maar daardoor vallen andere aspecten buiten de lichtkegel en zo ontstaat het gevaar van eenzijdigheid.
Schoonenberg is een van de eerste Nederlandse theologen, die voor de nieuwe richting heeft geijverd. Hij schrijft een dogmatisch werk onder de titel: ,,Het geloof van ons doopsel", en zegt daarin dat hij zoveel mogelijk schriftuurlijk wil zijn. Het is zijn bedoeling om in de „gesprekken" over de Apostolische geloofsbelijdenis luisterend te spreken, luisterend allereerst naar Gods openbaring in Christus maar ook luisterend naar het denken van de hedendaagse mens, om in zijn taal de grote daden Gods te verkondigen
Er is reden om de ontwikkeling van deze nieuwe theologie met belangstelling te volgen.

Van Genderen

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen