De pauselijke pil *

Het feit
Naar een pauselijke uitspraak over het brandende vraagstuk van de geboortenregeling werd reeds vele jaren uitgezien in de R.K. Kerk. Het Tweede Vaticaanse Concilie heeft deze zaak in het midden gelaten en zich niet gewaagd aan een (gehoopte) ombuiging van het tot dusver gevoerde beleid. Aller ogen waren gericht op de paus. Hij had een commissie ingesteld die hem t.a.v. deze aangelegenheid van advies kon dienen. Er is heel wat tijd over heen gegaan voor de paus het stilzwijgen verbrak. Nu de uitspraak gevallen is, is er een grote baksteen gevallen in de kerkelijke vijver; het water is nog niet tot rust gekomen. Men kan zich zelfs afvragen of de nu ontstane onrust geen ernstige gevolgen zal hebben voor de grootste kerk ter wereld.
Als reformatorische kerken staan wij vreemd tegenover het feit dat men zich laat leiden door voorschriften betreffende het huwelijksleven, gegeven door het hoofd van de Roomse kerk. In het kader van de roomse theologie is dit geen uitzondering. Integendeel. De moraal wordt door kerkelijke instanties bepaald, beoordeeld en bij overtreding gestraft. De Reformatie heeft met deze moraal-theologie gebroken. Ze betekent een aanslag op de mondigheid van het kerklid, dat zijn eigen beslissingen heeft te nemen voor Gods aangezicht, uiteraard in gebondenheid aan het Woord van God. We kunnen begrijpen dat een reformatorisch christen er behoefte aan kan hebben van zijn pastor te horen hoe hij over verschillende dingen denkt; dieper om te weten te komen wat de wil van God is in allerlei levenssituaties, waarin hij een beslissing dient te nemen. Maar het pastoraal gesprek heeft geen bindend, maar een adviserend karakter. En de kerken der Reformatie zijn doodsbenauwd geweest — en moeten dat ook maar blijven — om bindende uitspraken te doen over allerlei ethische vragen. De verzoeking daartoe was en is er steeds weer, Maar als een kerk uitspraken gaat doen over allerlei vragen, die liggen op het gebied van: Mag dit en kan dit?, dan heeft de kerk daar in de regel binnen 10 jaar spijt van. In plaats van te profeteren stottert en stuntelt ze dan wat. En dat is voor een kerk een onwaardige zaak.
Het is daarom te betreuren dat erin dat opzicht altijd nog roomse tendensen in vele protestantse kerken leven: de kerk moest dit en de synode moest dat maar eens uitspreken.
Nuchter zou men kunnen vragen: En dan? Als de synode heeft gesproken is dan de zaak beëindigd in ethische problemen? En als het uitspraken betreft over middelmatige zaken, of over punten, die in het ene land heel anders liggen dan in het andere? Of: als een dergelijke uitspraak met de kleinst mogelijke meerderheid wordt gedaan?
De kerk heeft Gods Woord te verkondigen en het licht van dat Woord te laten vallen over allerlei terreinen van het leven. Maar de kerk moet zich niet wagen aan bindende uitspraken in ethische vragen.

De inhoud
De inhoud van de encycliek raakt, zoals bekend, het vraagstuk van de geboorteregeling, een brandend vraagstuk voor jonge gezinnen, niet alleen in de R.K. Kerk. Er werd naar een uitspraak over dit onderwerp uitgezien. Zou de R.K. Kerk breken met de tot dusver gepropageerde visie? Volgens Rome is het eerste doel van het huwelijk immers de voortbrenging en opvoeding van kinderen? Zeker de echtgenoten dienen elkaar tot hulp te zijn en elkaar bij te staan, maar dit tweede doel is ondergeschikt aan het eerstgenoemde. De moraaltheologie was tot dusver vrij duidelijk. We noemen enkele facetten: Geboorteregeling door middel van anticonceptionele middelen werd streng veroordeeld, omdat dit in strijd is met het doel van het huwelijk en tegen de orde van de natuur ingaat. Alleen periodieke onthouding kan worden toegestaan, omdat hier gebruik wordt gemaakt van wetten, die in de natuur zelf gelegen zijn. Eveneens is het ongeoorloofd te trachten tijdens zwangerschap en geboorte de moeder ten koste van het kind te redden. In 1952 kon in het Herderlijk Schrijven van de generale synode van de Hervormde Kerk in dit verband nog naar eer en waarheid worden geschreven: „Dispensatie b.v. voor het gebruik maken van anticonceptionele middelen in gevallen waar zwangerschap moet worden voorkomen en periodieke onthouding niet doeltreffend kan zijn, wordt niet gegeven”.
Maar vandaag aan de dag ligt het wel een beetje anders, ook in de R.K. Kerk. In de Nieuwe Katechismus van het Nederlandse episcopaat werd duidelijk gezinspeeld op vrijheid in de gezinsplanning. „Gezondheid, behuizing, persoonlijkheidsstructuur en zoveel andere factoren doen twee mensen uitmaken hoe groot hun gezin zal zijn. Niemand buiten hen kan hier geheel in komen”. En wat de te gebruiken middelen betreft hield men zich op de vlakte „maar de eerbied voor het leven vraagt wel dat men geen praktijken kiest die gezondheid of gemoedsleven ernstig kunnen schaden”.
Nu heeft de paus dan eindelijk gesproken en hij heeft „de pil” — het tot dusver door velen meest effectieve geachte middel om zwangerschap te voorkomen — voor normale gevallen afgekeurd en is daarmee in de lijn van zijn voorgangers gebleven.

Het gezag
De reacties op deze uitspraak zijn vele en diepingrijpend geweest.
Sommige kerkleden en priesters hebben zich openlijk verzet tegen deze pauselijke encycliek en het daar gehuldigde standpunt. Zelfs zijn er in Engeland reeds priesters afgezet vanwege hun houding ten opzichte van deze encycliek en de wijze waarop zij hun protest tot uiting brachten.
Andere „leken” en priesters hebben zich onvoorwaardelijk geschaard achter de pauselijke uitspraak, dankbaar en verheugd dat er eindelijk weer een vertrouwd geluid uit Rome kwam, waar de laatste jaren een kakophonie van vreemde en nieuwe stemmen ten gehore werd gebracht.
Als we als buitenstaanders alles overzien wordt het ons duidelijk dat er op dit ogenblik, niet het minst tengevolge van deze encycliek, een duidelijke gezagscrisis in de R.K. Kerk aan de orde is.
Daar is het feit van de tot standkoming van deze encycliek. De paus heeft gesproken nadat hij het advies van de meerderheid van de betreffende commissie naast zich had neergelegd. Dit doet velen vragen: waarom deed de paus dit? Met welk recht? En welke waarde heeft een dergelijke uitspraak als ze duidelijk ingaat tegen het gevoelen van andere, toch ook niet de eerste de beste commissieleden?
En als blijkt dat het grootste gedeelte van deze wereldkerk zich niet stoort in de huwelijks- en kerkelijke praktijk aan het woord van de paus?
Gaat het nog aan om in deze tijd zo te spreken over een dergelijk ingrijpend probleem?
Welke betekenis heeft een encycliek? Het is geen uitspraak „ex cathedra”, maar het is toch ook weer niet een gedachte van een paus zonder meer. Hij heeft er lang over moeten denken.
En wat te denken van hen, die zeggen: het valt allemaal best mee; je moet die encycliek een beetje nauwkeuriger lezen en als je dat doet zie je genoeg ontsnappingsmogelijkheden en kom je tot andere conclusies.
Feit is dat de schriftelijke uitspraak over deze materie voor de R.K. Kerk wel eens een signaal kon zijn voor een andere opstelling ten opzichte van de paus, de geestelijke leiding van het hoogste en de lagere ambten.
In ieder geval: de pauselijke mening over de pil is een bittere pil geworden.

J.H.V.

* Dit artikel bleef sinds half augustus overstaan.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen