Horizontalistische Reformatie (3)

Deze keer geven we het derde artikel van ds., J. Overduin uit „Centraal Weekblad" over dit onderwerp.

Het eenvoudige spreekwoord schoenmaker, houd a bij uw leest bevat veel levenswijsheid.
Een mens moet zich niet bemoeien met dingen, die hem niet aangaan, waarvoor hij niet verantwoordelijk is, waar hij geen verstand van heeft en waar hij geen opdracht en recht toe heeft. Wie het toch doet, maakt ongelukken, tot verdriet van zijn omgeving en van zichzelf. Er ontslaan ruzies uit. De apostel vermaande al, dat wij ons niet met eens anders doen bemoeien moeten.
En Jezus zei tot de nieuwsgierige en bemoeizuchtige Petrus, dat het hem niets aanging, ook al zou Johannes blijven tot de wederkomst van Christus. 'Volg gij Mij', daar moest Petrus de handen aan vol hebben. Dat was in dit geval de leest van de schoenmaker.
Na zijn er niet alleen buren- en familieruzies, doordat men over de grens van eigen verantwoordelijkheid gaat en zich gaat bemoeien met het doen van een ander; er zijn ook wetenschappelijke ruzies onder de buren en familieleden van verschillende faculteiten en ruzies tussen 'geloot en wetenschap'.
Abraham Kuyper was bang voor zulke ruzies. En de wijsbegeerte der wetsidee is daar ook erg bang voor. Abraham Kuyper had het telkens over soevereiniteit in eigen kring en de bovengenoemde wijsbegeerte over wetskringen.
Elke levenskring moet zich naar eigen aard kunnen ontplooien door gehoorzaam te zijn aan de wetten die God stelt, en mag niet verhinderd worden door instanties uit andere levenskringen. Het leven wordt getiranniseerd en geknot, wanneer b.v. de staat, de kerk en de wetenschap hun boekjes te buiten gaan. Staat, kerk, gezin, school, hebben nu eenmaal een eigen actieradius, waarbinnen zij moeten blijven, willen zij zich niet verabsoluteren en andere levenskringen aan zich onderwerpen en in slavernij voeren.

Kerk en theologie
We beginnen maar ootmoedig bij onszelf door te wijzen op de heilloze gevolgen, wanneer de kerk, de belijdenis en de theologie zichzelf verabsoluteren en vergoddelijken, zodat zij voor alle tijden, voor alle plaatsen en voor iedereen normen der waarheid en der zedelijkheid stellen op terreinen waarop ze geen bevoegdheden en deskundigheden hebben.
Dit gaat uiteraard gepaard met grensoverschrijding, illegaal binnendringen op terreinen, waarop kerk en theologie de gewetens van de mensen gaan binden.
Kerk en theologie hebben in het verleden (menigmaal gemeend op deze manier haar gezag te kunnen handhaven, terwijl ze in feite haar gezag ondermijnd hebben. De rekening wordt toch een (keer gepresenteerd en het eindje moet de last dragen. De Reformatie heeft ons ook willen bevrijden van dit kerkelijk absolutisme.
Bepaalde vormen van fundamentalisme meenden het gezag van de H. Schrift en van de kerk te moeten „redden" door de Schrift ook als gezaghebbend handboek voor allerlei wetenschappen te presenteren, waaruit wij allerlei wetenschappelijke informatie over b.v. natuurkundige vraagstukken zouden kunnen ontvangen. Sommige mensen worden wel een beetje geprikkeld wanneer als afschrikwekkend voorbeeld het drama Galileï (de zon om de aarde of de aarde om de zon) telkens aangevoerd wordt, maar het is en blijft toch een afschrikwekkend voorbeeld.
De kerk moet kerk blijven en niet het opperste college dat wetenschappelijke uitspraken op allerlei terreinen doet. De kerk moet zich houden aan de opdracht het Woord Gods en de sacramenten te bedienen. Ze heeft zich alleen te bemoeien met zaken, die Gods Woord en de sacramenten weerspreken of de zuivere bediening ervan in de weg staan. De kerk moet zich bij haar kerkelijke leest houden. En de theologie bij haar theologische leest.
Nu blijven er nog genoeg problemen over, wat wij hieronder precies verstaan. Voor ons doel is het alleen, nuttig te wijzen op de noodlottige gevolgen van kerkelijk, theologisch en confessionalistisch imperialisme. Dat zijn grensoverschrijdingen als gevolg van verabsolutering.
Hiermede willen wij niet ontkennen dat er kerkelijk, confessioneel en theologisch gezag is. Alleen maar, ieder maar eigen aard en opdracht, ieder in relatie tot Gods Woord.

Ook andere wetenschappen
In het klimaat van de geest van de Aufklärung, waarover wij in het vorige artikel schreven, zien wij grensoverschrijdingen bij allerlei vakwetenschappen.

Waar het rationalisme als overschatting van de menselijke rede en de souvereiniteit van het menselijk verstand heerst, moet dit wel opdringend imperialisme volgen.
We zien dit op natuurkundig gebied, waar men menigmaal geruisloos overging van natuurwetenschap naar natuurfilosofie om te komen tot een gesloten wereld- en levensbeschouwing, waar „wetenschappelijk" geen plaats is voor een persoonlijk God.
We zien dit op het gebied van de psychologie, waar alle godsdienstige verschijnselen zó tot het laatste geheimenis psychologisch doorgelicht worden, dat het geheim van Gods Geest weggepsychologiseerd wordt.
Wedergeboorte, geloof en bekering zijn zonder meer redelijk te verklaren in het horizontale vlak van oorzaak en gevolg, van erfelijkheid en aanleg, van omstandigheden en projecties enz. Het zijn godsdienstige verschijnselen zonder God, omdat God slechts bestaat in de verbeelding, de angst, de hoop en het verlangen van de mens.
Die is een grensoverschrijding van de psychologie. Het is een mogelijke verklaring maar niet een wetenschappelijke verklaring.
De levende God is wetenschappelijk niet te bewijzen, noch te loochenen.
De apologetische theologie wil te veel bewijzen, wanneer zij met Godsbewijzen aan komt dragen, en het atheïsme wil ook te veel bewijzen, wanneer het met antibewijzen komt.
Er zijn andere wegen om tot zekerheid aangaande de levende God te komen. Trouwens een geloof dat berust op een wijsgerig Godsbegrip heeft niets te maken met het geloof als gave Gods, zoals Gods Woord spreekt over het geloof naar zijn inhoud en als daad.
De horizontalistische tendens bij de moderne mens, die alles binnenwereldlijk ziet, heeft ook te maken met de grensoverschrijding van verschillende wetenschappen.
Wij mogen dus geen kwaad zeggen van het menselijk verstand noch van het menselijk gevoel noch van de menselijke wil.

We zeggen er alleen kwaad van wanneer deze menselijke vermogens zich soeverein en normatief opstellen tegenover Gods Woord.
De weg is dan versperd om het gebod van Jezus Christus te vervullen om God te dienen en lief te hebben met hart en ziel, met verstand en wil, met gevoel en geweten, ja met alle krachten. De totale mens moet onderworpen zijn aan Gods Woord en niet omgekeerd.
Boven het Woord Gods mag niet een andere instantie komen, die Gods Woord examineert en kritiseert.
Prof. Van Niftrik zei onlangs, dat de theologie veel gemak kan hebben van de sociologie, maar dat zij de theologie ook kan hinderen.
Dat geldt van alle wetenschappen. De theologie kan de hulp van alle wetenschappen niet missen. De kerk evenmin. We hebben het telkens over dezelfde werkelijkheid van mensen en wereld, van enkeling en gemeenschap, van kerk en structuren. Maar elke wetenschap houdt zich met een bepaald aspect, een bepaalde dimensie, een bepaalde functionering van diezelfde werkelijkheid bezig.
En omdat het leven wel voor het abstraherend verstand (tot op zekere hoogte nog) door waterdichte schotten in vakjes verdeeld kan worden, maar in de werkelijkheid zich als totaliteit en in onderlinge verbanden presenteert, ligt het voor de hand dat allerlei vakwetenschappen elkaar ontmoeten, soms overlappen, en elkaar nodig hebben.
Er ontstaat ook wel eens „ruzie" over de grenzen van bepaalde vakgebieden.

We verkeren altijd in een moeilijke situatie, die grote spanningen veroorzaken. Enerzijds moet iedere schoenmaker zich bij zijn leest houden en waken voor grensoverschrijdingen en anderzijds hoort men de klacht over vakidiotisme (alleen maar gespecialiseerd en deskundig op een klein stukje van een klein terrein der wetenschap), zodat de idee van de universaliteit (en de universiteit) van de wetenschap verloren gaat. Prof. Popma heeft op die laatste narigheid niet zo lang geleden gewezen.

Met die universaliteit bedoelt hij zeker niet een lans te breken voor de grensoverschrijdingen, die mede het horizontalisme in de hand werken.

Toen problemen b.v. van het ambt, de kerk, de geloofsbeweging van de moderne mens aan de orde kwamen, moesten terecht de psychologische en sociologische aspecten aan de orde komen. Maar niet minder en boven alles de theologische, met name de bijbels-theologische kant. De sociologie is een beschrijvende wetenschap en geeft o.a. informatie over de functionering van het ambt, de kerk, de geloofsbeleving in deze tijd en in allerlei levensverbanden.
Wanneer kerk, ambt en geloof niet meer goed functioneren, dan mogen en moeten sociologie en psychologie ons een situatietekening geven, de mogelijke oorzaken aanwijzen en zelfs adviezen en richtlijnen geven in hoeverre hierin structurele vernieuwingen geboden zijn. De kerk moet daarvan dankbaar gebruik maken.

Echter, sociologie en psychologie hebben hierin niet het enige en ook niet het beslissende woord. De bijbels-theologische inbreng geeft een eigen doorlichting vanuit Gods Woord. En daar komen niet alleen horizontale maar ook verticale factoren bij ter sprake. Hierbij moet b.v. ook verdisconteerd worden dat het Evangelie van het kruis en de opstanding nooit „naar de mens" is, en dat Jezus een val én opstanding is.

Natuurlijk niet op een wijze, dat men zich met deze waarheden afmaakt van de sociologische en psychologische ernst in het horizontale vlak. Dit gebeurt ook helaas tot grote ergernis van sociologen en psychologen. Ze werken ook niet om op een stichtelijk dood spoor gezet te worden. Maar het is even ernstig verkeerd, wanneer de sociologie en de psychologie in het gebied van de theologie binnendringt en haar annexeert.

Dan ontstaat een proces, waarin de feiten de kracht van normen krijgen. Dan loopt men achter de feiten aan, alsof de feiten niet beoordeeld behoeven te worden door Gods Woord. Daardoor zien wij een horizontalisering, een verwereldlijking, een humanisering en een verpolitisering van het evangelie.

Vanuit deze grensoverschrijding is men ook gekomen tot een versubjectivering, een verindividualisering, een „vermysticering" (tot louter innerlijke mystiek) en een vermoralisering van het Evangelie. In al die vormen van horizontalisering wordt het Evangelie van zijn unieke betekenis beroofd.

Het volle evangelie
De laatste tijd heb ik bij verschillende gelegenheden met alle ernst gewezen op het volle evangelie naar de Schriften. Ik formuleerde het aldus:
Het gaat om de betekenis van Jezus Christus vóór ons, in ons en dóór ons. Deze drie betekenissen mogen niet van elkaar losgemaakt worden en mogen geen zelfstandig leven gaan leiden.

Er zijn theologieën en typen van vroomheid, die eenzijdig zich bezig houden met de vraag: wat betekent Jezus vóór mij. Dit voert tot heilsegoïsme.
Wie zich uitsluitend bezig houdt met de vraag: wat betekent Jezus in mij door Zijn Geest, komt terecht in een onvruchtbaar mysticisme of een ziekelijke bevindelijkheid.
En wanneer de vraag, „wat betekent Jezus door mij" (met verwaarlozing van de twee vorige vragen) slechts urgent is, komt men terecht in een hijgend activisme, een krampachtig en hoogmoedig wetticisme.
Het horizontalisme is in dit moderne wetticisme terecht gekomen, en het zal spoedig afgelost worden door een onvruchtbaar mysticisme. De tekenen zijn er al.

Het is van God, de Here af te bidden, dat theologie, prediking en vroomheid volle ernst maken met Jezus Christus voor ons, in ons en door ons.
Dat is in alles tegelijk volop verticaal én horizontaal.

Een streep onder de woorden: Het gaat om de betekenis van Jezus Christus vóór ons, in ons en dóór ons. Het zal zaak zijn om de accenten evenwichtig te leggen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen