Gezagscrisis

Wij beleven in verschillende opzichten een gezagscrisis als nooit tevoren in de geschiedenis is voorgekomen. Het lijkt wel alsof die crisis heel het gebouw van het leven doet schudden op haar fundamenten.

Gezin
Het is misschien het beste deze crisis te illustreren aan een paar feiten, die we allen reeds zijn tegengekomen in het leven van elke dag. Laten we beginnen met het gezin, de cel van de samenleving. Hier is de gezagscrisis acuut als we moeten constateren dat vele kinderen hun eigen weg gaan; zich niet bekommeren om hun ouders, die immers uit een heel andere tijd stammen en van de trend van deze tijd niets begrijpen. Ach, op zichzelf genomen zijn die ouwe lui zo kwaad nog niet, maar je kunt niet met ze praten en daarom moet je ze maar laten praten en je eigen zin doen.
De conflicten blijven niet uit over de lengte van het haar, de kleren van zoon- of dochterlief, het t.v.programma, de schoolkeuze, het catechisatiebezoek, de kerkgang. In heel veel gevallen - ook in onze kring - hebben de ouders de zeggenschap over hun kinderen verloren. De kinderen hebben het laatste woord. Vroeger waren het de kinderen die aan de ouders gehoorzaamden; vandaag gehoorzamen de ouders aan de kinderen.
Maar de gezagscrisis staat dan levensgroot voor ons in de kleine kring van het gezin.
Zeer acuut wordt deze als vader en moeder voorzichtig proberen een bepaalde vriendschap van hun zoon of dochter tegen te gaan. Zij vinden een verbintenis met een ongelovige of een totaal andersdenkende een bedenkelijke zaak en uiten hun bezwaren. Maar het antwoord is: doe niet zo gek; dat zullen we toch zelf weten. Het gaat toch door ook zonder jullie!
Of wanneer bij vakantieplannen vader of moeder voorzichtig bezwaren maakt tegen het met z'n tweeën als jongen en meisje op vakantie gaan, is het antwoord: doe niet zo flauw; dacht u nu heus dat we nog nooit met elkaar naar bed waren geweest. Dat deed men in uw tijd niet; maar dat doen wij in onze tijd wel; we zijn toch moderne jongeren. Waarom zou u ons verbieden samen op vakantie te gaan?

School en catechisatie
Dezelfde crisis vinden we op school; inzonderheid op vele middelbare scholen pretenderen de scholieren dat zij hun rechten hebben en gaan ze er van uit dat die rechten bij voorbaat beknot worden door de leraren. Inspraak moeten we hebben. Onrechtvaardig dat achter onze rug om de cijfers worden vastgesteld. Wij willen er bij zijn; minstens het recht hebben een brede verantwoording te horen en wee, wanneer we de leraar op een onrechtvaardigheid kunnen betrappen.
Op de catechisatie is de tijd voorbij dat de dominee alleen het woord had en de catechisanten zaten te luisteren. Vaak bepalen zij wat er vanavond besproken zal worden. Zij zullen de dominee wel dwingen in een bepaalde richting. Als hij zich niet dwingen laat, dan heeft hij mij niet meer gezien. Het moet vlot en joviaal gaan. Leren is er niet meer bij. Een gesprek is veel leerzamer dan een saaie les.

Kerk
In de kerk moet een kerkeraad het vooral niet wagen een besluit te nemen, dat getuigt van de eigen verantwoordelijkheid van de ambtsdragers. Dan regent het protesten. Is dat democratisch? In welke tijd denken die mensen toch vandaag? En wou u zeggen dat kerkelijke bepalingen gehandhaafd moeten worden? Leve de vrijheid en de zelfstandigheid. In deze tijd kunnen we het niet meer verkopen wat vroeger bepaald is. Formeel mag het dan verkeerd zijn, maar wij doen het. Intussen heeft een redenerende en besluitende kerkeraad gespeeld met het gezag, omdat men het gezag van bepalingen liet afhangen van de omstandigheden. Is het te verwonderen dat op huisbezoek de ambtsdragers niet ontvangen worden als vertegenwoordigers van de Koning der Kerk, maar als broeder Koos Janssen en Kees Pietersen met wie men of gezellig wil praten of tegen wie men ongezellig zijn grieven wil uiten?
Het zijn maar gewone mensen. De eigenaardigheden en zwakheden van de betrokken broeders worden voor dat ze aanbellen en nadat ze vertrokken zijn breed uitgemeten. Geen wonder dat men een dergelijk bezoek waardeloos vindt. Men heeft het karakter ervan bij voorbeeld gedevalueerd doordat men het gezag van het ambt niet erkende.
Mede om die reden komt de kerkdienst vandaag zo heel anders over dan vroeger. De persoon van de prediker is belangrijker dan het ambt, dat hij bekleedt. We gaan naar . . . en dan volgt naam, voor- en toenaam van de man, die vanmorgen de gemeente bezig houdt. Op deze wijze is de kerkdienst een familiaire aangelegenheid geworden.
Kerkelijke vergaderingen worden in feite op dezelfde wijze beoordeeld. Ze rommelen maar wat aan en ze doen maar. Wij gaan onze eigen gang. Moet je eens kijken wat voor stelletje het daar is en hoe daar gewauweld wordt!

Overheid en maatschappij
Uiteraard is het bulten de kerk niet anders, maar liggen de voorbeelden voor het grijpen. De politie heeft vandaag een moeilijke positie, want er zijn maar weinig Nederlanders die een politieagent kunnen aanvaarden als een drager van het gezag. Bij voorbaat stelt men zich uiterst critisch tegenover hem op of gaat men er van uit dat hij het natuurlijk verkeerd doet.
Hij behoort immers tot de burgerlijke orde, die rust en vrede wil?
Met deze opmerking zitten we tegelijk bij een van de factoren die een rol spelen in de huidige gezagscrisis.
Dat is nl. het bewuste of onbewuste verzet tegen wat men noemt het establishment - de gevestigde orde. Het lijkt er op alsof er niets ernstigers is dan deze orde. Deze orde draagt het karakter van „structuren uit het verleden". Volgens velen zit de grote fout in de structuren. De structuren moeten veranderd worden. Eerste stap daartoe is het ondermijnen en uiteindelijk het omverwerpen van het gezag. In dit denkklimaat is een gezagsdrager bij voorbaat een verdacht persoon.
Dat blijkt uit de wijze, waarop over hem wordt geschreven. Hij - bij voorbaat zonder titel aangeduid wordt critisch bekeken. Hoe hoger hij staat hoe gemeenzamer over hem wordt gesproken. De minister-president wordt bij voorkeur bij zijn voornaam genoemd. Sommigen zeggen: is dat niet mooi dat zo'n man zo dicht bij het volk staat en zijn naam zo'n bekendheid heeft? Dat mag één kant van de zaak zijn, veel dieper is het aspect van het gezag, dat onbewust en onbedoeld naar beneden wordt gehaald.
Dezelfde symptomen vinden we op ander terrein in de verhouding werkgever-werknemer. Ieder, die tot de directie behoort of deel uitmaakt van de staf, is een vent, die je in de gaten moet houden. Hij heeft nooit het goede, maar altijd het kwade met je voor.
Dat er zo iets als een gezagsverhouding is wordt als een ouderwetse opvatting gezien. Er zijn kleinere fabrieken, waar het principe van de gelijkheid zover wordt doorgevoerd dat ieder evenveel te zeggen heeft met als gevolg - zoals me laatst verteld werd - dat eigenlijk niemand de laatste verantwoordelijkheid heeft en ieder gaat doen wat goed is in eigen ogen.
Deze gezagscrisis, die we in het groot en in het klein elke dag tegenkomen, komt bijzonder scherp openbaar bij diverse conflicten. Dan blijkt nl. hoe men het gezag ziet en hoe men over het gezag oordeelt.
Nu lieten we tot dusver een kant van de medaille zien. Er is ook een duidelijk andere kant.
Signalering van bovenstaande symptomen betekent niet dat een gezagsdrager so wie so moet worden gehoorzaamd of dat het een onverschillige zaak is hoe een gezagsdrager zijn gezag uitoefent. Het houdt ook niet in dat we terug zouden willen naar feodale toestanden, waarbij de gezagsdragers alles en de „onderhorigen" niets te zeggen hebben.
Maar daarom klemt de vraag: waar gaat het om in het gezag?; hoe wordt het gezag goed uitgeoefend en waar liggen de grenzen van het gezag.

Vragen, die we in deze rubriek nog eens aan de orde stellen: maar in op zich zelf staande artikelen in de loop van dit jaar.

J.H.V.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen