Een Amerikaanse stem over een geruchtmakend boek

Door de gereformeerden in het buitenland wordt de ontwikkeling die op kerkelijk en theologisch gebied in Nederland gaande is, belangstellend en kritisch gevolgd.
Op het proefschrift waarop dr. H. Wiersinga op 15 januari 1971 bij prof. dr. G.C. Berkouwer promoveerde, zou dan ook niet alleen uit ons land, maar ook uit Zuid-Afrika en Noord-Amerika reactie komen.
Dr. F.H. Klooster, hoogleraar in de systematische vakken aan Calvin Theological Seminary - de theologische opleiding van de Christian Reformed Church - te Grand Rapids, recenseerde dit boek in het tijdschrift „Calvin Theological Journal" (april 1972). Prof. Klooster heeft zelf enige tijd in Nederland gestudeerd: twintig jaar vóór Wiersinga promoveerde hij aan de Vrije Universiteit. Hij is een goed theoloog en een bekende figuur in de kringen van de Gereformeerde Oecumenische Synode.
In dit artikel zou ik een samenvatting willen geven van zijn bespreking van Wiersinga's boek: „De verzoening in de theologische diskussie".

De aandacht die de dissertatie van Wiersinga krijgt, is voor het grootste deel te verklaren uit het controversieel karakter ervan. De auteur is twintig jaar predikant in een Gereformeerde Kerk en toch verwerpt hij de leer van de verzoening, die uiteengezet wordt in de belijdenisgeschriften die hij heeft ondertekend en geeft hij een schets van een verzoening zonder voldoening in de lijn van Abaelard.
Een nauwkeuriger titel zou zijn: Het onbijbels karakter van de leer van de verzoening door voldoening en plaatsbekleding. De alternatieve visie van Wiersinga is een synthese waarvoor bouwstenen ontleend zijn aan opvattingen die in de hedendaagse theologie op de voorgrond treden. Deze dissertatie is dus weer een voorbeeld van de zogenaamde „nieuwe theologie" in Nederland.
Is het werk van Christus een voldoening aan de toorn van God? Is het een voldoening aan de gerechtigheid van God? Wiersinga beantwoordt beide vragen ontkennend. Is het lijden en sterven van Christus plaatsbekledend? Weer is zijn antwoord ontkennend. Als Middelaar staat Hij wel tussen God en mens, maar Hij sterft niet in onze plaats. Er is geen overdracht van schuld aan Christus. Hij vertegenwoordigde niet de schuldige, maar de gehoorzame mens.
Dr. Wiersinga bepleit ook een nieuwe interpretatie van het offer. Jezus' bloed was de prijs die Hij betaalde om te tonen dat Hij ons liefhad tot in de dood. Daarom heeft Zijn dood een „shock-effekt". De verzoening is niet op God maar op de mens gericht. God is altijd subject, initiatiefnemer. Jezus gaf Zijn bloed aan mensen. Het gaat alleen om hun verandering.
De alternatieve visie van Wiersinga zou meer in overeenstemming zijn met de Heilige Schrift dan de reformatorische leer.
De kruisiging was dan niet van tevoren bepaald, maar werd alleen noodzakelijk vanwege de tegenstand van de mens tegen de liefde van Christus. Het kruis benaderen vanuit het gezichtspunt van de historische actualiteit ervan betekent verder, dat wij nota nemen van de uitwerking die het heeft in het leven van mensen. Het heeft een shock-effekt op hen die het kruis omringen, eerst op Judas, dan op Petrus, dan op de schare. Het bloed van Christus roept op tot inkeer en omkeer. Op deze wijze is het verzoenend: het breekt de tegenstand, ruimt de barrières van schuld en vervreemding op en brengt de mens op een nieuwe weg. Zo wordt de verbroken relatie tussen God en de mens hersteld door de verandering van de mens die veroorzaakt wordt door het shock-effekt van het kruis.
Wiersinga spreekt van een effektieve verzoeningsleer. Een van zijn bezwaren tegen de leer van de verzoening door voldoening is, dat het dan buiten de mens omgaat en hij een alibi zou hebben.

Het oordeel van dr. Klooster is: Dit is een radicale afwijking van de gereformeerde theologen. Wiersinga weet wat door Schilder, Berkouwer, Polman, Ridderbos en anderen aangevoerd is tegen de gedachten waar hij zich bij aansluit. Maar Wiersinga valt zelf terug in de gangbare caricaturen en eenzijdigheid bij het voorstellen van het gereformeerde standpunt en vervormt met zijn alternatieve visie het evangelie in ernstige mate. Hij houdt praktisch geen rekening met de gereformeerde literatuur en overweegt haar argumenten nauwelijks. Als Berkouwer Golgotha de plaats van het gericht noemt, maakt Wiersinga ervan: de plaats waar wij mensen in de krisis komen, waar het voor ons kritiek wordt. Theologen als Barth, Bonhoeffer, Tillich en Sölle worden voortdurend geciteerd. Het is echter zeer teleurstellend, dat hij niet ingaat op hun veronderstellingen, want dat had hem voorzichtiger moeten maken.
Maar de kern van de zaak is het bewijs uit de Schrift. Heeft hij dwingende schriftuurlijke gronden naar voren gebracht voor een herziening van de gereformeerde verzoeningsleer? Neen! Daarom is zijn boek dubbel teleurstellend. De exegetische overwegingen zijn simplistisch en oppervlakkig. Hij gebruikt zijn bronnen onkritisch en doet alsof „Kittel" (theologisch woordenboek op het Nieuwe Testament) het einde van alle tegenspraak is.
Wat in Jes. 53: 6 en 10 staat, zou samenhangen met een populair „vergeldingsdogma". In Hand. 2:23 zou de „bepaalde raad en voorkennis van God" wel betrekking hebben op de uitlevering van Jezus, maar niet op Zijn kruisiging. Alsof dat te scheiden zou zijn! Er zijn meer voorbeelden van te geven dat de veronderstellingen en vooroordelen van Wiersinga hem ertoe brachten voorbij te gaan aan de duidelijke leer van de Heilige Schrift. Hier staat het feitelijke gezag van het Woord van God op het spel.
Er wordt tekort gedaan aan de bijbelse betekenis van de wet, van de zonde als wetteloosheid, aan de gerechtigheid en aan de toom van God. Als Wiersinga de kracht van het kruis van Christus voornamelijk beschrijft in termen als „shock-effekt", ontbreken de bijbelse dimensies' van passages als 2 Cor. 5: 18 v.v.; Rom. 3: 21 v.v.; Jes. 53: 6 en 10 en andere plaatsen.
Dr. Klooster wijst er tenslotte op, dat de relatie van dit proefschrift tot de belijdenis een ernstige ethische kwestie doet ontstaan. Dr. Wiersinga heeft de belijdenisgeschriften ondertekend, maar ziet er geen been in om er op een centraal punt radicaal tegen in te gaan. Klooster acht zijn handelwijze onverantwoordelijk De groeiende krisis in zijn kerk wordt er mede door in de hand gewerkt. Het is geen wonder dat de Generale Synode van de Gereformeerde Kerken in Nederland te maken heeft met een aantal bezwaarschriften tegen het standpunt van Wiersinga.
Het lijkt mij niet geheel juist, als dr. Klooster opmerkt dat dr. Wiersinga niet de voorgeschreven kerkelijke weg is gegaan. Als hij bedoelt dat Wiersinga zijn boek heeft laten verschijnen zonder een gravamen tegen de belijdenis bij zijn kerkeraad in te dienen, heeft hij gelijk. Wiersinga heeft zijn kerkeraad intussen wel schriftelijk ingelicht over zijn bedenkingen, maar hij meent dat zijn trouw aan het belijden der kerk niet in geding behoeft te komen.
Het is de vraag, of de confessionele bezwaren uit buitenlandse kerken - ze leven niet alleen bij prof. Klooster - veel indruk op hem zullen maken. En de theologische kritiek?
Er is al een nieuwe publikatie van dr. H. Wiersinga aangekondigd.
Zou hij zich vanuit de Schrift laten overtuigen? Of zou hij voortgaan op de ingeslagen weg?

Van Genderen

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen