De prediking van ds. Th. van der Groe (1)

Een stem uit het verleden
Wie vandaag een boek over de prediking leest of een artikel over het preken onder ogen krijgt, hoort direkt van een crisis rondom de preek. De algemene crisisverschijnselen in kerk, theologie en dagelijks leven van de gemeente en haar leden laten de preek niet ongemoeid. Er worden bij de tot nu toe gangbare prediking allerlei vraagtekens gezet. Er is een diepgaande discussie aan de gang over de vorm, de taal en de inhoud van de preken. Niet minder weten velen geen weg meer met het traditioneel gezag van de preek. Ook zijn er ver uiteengaande meningsverschillen over de inhoud van de preek. Zelfs wordt er getwijfeld aan de noodzakelijkheid van de regelmatige bediening des Woords in het midden van de gemeente. Dit raakt dus de prediking zelf. Dit in discussie nemen van de noodzakelijkheid en onmisbare funktie van de preek vindt vooral zijn oorsprong in de onzekerheid omtrent de uitwerking van de preek. Doet de preek nog wel wat? Dringt ze werkelijk in het menselijk bestaan in? Gebeurt er wel wat met de hoorders van de preken? Is er echte communicatie tussen spreker en hoorders, prediker en gemeenteleden, God die zijn Woord uitzendt en ons, die zijn Woord ontvangen? Zijn de mensen wezenlijk betrokken bij en in de prediking?
Nu kan het leerzaam zijn te luisteren naar het verleden, hoe er vóór ons geantwoord werd op, deze legitieme vragen rond de preek, hoe de predikers in vroeger tijden de mensen aanspraken met het evangelie en een plaats gaven in hun prediking.
We willen met name gaan luisteren naar de stem van een bekende en nog veel, ook onder ons gelezen, prediker namelijk ds. Th. van der Groe.

De prediker
Theodorus van der Groe werd in 1705 te Zwammerdam geboren. Hij ging in Leiden theologie studeren en kwam met zijn theologische studie klaar op 25-jarige leeftijd.
Zijn eerste gemeente was Rijnsaterwoude waar hij tien jaar heeft gewerkt. In 1740 vertrok hij naar Rotterdam, waar hij de wijk Kralingen tot zijn verzorging kreeg toegewezen. Hier heeft hij gestaan tot zijn dood in 1784 toe.
Rotterdam heeft dus 44 jaar Van der Groe onder haar predikanten mogen tellen. Door deze langdurige ambtswerkzaamheden in dezelfde plaats heeft hij een stempel gedrukt op en een spoor achtergelaten in het kerkelijk leven van de hervormde kerk te Rotterdam en omgeving. Tegenwoordig is het uitzondering als een predikant zo lang in één gemeente staat. Het lijkt me ook een hele opgave om veertig jaar elke week voor nieuwe preken te zorgen. Ik bewonder collega's die twintig jaar en meer op dezelfde plaats trouw hun werk verrichten en verricht hebben. Het blijkt toch te kunnen zoals we bij ds. Van der Groe zien.
Dat wil niet zeggen dat hij het altijd even gemakkelijk heeft gehad in Rotterdam en zijn weg over rozen ging. Evenals ds. W.A. Brakel vóór hem, kwam ds. Van der Groe in deze havenstad in konflikt met zijn medepredikanten, o.a. ds. Bruining en ds. Hofstede. Het geschil liep over de invloed en de macht van de magistraat, het gemeentebestuur, in het beroepingswerk. Gaven anderen aan de magistraat veel zeggenschap inzake het beroepen van predikanten bij ontstane vakatures, ds. Th. van der Groe wilde het beroepingswerk geheel overlaten aan de kerken en niet aan de overheid. Naar aanleiding van dit konflikt, dat in 1756 uitbrak, gaf Van der Groe een vertaling uit van een boekje van G. Voetius onder de veelzeggende titel: Schriftmatige en redenkundige Verhandeling over de kerkelijke macht. Om zich in de ontstane controvers niet al te zeer bloot te geven, werd het geschrift anoniem, zonder vermelding van de naam van de vertaler uitgegeven. Later kwam aan het licht dat ds. Van der Groe de vertaler was.
Nog andere geschriften en pamfletten verschenen er naar aanleiding van dit konflikt. Dit werkte in de hand dat de naam van ds. Th. van der Groe algemeen bekend werd. Door zijn vertaling van Voetius' boekje werd duidelijk dat Van der Groe een echte Voetiaan was en behoorde tot de stroming van de nadere reformatie.
Ook schreef Van der Groe uitvoerige en belangrijke inleidingen op vertalingen en nieuwe uitgaven van engelse predikers, zoals van Hutcheson „De twaalf kleine profeten" en van de Erskines „Al de werken", bundels preken die hij zeer bewonderde en aanprees.
Van eigen hand verschenen de onder ons klassiek geworden boeken „Beschrijvinge van het oprecht en zielzaligend geloove", 1742 en „Toetssteen der ware en valsche genade", 1752/3.

Zijn preken
Van ds. Th. van der Groe bezitten we vooral een groot aantal bundels met preken, die telkens herdrukt zijn en nog veelvuldig gelezen worden. Met ds. B. Smytegelt van Middelburg is ds. Th. van der Groe de prediker, de oude schrijver, de vertegenwoordiger van de nadere reformatie van wie we de meeste preken hebben ontvangen. Maar evenals het geval is bij „vader" Smytegelt, zijn al zijn preken posthuum uitgegeven. Toen op ds. Smytegelt druk werd uitgeoefend om zijn preken te laten drukken, heeft hij gezegd: Tijdens mijn leven niet, na mijn dood regeer ik niet meer. Welke reden ds. Th. van der Groe had om zijn preken niet uit te geven, is ons niet bekend. Zal de tijd, die daarvoor nodig was, niet een belangrijke rol hebben gespeeld?
Een 200 preken van ds. Th. van der Groe zagen het licht, waaronder bijzonder genoemd moeten worden de 30 biddags-predikatiën, 17 preken over de bekering, 48 preken over het lijden van onze Here Jezus Christus en 7 preken over de genezing van de blinde Bartimeus.
In de uitgaven van de Stichting Smytegelt Fonds te Middelburg, welke preken en boekgedeelten van oude schrijvers uitgeeft in moderne pocketvorm, liet men ook een preek van ds. Van der Groe het licht zien over Jer. 22:29: O land, land, land! hoor des Heeren woord! Het lijkt ons evenwel niet verantwoord dat deze Stichting naast taal en stijl ook de opbouw van de preken heeft aangepast aan de huidige preektrant. Daarmee gaat het eigene van de preken der nadere reformatie verloren.
De preken van ds. Th. van der Groe zijn in vergelijking met die van Van Lodenstein, W. à Brakel en B. Smytegelt vrij lang en eentonig. We zijn dan ook met Van der Groe gekomen bij de uitstroming van de nadere reformatie. Hij is de laatste man van formaat uit deze kring. Het gezegde gaat: Van der Groe, doet het hekje toe!
Doch het door Van der Groe gesloten „hekje" is in de 19e eeuw weer geopend. Want in de dagen van de afscheiding en doleantie werden zijn geschriften, speciaal zijn preken, weer herdrukt en gelezen. Zo spreekt hij nog nadat hij gestorven is!

Gr. (Groningen) T.B.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen