Een herdenking van reformatie in 1886 (N.a.v de herdenking in 1886 van reformatie 1)

In het jaar 1886 viel de hervormingsdag op een zondag. De predikant van de Christelijke Gereformeerde Kerk te 's-Gravenhage, ds. Js. Wisse Czn heeft bij die gelegenheid de gehele zondag gewijd aan de herdenking van de Reformatie. Wij zouden aan dit feit geen aandacht geschonken hebben ware het niet, dat er een paar bijzondere factoren aanleiding toe geven.
In de eerste plaats is het jaar 1886 het jaar waarin de Doleantie plaats vond, een kerkelijke beweging, sterk geïnspireerd door dr. A. Kuyper en door hemzelf beschouwd als een poging tot reformatie van de Hervormde Kerk. Kuyper had het programma daarvoor breed ontwikkeld in zijn tractaat van de Reformatie der Kerken (1883). Dat program was bekend.
Het wekte in verschillende lagen van de Hervormde Kerk grote weerstand en het werd in de Christelijke Gereformeerde Kerken al evenmin gunstig ontvangen. H. Bavinck sprak van ernstige bedenkingen tegen de denkbeelden van Kuyper over de Reformatie der kerken. Zowel in als buiten de Hervormde Kerk werd met spanning naar Amsterdam gekeken. Hoe zou zich daar de zaak ontwikkelen?
In die dagen houdt een predikant van de Christelijke Gereformeerde Kerken een hele zondag vrij voor het herdenken van de Reformatie. Hoe zal dat uitvallen?
We kennen ds. Js. Wisse Czn. als de man, die met Van Lingen in 1892 een kerkelijke positie koos tegenover de zich verenigende kerken. Over hem schreef prof. Van der Schuit indertijd: „Wisse was democratisch, man van de daad, met een rond en eerlijk karakter, dat hij nooit en nergens verloochende. Hij was leider, die direct in 1892 het initiatief nam om de verstrooiden te organiseren en het kerkverband te leggen tussen de weinige kerken, die staande waren gebleven."
De positie van deze man maakt ons nieuwsgierig naar zijn prediking op die reformatiezondag in 1886.

Nu zouden wij daarover niets kunnen zeggen wanneer er niet een klein notitieboekje bewaard was gebleven, gemakkelijk in de zak te steken (10 bij 16 cm, heel wat kleiner dan de tegenwoordig gebruikelijke preekboekjes), waarin op de 160 bladzijden die het telt in totaal 33 preken zijn bewaard gebleven van de hand van Wisse. Hij noemt ze zelf „Homiletische predikschetsen". Het zijn heel fijn-geschreven aantekeningen, hier en daar beknopt, soms ook vrij uitvoerig, die Wisse gebruikt heeft in zijn Haagse tijd vanaf 30 mei 1968 tot 21 november van dat jaar. Wisse stond toen 7 jaar in den Haag. Hij was in 1873, na een studie van zes jaren te Kampen als candidaat bevestigd in Dordt, waar hij twee jaren stond, en had daarna van 1875 tot 1879 te Sliedrecht de gemeente gediend.
Welnu, uit het bovengenoemde boekje blijkt dat ds. Wisse in beide diensten aandacht gevraagd heeft voor de Reformatie. 's Morgens deed hij dit in een gedachtenisrede, waarbij vooral het accent viel op het historische, 's Middags ging het vooral om het confessioneel gehalte van de Reformatie.
Eerst interesseert ons vooral de homiletische vraag van de tekstkeuze en -verwerking. De preek van de zondagmorgen had als uitgangspunt het woord dat tot Ananias kwam in verband met Paulus: „Deze is Mij een uitverkoren vat, om mijn Naam te dragen voor de heidenen, en de koningen en de kinderen Israëls".
De opmerkingen over het verband van de tekst en ter toelichting van enkele begrippen eruit zijn heel summier. Recht op het doel af gaat Wisse met dit Woord, waar men naar zijn gedachte een parallel kan vinden tussen Paulus en Luther. De verdeling van zijn preek: „Saulus een uitverkoren vat om des Heeren naam te dragen:
1. Zoo krachtdadig, geroepen; 2. Zoo wonderlijk voorbereid; 3. Zoo duidelijk aangewezen; 4. Zoo genadig geholpen; 5. Zoo schitterend bekroond."
„Saulus en Luther zoo vermoedt ge wellicht aanstonds, zijn de twee historische personen, beide door God geroepen tot een groot en heerlijk werk, tussen wie in vele opzichten een treffende overeenkomst bestaat, waarop bij de keus onzer tekstwoorden van deze ure onze aandacht gericht was."
De overeenkomst tussen Paulus en Luther wordt breed uitgewerkt.
Opvallend daarbij is, dat ds. Wisse zich in de preek een kenner van de historische details uit het leven van Luther betoont".
God bedient zich gewoonlijk van wettige door hemzelf geschonken middelen, doch in buitengewone tijden roept God wel eens onmiddellijk. Zo blijkt uit de geschiedenis van Mozes en uit de roeping van Paulus. Maar zo blijkt ook uit de roeping van Luther". Gód heeft hem geroepen. En Wisse tekent allerlei omstandigheden uit het leven van Luther waaruit die roeping blijkt. Zijn opvoeding, zijn vriendenkring, zijn studie, zijn aanraking met Staupitz, zelfs zijn wijding tot priester ziet Wisse in dit verband, want daardoor werd Luther onder ede verplicht om het evangelie te handhaven.
Telkens blijkt Wisse te beschikken over een grote kennis van de geschiedenis, en hij onthoudt de resultaten daarvan aan zijn gemeente niet, maar hij vertelt ervan, „Alle wetenschap en eigengerechtigheid blijkt ongeschikt om Luthers ziele te verkwikken." Door het licht uit de hemel is Luther tot klaarheid gekomen, evenals Paulus door een hemels licht werd omstraald. Het aanslaan van de 95 stellingen op 31 oktober 1517 aan de slotkerk te Wittenberg, zijn belijdenis te Worms, zijn bijbelvertaling op de Wartburg, zijn huwelijk en vooral het verbranden van de pauselijke bul in december 1520, het was alles een teken - en niet slechts voor die tijd maar ook voor later, dat hij de man was op wie het woord volkomen past: Een uitverkoren vat om Gods naam te dragen!
Wisse heeft op zijn preek gestudeerd!
De boeken die hij gebruikte (daarbij was ook een roomsche kerkgeschiedenis in 2 delen) vermeldt hij er bij. Hij tekent Luther als de man, die zichzelf niet zocht, niet op eigen voordeel bedacht was, geen financieel gewin nastreefde („In 1527 was hij zo rijk, dat hij niet in staat was om aan een vriend 8 gulden te lenen"), maar die door God gebruikt werd om het evangelie te vertolken. Wij moeten met schaamte terugzien, wanneer we er aan denken, wat wij ervan gemaakt hebben: hoe hebben wij, hoe heeft ons volk en onze natie, hoe heeft gansch Europa daaraan beantwoord?
In de toepassing wordt eerst de gemeente opgewekt om Gods daden niet te vergeten. Maar dan ook, om deze daden in het ware licht te zien, wars van alle schepselvergoding. In de derde plaats (en dat is de énige heenwijzing naar de concrete situatie van die dagen), „om met het oog op de tegenwoordige tijdsomstandigheden, vooral op kerkelijk gebied, alles van de Heere te verwachten".
Daarbij wijst Wisse er op dat de personen die God gebruikt hun gebreken hebben, hun werk is ook gebrekkig, „maar dat blijft alle menschenwerk". De herdenking van de Reformatie moet voorts leiden tot dankerkentenis en schuldbelijdenis.

Wie de aantekeningen van deze preek beziet, en plaatst in de tijd, mag zich verbazen over het sobere karakter. De tijd was vol kerkelijk onrust en spanning. Allerlei acties werden op touw gezet, om de kerk te reformeren. Maar deze Christelijke gereformeerde predikant wijst op de geschiedenis van de Reformatie, op een eenvoudige en voor de gemeente zeer bevattelijke manier. Hij keert zich niet tegen de dolerenden. Het is alsof er veel aan hem voorbijgaat. Maar hij bepaalt de gemeente bij het werk van God, en hij wekt haar op om vooral op kerkelijk gebied alles van de Heere te verwachten.
Men kan zeggen, is dat de man die in en 1892 zulk een belangrijke beslissing nam?
Is dat de man die, na aanvankelijk met de Vereniging te zijn meegegaan, op zijn schreden terugkeerde, en met voortvarendheid de verstrooide christelijke gereformeerden begon te vergaderen met Van Lingen? Is dat dezelfde man?
Inderdaad. Hij verwachtte alles van de Heere. Hij was niet de organisator. Niet de reformator. Niet de kerkelijke leider. Niet de partijman die de scharen achter zich moest zien te krijgen. Hij was, zoals Van der Schuit hem typeerde, de ambtsdrager, die sprak: „God in den hemel alleen weet, wat ik in die dagen gebeden, geleden en gestreden heb". Zulke mensen verwachten het van de Here.
Zij stellen inderdaad sommigen teleur, die menen dat zij het moeten organiseren, en dat zij als reformator moeten optreden, zoals er in de dagen van Wisse zo velen waren, de grote Kuyper vooraan, en zoals er ook in onze dagen zo velen zijn. Wij moeten dan nog leren, om alles van de Heere te verwachten. Zitten we dan lijdelijk en stil? Vouwen we dan de handen in machteloosheid in de schoot? Ja en neen. Ja omdat we het afgeleerd hebben in eigen krachten te werk te gaan. Neen. Omdat we niet anders begeren dan achter de Here aan te komen. En dan hoeft een prediker niet anders te doen dan te prediken: het evangelie „in de volkstaal tot arme zondaren", zoals Wisse zegt. Zó wordt nog steeds de kerk vergaderd. Zo wordt ook nog steeds, de Kerk geréformeerd. Dit is de verborgen kracht geweest, die ten grondslag ligt aan het voortbestaan van onze kerken in 1886 en 1892. Géén andere!
Dit zal ook de verborgen kracht zijn die ten grondslag ligt aan het voortbestaan van onze kerken in 1973.

A. [Apeldoorn] W. van 't S.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen