Tijdgeest (III, slot)

Critisch
De tijdgeest staat critisch tegenover het verleden.
We kunnen het woord critisch in goede zin gebruiken. Critisch is in feite onderscheiden. Dat is zelfs een noodzakelijke zaak: we moeten alle dingen goed onderscheiden en het getuigt niet van een volwassen instelling alles zonder meer toe te stemmen en te aanvaarden.
Maar critisch kan ook in een andere zin worden gebruikt: afbrekend; er bij voorbaat van uitgaand dat iets niet goed is en daarom gekraakt moet worden. In deze zin staat de tijdgeest critisch tegenover het verleden.
Men gaat er vanuit dat men in het verleden altijd verkeerd heeft gedaan; er deugt niet veel van vroeger.
Vorige generaties kunnen ons niets leren; zij waren kinderen van hun tijd; het is dwaasheid om te menen dat hun inzichten ons vandaag nog iets te zeggen zouden hebben; met een glimlach kunnen we slechts kennis nemen van hun totaal verouderde opvattingen.
Dit „critisch staan tegenover het verleden" komen we vandaag in allerlei verbanden tegen.
Er is een diepe afkeer van het verleden op allerlei gebied.
Juist de kerk heeft het daarom moeilijk. Deze geest is een duidelijke bedreiging voor de kerk en haar boodschap.
Die boodschap toch wortelt in feiten uit het verleden; komt tot ons in woorden, die in vroegere eeuwen zijn gesproken en herinnert in de vorm, waarin ze is verwoord, aan een andere cultuurperiode dan de onze. Bovendien: de kerk heeft haar belijdenisgeschriften, waarin zij uitspreekt wat zij gelooft. In kerken van gereformeerde belijdenis wordt zelfs binding aan deze belijdenis gevraagd.
De kerk leeft dus wel heel erg bij het verleden, zegt men.

Hoe is het nu mogelijk dat in deze tijd die oude belijdenissen uit vorige eeuwen ons nog kunnen aanspreken, laat staan dat ze op een goede manier de inhoud van Gods Woord zouden kunnen samenvatten?
De tijdgeest keert zich - vanwege dit critisch staan tegenover het verleden - tegen de gangbare boodschap van de Bijbel en tegen de belijdenis van de kerk.
Wie geen vreemdeling is in het kerkelijke leven van vandaag weet hoe de tijdgeest in dit opzicht „huis houdt".
Als er de stemmen opgaan om de Catechismusprediking maar af te schaffen en heel dat oude leerboek maar bij te zetten in het museum, dan is dat een symptoom van de tijdgeest.
Zij, die dit voorstaan, zullen dit natuurlijk ontkennen en heftig verzekeren dat dit met de tijdgeest niets te maken heeft, maar dit is juist het typerende van de tijdgeest: hij dient zich niet als zodanig aan, maar hij vermomt zich. In die vermomming oefent hij invloed en doet hij zijn werk: onopvallend, maar zeker.

Revolutionair
De tijdgeest staat vervolgens revolutionair in het heden.
Het is logisch gevolg van het eerstgenoemde. Wie critisch staat tegenover het verleden, moet wel revolutionair staan in het heden.
In het verleden ligt immers het heden. Of anders gezegd: het heden is resultaat van het verleden. We worden in het heden op allerlei manieren herinnerd aan het verleden. Vroeger is voor de tijdgeest een „vies" woord. Dus wordt de revolutie gepredikt: de omkering van de bestaande orde, die door het verleden tot stand is gekomen.
Over de vandaag alom gepropageerde revolutie zou veel meer te schrijven zijn. Er is vandaag al sprake van een „theologie van de revolutie". In deze theologie wordt de revolutie theologisch „gefundeerd". Beïnvloeding door het neo-marxisme blijkt aan deze theologie niet vreemd te zijn.
We maken met deze revolutionaire geest vandaag op allerlei manieren kennis.
Er zijn theologen en kerken, die menen dat in de ontwikkelingslanden de hoogste eis van het Evangelie revolutie is, bevrijding van de bestaande machten. De kerk is alleen dan geloofwaardig, wanneer deze revolutie door haar in praktijk wordt gebracht. Maar ook dichtbij wordt deze revolutie op allerlei wijzen onder onze aandacht gebracht.
Alles uit het verleden moet zoveel mogelijk worden opgeruimd.
De structuren in kerk en maatschappij moeten er vandaag aan geloven, want het eigenlijke kwaad zit in die structuren uit het verleden, die niet meer passen in deze tijd.
Voor een revolutionaire instelling zijn woorden en begrippen als gezag en ambt moeilijk te verwerken.
Men staat dan ook bij voorbaat de omkering van het gezag en het afschaffen van het ambt voor.
Dringt deze revolutionaire geest de kerk binnen - en welke kerk is immuun daarvoor? - dan wordt gepleit voor „democratisering" van het kerkelijke leven. Dat betekent in feite dat gemeenteleden het te zeggen hebben; hun stem is beslissend, hoe die stem ook klinkt.
Niet dat ambtsdragers voor zich het te zeggen hebben; maar zij bedienen hun ambt en dienen de kerk doordat zij de Christusregering weerspiegelen. Hij is de koning van Zijn kerk en onder Zijn regering, die Hij uitoefent via ambtsdragers, hebben allen zich te buigen.
Ook op ander gebied merken we deze revolutionaire instelling. De vakbeweging heeft er mee te maken. Christen-werknemers zullen principieel stelling moeten nemen tegen deze geest. Dat betekent niet dat zij de fouten van werkgevers niet zouden mogen aanwijzen en hun belangen niet zouden mogen behartigen. Het betekent wel dat zij de revolutie - de omkering van de verhoudingen; het omverwerpen van het gezag - niet in hun gedachten mogen toelaten.

Progressief
De tijdgeest is critisch tegenover het verleden, revolutionair met betrekking tot het heden en progressief met het oog op de toekomst.
Progressief betekent in dit verband: alles moet anders en zal anders gebeuren. Ook dit is een logisch gevolg van de beide vorige getekende trekken.
Als het verleden verkeerd is en het heden omgekeerd moet worden, dan is de marsroute voor de toekomst: het andere. Het andere, het nieuwe is bij voorbaat goed, omdat het niet besmet is door het vroegere, niet de reuk van het verleden aan zich heeft.
De leus is nu: in een nieuw, nog onbegonnen spoor vooruit; we zullen zelf de weg bepalen en we laten ons door niets en niemand iets voorschrijven; we luisteren naar de eisen van het ogenblik en we geven daaraan gehoor. Dat is progressief in de eigenlijke zin van het woord.
Deze progressieve instelling legt sterke nadruk op de eisen voor de toekomst; op de totaal nieuwe situatie, waarin de „kerk van morgen" komt te staan. Bij voorbaat weer laat men zich door deze situatie beheersen. Die situatie werpt zijn schaduwen reeds vooruit in het heden.
Progressief willen we wezen en we willen het weten ook: wij zijn de mensen van de nieuwe tijd.
Ook hier weer: op allerlei manieren en in allerlei toonaarden worden deze geluiden gehoord.
Het ging er mij in deze artikelen om deze geest te signaleren, waar wij steeds weer en waarschijnlijk steeds meer mee te maken krijgen.
Duidelijk moet zijn dat het gaat om de instelling bij het behandelen van allerlei vragen.
Het is niet de bedoeling om te zeggen: het verleden is foutloos; het heden is heerlijk en de toekomst heeft geen vragen.
Integendeel!
Maar hoe benaderen we het verleden en hoe staan we in het heden en hoe gaan we de toekomst tegemoet?
Dat is de instellingsvraag. En de huidige instelling, boven geschetst, mag naar mijn vaste overtuiging niet die van christenen zijn, die geleid worden niet door de tijdgeest, maar door de Heilige Geest.

J.H.V.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen