Werkloosheid is geen werk (I)

Onder bovengenoemde titel verscheen enkele maanden geleden een boek van drs. Hans Pasveer.
Drs. Pasveer was voorheen industriepredikant in het IJmondgebied en is nu directeur van het vormingscentrum „De Drieklank" te Paterswolde.
Omdat de materie, die in dit boek behandeld wordt ons allen raakt - althans raken moet - willen we niet volstaan met een uiteraard korte recensie, maar er een enkel artikel aan wijden.
Eerst een kort overzicht van de inhoud van dit boek.
In de eerste 64 bladzijden - ongeveer de helft van het boek wordt er „verteld".
De werklozen vertellen hun verhalen, waaruit blijkt, dat de nood van de werklozen niet alleen daarin bestaat, dat hun inkomen lager wordt, maar meer nog in het verminderen van hun gevoel van menselijke waardigheid.
Een vrouw kan niet trots zijn op haar werkloze man, velen beschouwen hem die zonder werk is geraakt als iemand, die leeft op kosten van een ander etc. Heel de problematiek en tragiek van het leven van een werkloze komt duidelijk naar voren.
Maar er staat meer in dat eerste deel.
Hoofdstuk 3 heeft als titel: „Wat de verhalen in feite vertellen over ons maatschappelijk systeem."
De werkloosheid is namelijk volgens drs. Pasveer geen opzichzelfstaand probleem.
De werkloosheid hangt samen met de wijze, waarop ons maatschappelijk systeem functioneert, waarin voorrang verleend wordt aan de economie. En wel een kapitalistische economie, waarvan de drijvende kracht is het streven naar winst.
Dit maatschappelijk systeem is (mede) schuldig aan de werkloosheid - nog altijd volgens de schrijver - en wordt veroorzaakt en in stand gehouden door onze verkeerde visie op en waardering van de arbeid.
Maar „werken is ook niet alles" zo heet het in de laatste paragraaf van het eerste deel.
Oorzaken: Vaak komt de samenleving (waarvan je door werken een bijdrage zou kunnen leveren) nauwelijks binnen het gezichtsveld van werkers; vakbekwaamheid, ervaring en inzicht kunnen ze (de werkenden) soms maar zeer ten dele kwijt en iets van hun creativiteit uitleven is er helemaal niet bij.
De kern van de problematiek die hier beschreven wordt is de vervreemding „Vervreemding van wat de mens ten diepste eigen is. Vervreemding als verlies van identiteit". (66)

In het begin van hoofdstuk II - dat getiteld is „Heroriëntatie" begint de schrijver (in hoofdst. 4) met het voeren van een pleidooi voor wat hij noemt „de rechtvaardiging van de werkloze".
In deze omschrijving zinspeelt drs. Pasveer op de leer van de rechtvaardiging van de goddeloze en schrijft o.m.: „Het is een opzienbarend gegeven dat in een samenleving waarin deze theologie een grote plaats heeft binnen de kerken die in die samenleving een bepalende rol hebben gespeeld, niettemin de wet de overhand heeft gekregen dat de mens zich via zijn eigen, hem van buitenaf opgelegde werk, moet waarmaken."
(Of deze vergelijking juist is, laten we nog maar in het midden, de bedoeling is eerst enig inzicht te verschaffen in de inhoud van het boek)
Niet alleen de werkloze moet gerechtvaardigd worden, maar ook de werkende, want de schrijver pleit voor een bestel waarin (alle) mensen zichzelf als geaccepteerd mogen beleven.
„Arbeid zal dan geen de mens van zichzelf vervreemdende bezigheid meer mogen zijn" (72)
Hierom dienen we ons de te oriënteren aan de Bijbel. Daartoe laat de schrijver in een viertal bladzijden zien, wat de Bijbel zegt over de arbeid, de sabbath en de tijd, die „leven" is, waarna de conseqenties van de bijbelse noties worden getrokken. Conseqenties dus ta.v. de waardering van de arbeid, de beleving van de tijd en de consequenties voor menswording.
En de conclusie is dan dat inderdaad de werkloze gerechtvaardigd dient te worden, wat niet bedoelt te stellen, dat arbeid niet van belang zou zijn.
Aangezien dit in de kapitalistische benaderingswijze niet mogelijk is, wordt de vraag onder ogen gezien (p. 81 v.v) of de marxistische benadering perspectief biedt.
De conclusie is, dat ze onvoldoende perspectief biedt, maar nodig is om een juiste kijk op de problematiek te krijgen.
Basisvoorwaarde om te komen tot een nieuwe samenleving is voor de schrijver de ontkoppeling van arbeid en levensonderhoud.
Met andere woorden: ieder moet recht hebben op levensonderhoud, ook wanneer hij of zij niet kan of wil werken.
Daarvoor is een nieuwe levensstijl geboden, waarvoor weer een mentaliteitsverandering nodig is.
Wat echter ook weer niet betekent, dat men met het scheppen van een andere ordening dient te wachten tot een nieuwe mentaliteit over de mensheid is gekomen.
Waarschijnlijk om vast een injectie voor die mentaliteitsverandering te geven volgt er een „Bijbels intermezzo: er is heilzame armoede" met als aanhangsel nog wat uitspraken van schrijvers en teksten uit de Bijbel.

Deel III van dit boek draagt als titel: „Consequenties voor beleid en gedrag".
Nadat de auteur van het boek dat ons bezighoudt dit laatste deel nader aangeduid heeft als „ een poging tot meedenken" wordt aangegeven, wat de overheid, de vakbeweging en het bedrijfsleven zouden kunnen doen om de beoogde verandering te helpen verwezenlijken.
Ik meen de schrijver geen onrecht te doen, wanneer ik deze aanwijzingen weergeef met de volgende uitdrukkingen: een ruimere opvatting over arbeid stimuleren; ontkoppeling van arbeid en inkomen bevorderen, zorg dragen voor humanisering van het werk en niet alleen acute materiële problemen aanpakken.
De meeste problemen ziet Pasveer bij het bedrijfsleven: weerstand van de kant van de ondernemers tegen een andere visie op de arbeid, tegen herziening van de doelstellingen etc.
De school moet voorrang geven aan vakken die stimuleren tot nadenken over de zin van leven en samenleven en die kunnen helpen een eigen kritische stellingname te ontwikkelen.
Van de kerk als institutie (merkwaardig woordgebruik en gezien de herhaling ook geen drukfout) verwacht de schrijver dat zij zich zal mengen in het streven naar een menswaardiger samenleving voor allen. Ze moet starten bij het concrete gebeuren van elke dag. Ook de theologie moet starten bij wat er gaande is.
Een levensgroot probleem is echter, dat de kerk niet is, wat ze zou moeten zijn. Ze is - om deze bekend geworden uitdrukking maar even uit het verhaal te lichten - geen partijgangster der armen.
In de plaatselijk gemeente moet een nieuw denken op gang komen over leven en samenleven en de plaats van de arbeid daarin.
Erg optimistisch is de auteur in dit opzicht niet, want in de voorlaatste paragraaf „Mensen in hun onderlinge contacten" lezen we: „Het is de vraag of aanzetten tot nieuwe wegen niet in meerdere mate buiten de kerk dan erbinnen gevonden worden."

Hopelijk hebt u door deze - mogelijk wat dorre - opsomming enig idee gekregen van de inhoud van dit 127 pagina's tellende boek.
De volgende keer hopen we wat nader op de inhoud in te gaan.

P.N.R.

1) Ondertitel: Andere gedachten over arbeid, mens en samenleving. Uitgave van Zomer & Keuning - Wageningen. Prijs ƒ 13,50.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen