Angst (I)

Actueel
Het is inderdaad een actuele aangelegenheid om over angst te spreken en te schrijven - nu meer dan ooit.
Angst hebben mensen altijd gehad en het is als zodanig geen verschijnsel uit de tachtiger jaren. Wat zijn er een mensen die angst hebben voor een ongeneeslijke ziekte of die bang zijn voor de dood. Maar dat soort angst is er in alle tijden onder alle volken geweest en dat is op zichzelf niets bijzonders, al is het voor de betrokkenen ernstig genoeg.
Doch vandaag gaat zich een collectieve angst van de mensheid meester maken. Iemand schreef laatst: „Hij kruipt als een heidebrand, dan weer onzichtbaar dan weer opvlammend over de aardbol."
Volgens deskundigen waren de recente vredesdemonstraties in Europa, waarbij die van Amsterdam op 21 november met 400.000 deelnemers nog vers in het geheugen ligt, uitbarstingen van diepe collectieve angst. „De mensen werden de straat opgedreven uit innerlijke angst voor de totale ondergang."
Een Nijmeegs socioloog, dr. Jack van Eijk, heeft onlangs geponeerd dat er steeds meer signalen komen voor een allesoverheersende angst: „publikaties, massale demonstraties, toenemende agressie als uiting van angst, een stroom van klachten bij de huisarts die terug te voeren zijn op angst en een snel stijgend aantal zelfdodingen, ook onder jongeren."
Dit is een stelling, die niet veel tegenspraak zal oproepen. Eerder kunnen we deze stelling onderstrepen door te wijzen op twee factoren, die tot deze angst bijdragen.
In de eerste plaats is er de grote werkloosheidsgolf waardoor mensen hun eigenwaarde verliezen en gezinnen onder ondraaglijke spanningen komen te staan. Ontslag uit een baan, waarin men zich veilig voelde, betekent voor velen dat de grond onder hun voeten wordt weggetrokken; ze weten niet meer waar ze moeten staan en voelen zich hangen in het luchtledige en de zinloosheid van het leven komt op hen af.
Vervolgens moet worden gewezen op de politieke spanningen op internationaal niveau, die de mens van nu veel meer doen dan een halve eeuw geleden toen alles nog niet zo direct ons werd gepresenteerd als vandaag de dag nu we op de hoogte zijn van belangrijke gebeurtenissen in een uithoek van de wereld. Het conflict tussen Argentinië en Engeland over de Falkland-eilanden is zo'n gebeurtenis die de mensen met angst vervult. Deze eilandjes zijn geen oorlog waard, is de geruststellende verzekering. Doch wie de geschiedenis nagaat weet dat grote conflicten zijn begonnen met onbenullige voorvalletjes die op zich de moeite van het vermelden niet waard zijn. Maar het lijkt wel alsof de verantwoordelijke politici nuchter nadenken hebben verleerd en zelf ook met angst vervuld zijn zodat ze uit angst handelen en dan veel meer doen en veel feller handelen dan gewenst is.
Angst is een actuele aangelegenheid - helaas

Wat is angst?
Het is erg moeilijk om een goede definitie van angst te geven.
Het woord angst hangt samen met het latijnse woord angustiae: engte, nauwte. Angst is het zich in de engte weten. De muren komen op ons af. We zijn als in een gevangenis en de deuren zijn dichtgevallen. Er is geen uitgang of uitweg meer mogelijk.
Angst gaat samen met beklemd, benauwd zijn. In dit verband dient goed onderscheid gemaakt te worden tussen vrees en angst al zal ieder moeten toestemmen dat het in de praktijk niet meevalt om dit onderscheid precies aan te geven en in het spraakgebruik ook te handhaven.
We kunnen in ieder geval zeggen dat vrees betrekking heeft op iets dat je kunt aanwijzen, dat concreet is. Een mens kan vrees hebben voor wilde dieren; kan bang zijn voor de uitslag van een examen.
Maar angst is onbestemd, ongrijpbaar en vaak ook onredelijk. Er is geen praten tegen. Als iemand vrees heeft voor iets of iemand dan kan daar concreet iets tegenover worden gesteld en kan de oorzaak van vrees van alle kanten worden besproken. Maar bij angst ligt dat anders. Men is angstig voor iets zonder zelf precies te weten waarvoor men nu angstig is. Anders gezegd: vrees wordt in de regel veroorzaakt door allerlei dingen die buiten ons liggen, maar angst komt van binnenuit opzetten. Angst is vaak onberedeneerd en ook vaak nauwelijks te bedwingen. Angstige mensen zijn bijna onbereikbaar. Als de angst zich van een mens meester maakt voelt hij zich machteloos, benauwd, belaagd, bedreigd zonder te weten hoe en waardoor. Een verklaring is niet te geven en er is ook schier niet over te praten. Angst kan als een machtige tyran de mens in zijn greep krijgen. Angst komt openbaar in onrust en radeloosheid, soms in driftbuien en brengt de mens in paniek. Een angstig mens kan zichzelf nauwelijks meer beheersen. Angst drijft tot vlucht of tot agressie.

Verklaringen
Er zijn allerlei verklaringen voor het verschijnsel angst. Psychologen hebben er zich mee bezig gehouden en houden er zich voortdurend mee bezig.
Een bekende verklaring is die van de bekende Sigmund Freud die angst meende te kunnen verklaren uit het feit dat de mens losgemaakt wordt van zijn moeder. „Onttrokken aan de veilige, warme, beschermende sfeer van het moederlijk bestaan komt de kleine mens in een koude, dreigende wereld, waarin hij alleen is. De losmaking van de moeder wordt bezegeld door het doorsnijden of doorknippen van de navelstreng. Zijn levenslijn is nu afgesneden. Alle angst - zo gaan sommigen nog een stapje verder - is in wezen geboorteangst, de angst van de mens die de veilige geborgenheid van de moederschoot heeft verlaten en nu alleen, onbeschermd in het leven is komen te staan. Het diepste verlangen van de mens is om in die warme moederschoot te mogen terugkeren. Angst is ten diepste het gevolg van een gemis aan liefde."
We behoeven het met deze verklaring niet eens te zijn om toch te zeggen dat hier duidelijk wordt gewezen op het verband tussen angst en gemeenschap, angst en liefde. Angst heeft te maken met scheiding, vervreemding, gemis aan gemeenschap en liefde, zich in zijn alleen-zijn bedreigd zien.
Als we het verschijnsel dieper aanboren en zien in het licht van Gods Woord dan kunnen zeggen: angst ontstaat omdat de mens zich van God, zijn Schepper heeft losgemaakt. Hij wilde vrij zijn, zich emanciperen, onder de hand en de zeggenschap van God wegvluchten en nu staat die mens zogenaamd vrij in de grote wereld en nu wordt hij angstig. Dat is de prijs die de mens voor zijn vrijheid betaalt.

Soorten angst
Een Duits psycholoog - Leopold von Wiese - heeft duidelijk gemaakt dat er minstens vier soorten angst bestaan. Die verschillende soorten angst hangen samen met het feit dat er bij alle mensen verschillende wensen leven, die hij graag vervuld ziet en die hem angstig maken dat ze niet vervuld zullen worden.
Ieder mens heeft in zich het verlangen naar zekerheid - zekerheid voor je dagelijks bestaan, je inkomen, je gezondheid, je toekomst - en daarmee correspondeert de angst voor wat de zekerheid van het bestaan bedreigt. Het is duidelijk dat deze angst in deze tijd grote vormen aanneemt en deze angst heel hoog stijgt. Zeer bevreemdend als we denken aan het feit dat de mens nog nooit zoveel zekerheden heeft gehad als vandaag op allerlei gebied waarin het technisch kunnen tot ongekende hoogte is gestegen en een stel sociale wetten de mens tot voor kort verzekerde van de wieg tot het graf. Maar tegelijk - en dat is ook weer de verklaring - is juist de mens van deze tijd uiterst kwetsbaar geworden. Als we op één hoofdschakelaar zijn aangewezen zijn we kwetsbaarder wat de lichtvoorziening betreft dan wanneer we tien kaarsen in huis hebben. Zo is het op alle gebieden. Hoe hoger geklommen hoe groter de val. Daarom de angst juist nu we gaan beseffen dat we allerlei zekerheden moeten inleveren of dat allerlei zekerheden ons worden ontnomen.
Vervolgens heeft ieder mens in zich het verlangen naar erkenning, naar geaccepteerd worden al is het maar in nog zo kleine kring, maar wel in de kring waarin hij of zij moet leven. En de angst voor het uitblijven van die erkenning speelt een grote rol in het menselijke leven. Veel angst is daar vaak op terug te voeren. Wat is de zin van m'n bestaan? Waarvoor leef en waarvoor werk ik als toch niemand me opmerkt en ieder het maar vanzelfsprekend vindt? Hoe belangrijk is het dat ieder mens van tijd tot tijd voelt dat hij gewaardeerd wordt en dat hij een eigen plaats heeft in een bepaalde gemeenschap en - we denken aan eigen lezerskring - in de gemeente.
Ten derde is er het verlangen naar antwoord. Ieder mens verlangt naar antwoord op de vragen van het leven, de vragen van het bestaan, de zin van het leven en de zin van eigen leven. Op dat verlangen correspondeert de angst voor ijskoude vereenzaming. Die angst is vandaag bijzonder groot. Wie als radiospreker na toespraken telefonisch bereikbaar is wordt getroffen door het grote aantal reacties van eenzame mensen, die zo graag antwoord willen hebben en die verlangen naar een menselijk woord, een bemoediging, een onzichtbare versterkende handdruk of aanraking.
En tenslotte is er ook het verlangen naar nieuwe ervaringen en belevingen.
Een mens wil graag altijd wat anders. Als men een tijdlang met hetzelfde bezig is geweest en altijd hetzelfde paadje gaat - ook al is dat paadje een moderne verkeersweg - dan verlangt men naar iets nieuws. En hiermee correspondeert de angst voor de woestijn van de sociale wereld. Ook die angst is een typisch modern verschijnsel, dat we veel aantreffen als we goed luisteren en nadenken.
Soorten van angst genoeg; maar hoe ook gevarieerd: angst; angst voor het onbekende en onbestemde; angst die een mens onzeker maakt en die op een gegeven ogenblik tot een uitbarsting kan komen.
De ruimte is intussen verbruikt.
Volgende keer D.V. onze houding tegenover de angst.

J.H.V.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen