Waar is God en Wie is Hij eigenlijk? (II)

De vorige maal zagen wij dat de mens tracht zich beelden van God te maken. Die „mens" moeten we niet alleen buiten de kerk zoeken. Zich een beeld van God maken is geen zonde waarvan onze harten al geheel gezuiverd en gereinigd zijn.
Ook ten aanzien van de onderhouding van het tweede gebod geldt dat wij maar een klein beginsel van de nieuwe gehoorzaamheid hebben.
Daarom past ons ootmoed en bescheidenheid in ons denken en spreken over anderen en over de mening die zij over God hebben, over het „beeld" dat zij zich hebben gevormd.
Die ootmoed en bescheidenheid mag er echter niet toe leiden dat we niet meer bijbels kritische staan tegenover allerlei gedachten die aangedragen worden over God. Daarmee dienen we God niet en elkander evenmin. Hoe groot en moeilijk de vragen ook zijn, die hier liggen. Want we zouden haast kunnen zeggen dat alle vragen waarmee de kerk en de theologie worstelen uiteindelijk cirkelen om de vraag die boven deze artikelen staat: „Waar is God en Wie is Hij eigenlijk?
Uiteraard is het niet de bedoeling een serie theologische verhandelingen over dit onderwerp te schrijven. Daartoe is ons blad niet geschikt en de schrijver niet bekwaam.
We willen er alleen maar mee aanduiden, dat veel vragen, die we in de praktijk tegenkomen i en veel antwoorden, die als „bijbelse" antwoorden er op gegeven worden uiteindelijk komen vanuit de koker van de moderne theologie.
Want wat men de theologie van vandaag ook verwijten wil, men kan haar niet het verwijt maken dat ze niet praktisch is.
Het gaat steeds om hedendaagse vragen.
De bedoeling is nu: enkele van die vragen én de antwoorden die er op gegeven zijn te noemen.
Of . . . om het met het eerder genoemde voorbeeld te zeggen: enkele beelden, die men van God gemaakt heeft in antwoord op de vraag naar God.
De kritiek zal kort zijn. In een laatste en samenvattend artikel hopen we aan te geven, waar de grondfout ligt bij het zich denken van die beelden van God en tevens de reden te laten zien waarom die beelden ons niet werkelijk verder helpen kunnen.

Een God die lijdt?
De vraag naar de verhouding tussen God en het leed is niet nieuw. Het is om maar één voorbeeld te noemen één van de vragen die in het boek Job met nadruk aan de orde gesteld worden. (Of het HET thema van dit bijbelboek is kunnen we hier buiten beschouwing laten.) Dat God zwijgt bij al de vanuit de werkelijkheid van het ondragelijk leed gestelde vragen is voor Job wellicht het zwaarste van alles geweest.
Er zijn in de loop der eeuwen verschillende pogingen gedaan om Gods handelen in en met het leed te rechtvaardigen.
Ze hebben de mens nooit helemaal kunnen bevredigen. Maar men heeft het er om zo te zeggen mee gedaan.
Die situatie is na de tweede wereldoorlog en met name in de laatste twintig jaar totaal veranderd.
Het denken over God - de theologie - is als het ware gestempeld door de vraag naar de verhouding van God en het leed.
Men spreekt zelfs over „Theologie na Auschwitsch", een term die ik om allerlei redenen liever niet zou willen gebruiken, maar waarin men aangeeft dat ons denken over God gestempeld is door wat bijvoorbeeld in het beruchte concentratiekamp zich heeft afgespeeld.
Auschwitsch is een term geworden, waarmee niet alleen geduid wordt op het leed dat in dat kamp is geleden, maar op alle ellende die '\n die tijd geleden is. En daarna geleden wordt.
Dat men in de eerste jaren na de oorlog daar nog niet zó over gedacht heeft als nu vindt m.i. zijn oorzaak in het feit dat vlak na de oorlog de mensen bezield waren met een soort opbouw geloof. Bovendien is de totale werkelijkheid - voor zover die gekend kan worden - pas langzamerhand tot ons doorgedrongen.
In Duitsland zelf waren maar enkelingen die wisten wat zich werkelijk in de kampen afspeelde en de meesten hadden er nog nooit van gehoord.
En voor zover men er van afwist werd een groot deel van oorlogspropaganda toegekend.
Later is de werkelijkheid tot ons doorgedrongen, de opbouw en de welvaart hebben niet gebracht wat men er van verwachtte en . . . het is niet gelukt de geest die al die ellende veroorzaakt heeft uit te bannen.
Er wordt nog steeds afschuwelijk geleden en geen sterveling is in staat te bevroeden wat ons boven het hoofd hangt.
Met ongekende kracht is nu weer de vraag op ons af gekomen: Staat God boven dit alles? Ziet Hij onbewogen toe? Kan Hij er niets aan doen? Wil Hij er niets aan doen?
Deze vragen worden dubbel beangstigend wanneer we zelf door heel zwaar leed worden getroffen.
Het is alsof het wereldleed zich dan met ons leed verenigt.
En vanuit een verdubbelde actualiteit komt dan de vraag: Waar is God en Wie is Hij eigenlijk?
Deze vraag wordt nog klemmender doordat onze kennis van het leed (én de dreiging) enorm is toegenomen. We zien het gebeuren in onze huiskamer.
En wie is God bij dit alles? En waar is Hij?
Ed Nijpels - opgegroeid in een Rooms- Katholiek gezin zegt: „Ik heb geen duidelijk beeld (!) van wat God is. Ik heb Hem niet bedankt voor al mijn voorspoed. Kijk, als je de gedachte hebt, dat Hij het allemaal regelt dan zul je ook het gevoel hebben dat als Hij het goeie regelt. Hij ook het slechte regelt. Als we dat denken kunnen we niet zo tevreden over Hem zijn. Als het goeie door Hem en het slechte door de mensen zou komen, dan heeft Hij dat ook niet zo goed gedaan . . . ".
Vrijwel zeker is hij de tolk van velen en niet alleen van Rooms-Katholieke huize.
Steeds meerderen zien het in de kerk niet meer zitten en laten de Bijbel dicht. Ze leven verder zonder antwoord en toch . . . laten de vragen hen niet met rust.
Anderen zoeken. Naar een nieuw antwoord. Bij dat zoeken zijn de theologen hun te hulp gesneld. En hebben antwoorden gegeven.

Het zou te ver voeren zelfs maar een poging te wagen alle antwoorden hier te noemen.
Heel globaal gesteld kan men zeggen dat achtereenvolgens in kort tijdsbestek de volgende antwoorden zijn gegeven:
De bijbel leert ons, dat God niet onbewogen is met de lijdende mens.
Hij laat zich kennen als de Bewogene.
Daarop was het weerwoord: Maar Hij beweegt - verandert de lijdende wereld toch niet."
Het daarop volgende antwoord was: In het kruis van Christus lijdt God met ons mee. In dit antwoord komt al de voorstelling op, dat niet alleen de mens Jezus Christus heeft geleden, maar ook God zelf.
Ook dit antwoord bevredigde niet. (Afgezien nu even van het feit dat hierin een al door de oude kerk afgewezen ketterij opgesloten ligt, n.l. dat niet alleen de Zoon, maar ook de Vader geleden heeft.)

Het antwoord bevredigde vooral daarom niet omdat ook deze God zo ver weg was. Het kruisgebeuren - om het even heel simpel te zeggen - is al zo lang geleden.
De toevoeging, dat dit lijden van God ons inspireert tot medelijden en bewerking van verandering in deze wereld kon ook niet voldoen. Tenslotte is dit beeld van God naar voren gekomen:
Het kruis is niet een gebeurtenis (een feit uit het verleden), maar een gebeuren. Ja, God zelf is een gebeuren.
God is dan niet een hemelse Persoon meer, maar een gebeuren.

Voor velen lijkt dat misschien een echt theoretisch verhaal, waar je geen kant mee op kunt. Een volgende maal hopen we te laten zien, wat men hiermee bedoelt en hoe men denkt de mens van deze tijd daarmee verder te helpen.
Wanneer we daar enig zicht op gekregen hebben, kunnen we over de andere „beelden" van God wat beknopter schrijven, omdat de meeste zich hierbij aansluiten.

P.N.R.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen