Afscheiding of wederkeer (I)

Het heeft er alle schijn van dat de Acte van Afscheiding of wederkering binnenkort weer van de grootste actualiteit zal blijken te zijn. De plannen om binnen afzienbare tijd de Hervormde Kerk en de Gereformeerde Kerken in Nederland in een staat van hereniging te brengen zijn, zoals we uit de pers hebben kunnen lezen, in een heel ver gevorderd stadium. Wel worden er hier en daar wat terugtrekkende bewegingen gemaakt, maar het is de vraag of die werkelijk serieus bedoeld zijn. Heel het machtige raderwerk van deputaten en commissies heeft zich in beweging gezet. En het lijkt niet meer te keren te zijn: het jaar van de herdenking van de Doleantie zal ook het jaar zijn van een „staat van hereniging".
Het is erg verleidelijk om te gaan mediteren over de vraag, waarom de herdenking van de Afscheiding in 1984 niet een geschikt moment zou kunnen zijn. We zullen het er maar eenvoudig op houden, dat men het niet ziet zitten om in twee jaar het gehele proces tot een zekere afronding te brengen. Men zal wel niet bedacht hebben, dat er in dit stuk van zaken verschil is tussen Afscheiding en Doleantie, een verschil dat de visie op de Hervormde Kerk betreft. De herdenking van de Doleantie leent zich misschien beter voor een actie als nu ondernomen gaat worden, althans meer dan een herdenking van de Afscheiding.

Maar op dit punt doet zich een vraag voor. Heeft de Afscheiding zélf niet reeds gesproken over wederkeer? En ligt daarin niet een waarschuwing, n.l. om nooit alleen maar over het negatieve van de Afscheiding te spreken, zónder het positieve: de terugkeer tot de Hervormde Kerk, die altijd bleef trekken, en waarvan men eigenlijk nimmer helemaal goed los is gekomen. Is het niet zo, dat een Afgescheiden mens van huis uit altijd met een zekere weemoed denkt aan de „kerk der vaderen", en dachten vele christelijk-gereformeerden in werkelijkheid niet als de hoog bejaarde broeder, die ik in mijn jeugd dikwijls hoorde zeggen: eigenlijk horen wij allen in de Hervormde Kerk; alleen maar we kunnen er niet wezen. Hij dacht daarbij dan vooral aan de vrijzinnigen, die een vast bestanddeel van de Hervormde Kerk uitmaakten. Ik heb altijd gedacht, dat de christelijk-gereformeerden in het algemeen gesproken positiever ten opzichte van de „kerk der vaderen" stonden, dan de Gereformeerden. Zij bleven ten slotte altijd „afgescheiden-van-de-Hervormde-Kerk".
Laat het negatief zijn, maar het was op die manier toch een zekere negatieve binding aan de Hervormde Kerk. Vroeger was het dan ook vaak zo: wanneer een christelijk-gereformeerde van kerk veranderde, zou hij niet gauw gereformeerd, eerder hervormd worden. Is dit te verklaren vanuit wat de Acte van Afscheiding duidelijk poneert? „. . .Weshalve de ondergeteekenden met dezen verklaren: dat zij overeenkomstig het ambt aller geloovigen art. 28, zich afscheiden van degenen die niet van de kerk zijn, en dus geen gemeenschap meer te willen hebben met de Nederlandsche Hervormde kerk, tot dat deze terugkeert tot den waarachtigen dienst des Heeren; en verklaren tevens gemeenschap te willen uitoefenen met alle ware gereformeerde ledematen, en zich te willen verenigen met elke op Gods onfeilbaar Woord gegronde vergadering aan wat plaatse God dezelve ook vereenigd heeft". Er is geen Afscheiding geweest zonder déze hoop van terugkeer van de Hervormde Kerk tot de waarachtige dienst des Heren. Wij scheiden ons af, en willen geen gemeenschap . . .totdat.
Hier wordt de terugkeer tot de Hervormde Kerk afhankelijk gesteld van haar terugkeer tot de ware dienst van God. Misschien is dit besef door de jaren die voorbijgingen uitgesleten. Wij scheiden ons af: totdat. De Hervormde Kerk dient eerst terug te keren tot het rechte dienen van God. Is dit echter de bedoeling van wat in het opschrift van de Acte van Afscheiding of wederkering is aangegeven? We menen dit te moeten betwijfelen. Om verschillende redenen.
Voornamelijk, omdat in de officiële Acte van Afscheiding deze aanduiding niet voorkomt. Zij verschijnt voor het eerst in de gedrukte uitgave, die op grote schaal werd verspreid. In de kerkeraadsnotulen ontbreekt deze aanduiding, en daarom menen we, dat met de wederkeer niet bedoeld is de wederkeer die verwacht, misschien ook gehoopt werd, de wederkeer van de Hervormde Kerk tot de dienst der vaderen. Wél bleef men daarop hopen. Maar het is niet déze wederkeer die De Cock bedoelde, toen hij in de titel van het stuk de aanduiding opnam.
De eigenlijke bedoeling van De Cock wordt duidelijk uit de Toespraak en Uitnodiging aan de Geloovigen en ware Gereformeerden in Nederland. Dit is een stuk, dat tegelijk met de gedrukte Acte van Afscheiding en wederkeer is uitgegeven, en waaruit duidelijk kan worden wat onder wederkeer wordt verstaan. Het volgende citaat spreekt voor zichzelf: „Door Gods Geest opgewekt en door de noodzakelijkheid gedrongen, hebben wij naar de aanwijzing van Gods woord en de leiding des Heeren eindelijk het ambt der geloovigen art. 28 ons voorgesteld, aangenomen, en ons van de Sijnodale Hervormde Kerk afgescheiden om weder te keeren tot de gronden onzer vaderen; God te dienen naar zijn Woord en ons geweten, en in zijne vreeze en in zijne mogendheid ondernomen om uit te gaan uit Egypte en aan te nemen door de woestijn de reize naar Kanaän".
Afscheiding oftewel wederkeer tot de gronden onzer vaderen.
De Afscheiding zelf betekent een terugkeer tot datgene wat voor de vaderen fundamenteel was.
Dat dit inderdaad de bedoeling is, blijkt vooral ook uit het einde van dit stuk, waarin de wens wordt uigesproken, dat de Heere zijn Geest zal uitstorten over al zijn volk, „opdat zij uitoefenende het ambt van alle gelovigen, het zout der aarde mogen zijn, als lichten op eenen kandelaar en als steden op bergen; ja uitstortende zijnen Geest over alle vleesch, het hart der vaderen nog moge wederbrengen tot de kinderen en dat der kinderen tot de vaderen, opdat de God onzer vaderen ook onze God zij . . . "
Terugkeer tot de vaderen, tot hun manier om God te dienen - dat is bedoeld in de Acte van Afscheiding of wederkeer.
Terugkeer is mogelijk, wanneer de Hervormde Kerk terugkeert naar die dienst der vaderen. Zo lang zij dit niet doet scheiden we ons af, zo lezen we in de Acte, en keren wij terug tot die dienst des Heren, zoals onze vaderen het plachten te verstaan.
Indien wij aan deze norm gaan meten wat men zich voorstelt te gaan doen in het jaar van de herdenking van de Doleantie: een zich verenigende kerk vormen; indien wij het leggen naast dit ideaal van de Afscheiding klopt er niet zo veel van. Is er sprake van een gezamenlijke terugkeer tot „de gronden onzer vaderen"? Of is het alleen mogelijk deze stappen te ondernemen, omdat men in het gezamenlijk afwijken van die gronden onzer vaderen nú langzamerhand even ver gevorderd is? Dat is de vraag die met heel veel recht de Gereformeerde Bonders de Kohlbruggianen en ook de Confessionelen zich stellen. Maar zij zijn niet de eersten, die haar zouden moeten stellen, omdat zij veel eerder reeds door de Gereformeerde Kerken zelf behoorde gesteld te zijn; en hier wringt de schoen nog al wat. Wederkeer betekent niet een zo haastig mogelijke terugkeer naar de Hervormde Kerk. Het is bedoeld als een opnieuw zoeken te verstaan en te beleven hetgeen onze vaderen als de gronden van de ware religie hebben verstaan en beleden.
In het licht van de Acte van Afscheiding of wederkering is het ideaal van het Samen op weg niet goed te verdedigen. Is het wel in overeenstemming met het oecumenisch ideaal van de Afscheiding? Daarover een volgende keer D.V.

W. van 't S

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen