Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Een deskundige diagnose, een therapie met vraagtekens

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Een deskundige diagnose, een therapie met vraagtekens

7 minuten leestijd Arcering uitzetten

Over: De kernbegrippen van het Marxisme/ Leninisme 1)
Er zijn vermoedelijk weinig denkers geweest die zulk een wereldwijde invloed gehad hebben als Karl Marx. Zijn ideeën zijn van enorme betekenis geweest. Hij heeft niet alleen de wereld van de wetenschap diepgaand beïnvloed, maar zijn gedachten zijn ook van nauwelijks te overschatten betekenis geweest voor het politieke en economische gebeuren van de laatste anderhalve eeuw.
En ze zijn dat nog!
Sommigen mogen menen, dat het communisme (wat overigens niet precies hetzelfde is als het Marxisme) op zijn retour is, die mening kon wel eens een gevaarlijke vergissing blijken te zijn.
Wel zijn er tekenen die duiden op een ondermijning van de macht van de politieke partijen in de communistisch geregeerde landen, er zijn evengoed tekenen dat het communisme alleen maar tot toegeven bereid is zolang men daarin meer heil ziet dan in hardhandig optreden. De gebeurtenissen in Polen zijn daarvan een droevige maar ook treffende illustratie.
De geschiedenis heeft bewezen dat het communisme „het gesprek" niet wil en denkelijk ook niet kán willen. Omdat achter het communisme het Marxisme staat dat uitgaat van beginselen, die niet ter discussie staan.
Dit laatste is wel één van de dingen die bijzonder duidelijk worden in het boek dat aanleiding vormde tot het schrijven van dit artikel. Het boek werd ons ter recensie toegezonden.
Lang heb ik geaarzeld of met een recensie was te volstaan.
Ons blad leent zich niet zo voor het schrijven van artikelen over allerlei boeken.
Een korte recensie zou echter naar mijn mening geen recht doen aan de belangrijke inhoud van dit werk en ook geen gelegenheid bieden tot het duidelijk stellen van een enkele vraag die bij lezing van dit boek bij mij opkwam.
Vandaar de vorm van een artikel.
Eerst iets over de titel.
Prof. Verkuyl schrijft niet over het Marxisme, maar over kernbegrippen van het Marxisme-Leninisme.
De schrijver geeft daar deze verklaring voor: „De term Marxisme is . . . meer-zinnig. Men kan er alle kanten mee uit. Maar in feite komen wij het Marxisme als wereldmacht in deze fase van de wereldgeschiedenis tegen in de vorm van Marxisme/Leninisme . . . We hebben in de huidige wereld te maken met de ideologie en praxis van het Marxisme/Leninisme,'( pag. 9 en 10).
Wat we hier voor ons hebben is dus niet een theoretische verhandeling over het Marxisme en alle mogelijke interpretaties daarvan (dat zou in één boek ook niet mogelijk zijn) maar over de gestalte waarin wij het ontmoeten.
Dat die gestalte ook niet éénvormig is weet de schrijver en hij geeft daarvan in dit werk ook blijk.
In drie hoofdstukken die men een korte samenvatting van de geschiedenis van het Marxisme zou kunnen noemen laat dr. Verkuyl zien hoe het Marxisme/Leninisme gegroeid is. Daarna wordt een speciaal hoofdstuk gewijd aan het neo-Marxisme.
Vervolgens komen dan de kernbegrippen aan de orde.
Die kernbegrippen zou men kunnen vergelijken met de dogma's van de christelijke geloofsleer.
Wie „dogma" zegt denkt aan een fundamentele waarheid.
Welnu, prof. Verkuyl bespreekt hier de „fundamentele waarheden" van het Marxisme/Leninisme.
Zoals voor ons geloof begrippen als drieëenheid, menselijke en goddelijke natuur van Christus fundamentele begrippen zijn, zo zijn voor de in dit boek besproken ideologie woorden als „meerwaarde-theorie", „vervreemding", „klassenstrijd" fundamentele begrippen.
De wijze, waarop de auteur deze begrippen weergeeft en duidelijk maakt is m.i. voortreffelijk.
Het is merkbaar dat de schrijver de bronnen door en door kent en daardoor in staat is ons op een duidelijke en betrekkelijk eenvoudige wijze weer te geven wat in het Marxisme/Leninisme met deze woorden wordt bedoeld.
Vijf jaar geleden verscheen van de hand van dr. G.H. ter Schegget een boek getiteld „Kernwoorden bij Marx".
Naar mijn inzicht komt de weergave van Verkuyl dichter bij de lezer dan die van eerstgenoemde schrijver. (Het is de vraag of de begrippen ook inhoudelijk gelijk worden weergegeven. Ik meen van niet helemaal, maar de beantwoording van die vraag laat ik graag aan kenners over.)
Mijn bedoeling is slechts te zeggen, dat zij die zich willen verdiepen in die ideologie die velen geheel of gedeeltelijk in de ban houdt en zich enige moeite willen getroosten bij deze onderwijzer heel goed terecht kunnen.
Voor hen die zich op bepaalde punten verder willen oriënteren geeft dr. Verkuyl een overvloed van literatuur.
Een paar opmerkingen.
Bij een boek van deze omvang en deze inhoud had een register niet mogen ontbreken. Het zou het „nog eens nakijken" van wat de schrijver over bepaalde onderwerpen of gebeurtenissen geschreven heeft aanzienlijk vergemakkelijkt hebben. Spoedig verwacht ik een tweede druk. Graag met register.
Een register zou het mij makkelijker gemaakt hebben nog eens op een rijtje te zetten, wat prof. Verkuyl geschreven heeft over het kapitalisme. Bij het lezen rees bij mij namelijk de vraag: Kan men het begrip „kapitalisme" - qua begrip - zo maar op één lijn zetten met Marxisme/Leninisme?
Zo nu en dan gebruikt de schrijver het bijvoeglijke „liberalistisch".
Om de bedoeling van mijn opmerking duidelijk te maken: Men kan wel vragen: Wie is aanhanger van het Marxisme? Wie is een Marxist? Maar met dezelfde intentie kan men niet vragen: Wie is kapitalist? Er zijn wel Marxisten, die ook kapitalist zijn. Vermoedelijk zal het antwoord zijn: Zó heb ik het niet bedoeld. Maar mijn vraag blijft - en bleef: Hoe dan wel?
Een andere vraag hield me nog meer bezig: Wat zet dr. Verkuyl nu precies tegenover het Marxisme?
In een slotbeschouwing, die net een tiende van het gehele boek omvat, wijst de schrijver op de boodschap van de Bergrede. Het woord, waarop dr. Boerwinkel destijds de aandacht vestigde - overvloediger gerechtigheid - wordt in herinnering geroepen en extra beklemtoond. Uitspraken van de Wereldraad van Kerken o.a. betreffende de conceptie van een verantwoordelijke maatschappij worden doorgegeven. Deze uitspraken geven echter niet de contouren aan voor een dergelijke maatschappij en dát doet dr. Verkuyl ook niet. Mogelijk vindt de schrijver dit geen kritiek die hout snijdt en - die alleen is welkom (pag. 11) - omdat hij van mening is dat men het pure evangelie moet stellen tegenover de beschreven en bestreden ideologie.
Dat zegt de auteur niet met zoveel woorden, maar wie meer boeken van dr. Verkuyl gelezen heeft, weet, dat hij niet zo bijster veel op heeft met aan de Bijbel ontleende concepties. Op de twee-rijkenleer van Luther had de schrijver 15 jaar geleden al hartgrondige kritiek. (In „Verantwoorde Revolutie".) Evenals op die van de scheppingsordeningen.
Het gaat er mij hier nu niet om of en in hoeverre dr. Verkuyl daarin gelijk heeft. Wel om de vraag wat hij nu precies tegenover het door hem zo scherp en duidelijk afgewezen Marxisme/Leninisme wil stellen.
Mogelijk zal de schrijver antwoorden: Gods beloften en eisen. Daar zal niemand iets op tegen hebben (op dit antwoord). Maar hoe ze in hun samenhang en in hun betrekking tot de politieke en maatschappelijke vragen gezien moeten worden is mij uit de slotbeschouwing niet duidelijk geworden.
Eerlijkheidshalve moet gezegd worden dat de schrijver niet alleen in de slotbeschouwing gesproken heeft over ons antwoord vanuit de Schrift.
Na elke uiteenzetting van één van de kernbegrippen worden die begrippen kritisch getoetst. Niet alleen met Bijbelteksten. Begrijpelijk, want van ons wordt gevraagd nadenken over en toepassen van wat de Here God in zijn Woord geopenbaard heeft.
Vandaar dat dr. Verkuyl ook geluisterd heeft naar andere theologen.
Maar jammer vind ik het dat daar nauwelijks gereformeerde theologen bij zijn. Zowel in de noten als in de literatuurverwijzingen komen we herhaaldelijk de namen tegen van Moltmann, Küng, Berkhof e.a., maar zelden of nooit (een enkele maal die van Berkouwer) van hen die in hun denken voluit gereformeerd willen zijn.
Men zou de indruk krijgen dat de gereformeerde theologie hier hopeloos tekort schiet. Mocht die indruk op waarheid berusten dan was dit een reden te meer geweest voor prof. Verkuyl om, zij het slechts in een notedop, ons een voorstel te doen van een gereformeerd antwoord.
En voor het geval ook dat onmogelijk geweest zou zijn had een uitdrukkelijke aanwijzing van dit gemis niet mogen ontbreken.

P.N.R.

Naar aanleiding van:
J. Verkuyl: De kernbegrippen van het Marxisme/Leninisme. J.H. Kok, Kampen, ƒ 37,50.
 

Dit artikel werd u aangeboden door: De Wekker

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 14 januari 1983

De Wekker | 8 Pagina's

Een deskundige diagnose, een therapie met vraagtekens

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 14 januari 1983

De Wekker | 8 Pagina's