Het COGG over Luther

COGG
De trouwe meelevende lezers van ons blad kunnen het langzamerhand weten wat deze letters betekenen. In de laatste twintig jaar duiken ze voortdurend op in ons blad en komen ze voor in de Acta van onze generale synodes.
Het is een bekend feit dat er verschillende soorten gereformeerde kerken in ons land zijn. Berucht bijna is de titel van een boekje dat enkele jaren geleden verscheen „Tien keer gereformeerd". De gereformeerde belijders zitten over diverse kerken verspreid. En kerkelijke eenheid is er niet. De hervormde en gereformeerde kerken zijn „samen op weg", maar dat kan van de kleinere kerken van gereformeerde belijdenis niet worden gezegd behalve dan - en dat ook nog maar zeer ten dele - van de chr. geref. en de ned. geref. kerken. Dit gemis aan eenheid en zelfs aan serieuse eenheidspogingen is ongetwijfeld de zwakke plek van de gereformeerde belijders. Telkens weer wordt het ons voorgehouden van verschillende kanten. De Gereformeerde Bond motiveert haar blijven in de Hervormde Kerk mede op het feit dat afscheiding blijkens de historie en de praktijk geen oplossing biedt en een repeterende breuk is die maar niet wordt geheeld. En van de kant van „Samen op weg" wordt ons verweten: kijk eerst maar eens naar u zelf voordat u kritiek oefent op ons streven; u brengt toch zelf ook niets van eenheid terecht?
We buigen beschaamd het hoofd en moeten dit helaas toestemmen. Het betekent dan ook: als we kritiek maken dat we dat doen in grote ootmoed.
Tegen de achtergrond van al die kritiek zijn we in ieder geval dankbaar dat het Contact Orgaan voor de Gereformeerde Gezindte bestaat, nu al twintig jaar. Dat is het platform waarop leden uit verschillende kerken elkaar ontmoeten, met elkaar van gedachten wisselen en samen spreken in de vergadering, in groepen en in de wandelgangen, ja toch ook over de verdeeldheid en de begeerte naar meerdere eenheid uitspreken. Natuurlijk kan men direct opmerken: en wat heeft het COGG nu praktisch gedaan aan het bewerken van meerdere eenheid? Maar dat neemt niet weg dat het een groot gemis zou zijn wanneer het COGG werd opgeheven en de jaarlijkse conferentie niet meer werd gehouden. Afgedacht van deze jaarlijkse openbare conferentie houdt het COGG ook enkele besloten zittingen per jaar waarin vertegenwoordigers van kerken elkaar ontmoeten. Ook deze kleine vergaderingen, bezocht door 15-20 personen, zijn van betekenis.
Op de conferentie van dit jaar, die goed bezocht was - ongeveer 75 deelnemers waren er - werd de dankbaarheid gevoeld voor het feit dat we in ieder geval dit nog hebben al is dat geen vervanging voor het gebrek aan eenheid en vermindert dit niet onze roeping om naar eenheid te staan.

Luther
Het lag voor de hand om dit jaar over Luther te spreken. Dit jaar is toch een Lutherjaar omdat het 10 november 500 jaar zal geleden zijn dat Maarten Luther in Eisleben werd geboren. Op allerlei manieren wordt aandacht aan dit feit besteed. Een stroom van lectuur over Luther komt van de pers. Reeds verscheen een fraai boek over Luther en het gereformeerde protestantisme waaraan meegewerkt werd door onze hoogleraren Van Genderen en Van 't Spijker. We komen op deze uitgave nog terug. Een van de medewerkers en redacteuren van dit boek is drs. K. Exalto, hervormd predikant te Benthuizen en een bekende „Bonder" en geen vage bonder. Hij refereerde over Luthers betekenis voor de gereformeerde gezindte.
De voorzitter van het COGG - het presidium wordt bij toerbeurt waargenomen voor enkele jaren - is ds. L.J. Geluk, die ook de voorzitter van de Gereformeerde Bond is. Na een korte opening kreeg de referent het woord, die in een boeiend betoog ons Luther tekende in zijn betekenis voor de gereformeerde gezindte.
Terecht wees hij er op dat Luther niet in directe zin een vader van het gereformeerde protestantisme is. Dat gaat veel meer terug op Calvijn dan op Luther. Er is sprake van twee reformatorische bewegingen, die uit elkaar groeiden. Er was tussen Luther en Calvijn duidelijk sprake van verschil van mening op het punt van de Avondmaalsleer, de Christologie, de soteriologie en de eschatologie. Ook gaf Luther een andere fundering van de kinderdoop en was er tussen beiden een verschil van visie op de verhouding kerk en staat. Het is moeilijk, zoal niet onmogelijk Luther en de gereformeerde gezindte met elkaar te verbinden. Maar we dienen wel te bedenken dat de leiders van het gereformeerde protestantisme Luthers leerlingen waren; zij hebben verschillende aspecten van Luthers leer beter bewaard dan zijn volgelingen. Bovendien brengt Luther ons bij het alleroudste begin: de wieg van het reformatorische geloofsleven. Bij Luther komen we ook de frisheid van dat begin tegen; de lentelucht waait ons tegen. Bestudering van zijn leven en werk verwarmt, bemoedigt en stimuleert. Van hem uit kunnen we overzien de weg die we gegaan zijn als reformatorische kerken.
De referent wees op verschillende elementen in Luthers theologie en prediking, die van grote betekenis zijn en blijven.
Allereerst legde hij sterke nadruk op de centrale betekenis van Christus, waarbij Exalto vooral verwees naar zijn commentaar op de Galatenbrief. Luthers prediking was in de volle zin van het woord christocentrisch. Christus is een juweel. Het geloof is de ring en de monstrans waarin de ring gevat is, is Christus. Uitvoerig ging de referent in op Luthers verklaring van Gal. 2:20 en Gal. 3:14. De eerste tekst plaatst hij niet in de heiliging maar in de rechtvaardiging. En bij de tweede tekst spreekt hij over de vrolijke ruil. Vervolgens gaf drs. Exalto aan hoe Luther Christus aan de gemeente en aan de studerende jeugd voorstelde. Christus was voor hem exclusief de Heiland. Hij spreekt over Christus als donum en exemplum - als gave en als voorbeeld. Vroeger had hij Christus gezien als een nieuwe Mozes en werd hij door angst bevangen als hij aan Christus dacht. Hij hield Hem voor een strenge rechter. Maar toen hij het Evangelie ontdekte kreeg hij een andere kijk op Christus en leerde hij Hem kennen als een liefdevolle Heiland, een troostvolle Vriend. Christus is niet de legislator - de wetgever - maar de salvator - de redder, de Heiland. Doopt uw geweten in Zijn bloed. Het is het vreemde werk van Christus om de wet te interpreteren. Luther heeft gevochten voor de ware, evangelische christen. Het Evangelie is enkel belofte.
En in de derde plaats gaf Exalto Luthers gedachten weer over wet en evangelie. Luther was van mening dat men na zijn dood dit onderscheid spoedig zou vergeten. Gelukkig, zo sprak hij, die wet en evangelie weet te onderscheiden. Hij heeft de wet zijn eigen functie teruggegeven. Hij zag de wet als een door God gezonden Hercules om het monster van eigengerechtigheid neer te slaan. De wet is voorbereidster van de genade. Ontdekking door de wet is geen eenmalig gebeuren, zoals het latere Piëtisme het wel voorstelt, maar is constant thuis in het christen-zijn. Calvijn sprak breder en anders over de wet dan Luther. Luther greep terug op Paulus en overtrof hierin Augustinus. In vele opzichten heeft Luther de Schriften laten spreken en sloot hij zich aan bij Paulus.

Vragen
De referent stelde telkens aan het slot van elk onderdeel een paar indringende en actuele vragen.
Zo vroeg hij met het oog op Luthers christocentrische betekenis: is het accent in de rechterflank van de geref. gezindte niet verlegd van Christus naar de wedergeboren, bekeerde mens en anderzijds is er nog de diepe, existentiële, bevindelijke kennis van het heil en is er in vele kerken geen vervlakking gekomen?
Een andere vragenreeks had betrekking op het tweede onderdeel: is ook vandaag de maatschappij-kritische, politieke prediking geen prediking van Christus als een nieuwe Mozes? En is er in de rechterflank niet sprake van een wettisch bekeringsschema zo geheel in strijd met de frisse prediking van het Evangelie zoals Luther die heeft gebracht?
En tenslotte: hebben we voldoende oog gehad voor het eigene van wet en evangelie en hebben we ze wel uit elkaar gehouden? Is Luthers worsteling ons onbekend? En als Luther spreekt over de voortdurende ontdekking door de wet is dat dan voor velen geen achterhaalde zaak en is daar in vele gevallen soms maar een schaduw van overgebleven?

Bespreking
Het was begrijpelijk dat over dit referaat uitvoerig werd gesproken. Eerst gaven twee forumleden, ds. H.J. van der Kwast, ned. geref. pred. te Heerde en drs. W.C. Bakker, wetenschappelijk medewerker aan de V.U. enkele indrukken naar aanleiding van het referaat. Daarna ging de vergadering in zes groepen uiteen.
Het is een goede zaak dat er na de groepsbespreking en voor de plenaire bespreking samen wordt geluncht. Er gaat een samenbindende kracht uit van dit samen eten en praten. Vele ervaringen werden uitgewisseld, contacten gelegd en hernieuwd. Het was goed om bij elkaar te zijn op deze wijze.
Vele vragen werden in de middagvergadering gesteld. We zullen ze niet allen herhalen. Ze bewogen zich vooral om de verhouding wet en evangelie. Heeft Luther deze twee niet te massief tegenover elkaar gezet? Heeft hij de aanklagende functie van de wet niet teveel geaccentueerd? Wordt die tegenstelling zo wel in de Schrift gevonden? En in het verlengde van deze vragen: wordt de aanklagende functie van de wet door velen niet chrinologisch gesteld en anderzijds: hoe komt het dat die aanklagende functie in veler prediking soms ontbreekt?
Een andere reeks vragen betrof de erfenis van Luther. Wie heeft de erfenis van Luther nu het best bewaard en waar is het fout gegaan' Ook werd gesproken over eenheid in het licht van Luthers prediking. Zou Luther geen factor kunnen worden die samenbindt? In dit ver band kwam telkens „Samen op Weg" aan de orde. Duidelijk bleek wel dat de meningen daarover verdeeld waren.
Het was een goede zaak om met Luther bezig te zijn als gereformeerde belijders.
We hebben aan hem veel te danken en we kunnen veel van hem leren.
Dankbaar en bemoedigd gingen we weer naar huis nadat de conferentie om 16.30 uur was gesloten.
Ondanks veel verdeeldheid was het een vreugde en voorrecht met zovelen, behorende tot verschillende kerken, intens met elkaar bezig te zijn in Putten.

J.H.V.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen