Een gereformeerd Luther-boek

Een gebeurtenis
De verschijning van dit boek is een gebeurtenis die kleinschalige kerkhistorische betekenis heeft.
In de eerste plaats omdat op deze wijze aandacht besteed wordt aan de grote kerkhervormer aan wie Christus' kerk zoveel heeft te danken. Hij was de eerste die de Reformatie inzette en die de bazuin heeft geblazen, die geen onzeker geluid liet horen. De wijze waarop hij het Evangelie ontdekte en deze ontdekking verwoordde is karakteristiek geworden voor de reformatie van Christus' kerk. Het moge waar zijn dat anderen na Luther andere en meer kanten van het Evangelie hebben belicht dan Luther - dat neemt niet weg dat zonder zijn begin alles heel anders zou zijn gelopen. Daarom is het een tot dankbaarheid stemmend feit dat dit algemeen erkend wordt en dat daarom in dit jaar op Luther's betekenis zeer loyaal en royaal wordt gewezen.
Na Luther kwamen de Lutheranen en als we op hen zouden letten, ook op de wijze waarop zij Luther aan hun zijde menen te hebben, dan zou er zeker in Nederland niet zoveel werk van dit herdenkingsjaar zijn gemaakt. Maar Luther is niet alleen de vader van de Lutheranen. Hij is geen partijman. Hij is reformator, evangelieprediker, Gods getuige en geschenk aan Zijn kerk. Daar ligt de reden dat ook in het veel meer door Calvijn dan door Luther gestempelde Nederland Luther in dit herdenkingsjaar alle eer krijgt die hem toekomt in zijn betekenis voor Christus' kerk van alle landen.
Daarom is de verschijning van dit boek in de tweede plaats een gebeurtenis omdat Luther in dit boek belicht wordt door onverdacht gereformeerde theologen.
Niet Lutheranen herdenken in dit boek Luther en schrijven over hem, maar figuren die heel duidelijk behoren tot de gereformeerde gezindte in ons land. Dat was honderd jaar geleden praktisch niet mogelijk. Dat gebeurt nu wel. Dat bewijst dat Luther in deze eeuw in vele opzichten herontdekt is en zijn werken zijn bestudeerd. Het bewijst ook dat de gereformeerde theologie zich door Luther wil laten gezeggen en hem niet bij voorbaat afschrijft. Luther mag dan eens in het heetst van de strijd hebben gezegd tegen een andere reformator: gij zijt van een andere geest, we blijven Luther eren om zijn werk, zijn inzicht, zijn ontdekking van het Evangelie. Om die reden is het de schrijvers van dit boek niet moeilijk gevallen op eerlijke, nuchtere wijze over Luther te schrijven in dankbaarheid voor wat de Here ons in deze grote theoloog, deze gezalfde dienstknecht Gods heeft gegeven.
En in de derde plaats - en het is misschien typisch Nederlands om daar de aandacht op te vestigen - is dit boek een gebeurtenis omdat theologen uit drie kerken aan dit boek hebben meegewerkt: vijf hervormden (bonders): Balke, Exalto, Hoek, Tukker en prof. Graafland, twee chr. geref. hoogleraren Van Genderen en Van 't Spijker en tot onze vreugde ontbreekt de vrijgemaakte prof. Kamphuis in dit gezelschap niet. Ondeugend zou men haast opmerken: Calvijn scheidt gereformeerde theologen, maar Luther verenigt hen.

Opzet
Dit ruim 300 pagina's tellende boek heeft duidelijk een historisch en een dogmatisch gedeelte.
In het historisch gedeelte wordt Luther getekend door drs. Exalto, die op de C.O.G.G.-conferentie een goed referaat hield over Luthers betekenis voor de gereformeerde gezindte, als christen, theoloog en hervormer. Dr. C.A. Tuker schrijft over Luther-Zwingli-Zürich - een hoofdstuk waarin de verwijdering tussen deze beide hervormers niet wordt bedekt, maar eerlijk getekend.
De Apeldoornse kerkhistoricus geeft hierna een overzicht van de geschiedenis van de Reformatie in Straatsburg, de bakermat van het gereformeerd protestantisme. In dit hoofdstuk, waarin veel interessante historische bijzonderheden staan, met kennis van zaken beschreven, komt Luther niet direct aan de orde, maar wel indirect. Zonder Luther en zijn uitstralende invloed zou Straatsburg niet de belangrijke reformatorische stad zijn geworden.
Dan tekent dr. W. Balke de verhouding Luther en Calvijn. De laatste zin luidt: „Samenvattend zal men kunnen zeggen, dat Calvijn Luther volstrekt in waarde latend, het nodig oordeelde om hem vrijwel tot in alle loci van het denken te corrigeren".
In het volgende hoofdstuk is prof. Van 't Spijker weer present met een uiteenzetting over Calvinisme en Lutheranisme (1550-1580) - een boeiend, ontdekkend en droevig verhaal; want op een van de laatste bladzijden van dit hoofdstuk lezen we: „Maar reeds waren de tegenstellingen tussen Lutheranen en gereformeerden onverzoenlijk geworden. Lutheranen weigerden om naar Frankfurt te komen om de mogelijkheden van een reformatorisch verbond te bespreken".
Dan komen de dogmatische partijen aan de beurt.
Luthers leer van de praedestinatie wordt uiteengezet door Exalto, die ook de overeenkomst en het verschil tussen Luther en Calvijn op dit punt aanwijst. „Bij Luther en Calvijn beluisteren wij de taal van het geloof". „Luther en Calvijn stonden dichter bij elkaar dan hun volgelingen". De slotzin luidt: „De reformatoren ging het om God én om de genade, zijn souvereiniteit en zijn barmhartigheid, in éénen. Daarom beleden zij de praedestinatie". Prof. Kamphuis informeert over de boeteopvatting van Luther - een instructief artikel, waarin veel begrip wordt getoond voor Luther's opvattingen en de betekenis van Luther wordt doorgetrokken naar het heden juist op het punt van zijn prediking over de boetvaardigheid.
Een breed oriënterend hoofdstuk is het volgende, verzorgd door prof. Graafland over Luthers leer van Woord en Geest in relatie tot het gereformeerd protestantisme. Zeer actueel. Vooral het onderdeel: Luther en de gereformeerde traditie prikkelt tot citeren en commentariëren.
Onze prof. Van Genderen komt met een hoofdstuk over Luthers visie op wet en Evangelie met name in het grote commentaar op de Brief aan de Galaten. Een duidelijk en verhelderend stukje werk, waaruit wij Luther ten voeten uit leren kennen. „Men kan Luther en Calvijn als paulinische theologen beschouwen, maar Calvijn is nog veel meer geweest dan een leerling van Paulus. Hij vraagt voortdurend naar de boodschap van het gehele Woord van God. Zodoende ontdekt hij meer samenhang dan Luther".
De Veenendaalse dr. J. Hoek biedt een studie over Luthers twee-rijken-leer en prof. Van 't Spijker besluit met een interessante epiloog. We stipten maar aan - voldoende om voor zover u dit vorig jaar verschenen boek nog niet kende aan te schaffen. Het is geen studieboek in de directe zin van het woord, maar men moet wel kerkhistorische en dogmatische belangstelling hebben om er van te genieten.

Beschouwing
Tenslotte nog een enkele beschouwing over en naar aanleiding van dit boek. Het is duidelijk dat dit boek geschreven is vanuit een gereformeerd gezichtspunt. Niet Luther wordt breed getekend in zijn betekenis voor het gereformeerd protestantisme, maar het gereformeerd protestantisme belicht Luther. Dat is in het minst geen bezwaar. Het bewijst alleen van hoe grote betekenis Luther geweest moet zijn en nog is dat men vijf eeuwen na zijn geboorte nog over hem kan schrijven terwijl men zelf veel meer georiënteerd is op Calvijn dan op Luther. Maar als Calvijn Luther in een brief aanspreekt als „de zeer uitnemende leraar van de christelijke kerk, mijn zeer hooggeachte vader, doctor Luther" en zijn brief beëindigt met de zin: „Vaarwel, hooggeleerde heer, zeer voortreffelijke dienaar van Christus, mijn altijd hooggeachte vader. De Here ga voort met u tot algemeen welzijn van Zijn Kerk door Zijn geest te leiden tot het einde toe!" (pag. 106 en 107), dan zullen eeuwen later de geestelijke zonen van Calvijn niet voor hem onder mogen doen in waardering voor de grote meester, Maarten Luther.
Vervolgens kunnen we uit dit boek leren dat er niets nieuws onder de zon is, als het gaat om spanningen, controversen, meningsverschillen; ook dat karakters een grote rol spelen in allerlei situaties en conflicten. Luther was niet bepaald zachtzinnig.
Genoemde brief van Calvijn werd niet regelrecht naar Luther gestuurd. Calvijn liet deze brief aan Melanchton bezorgen. Waarom niet direct aan Luther? Calvijn zegt: Luther wordt zo gauw boos. Hij schreef ook eens dat Luther moet leren zijn tegenstanders liever aan Christus dan aan zijn eigen persoon te onderwerpen. (41). Op dezelfde pagina wordt de uitdrukking van Luther weergegeven aan het einde van het godsdienstgesprek in Marburg toen hij zijn broeders bij het afscheid toevoegde: Bidt God, dat gij verstand krijgt.
Stel je voor dat we zo van elkaar afscheid namen aan het eind van een generale synode! Als het nog ter vergadering gezegd zou zijn zou de praeses art. 43 K.O. hebben te hanteren!
Tenslotte een laatste beschouwende opmerking: het mooie van dit boek is dat het Luther de plaats geeft waar hij recht op heeft. Het zou een klein kunstje geweest zijn een grote kloof tussen Luther en Calvijn in theologische opvattingen aan te wijzen. Dat is niet gebeurd. Het zou een miskenning zijn van Luthers betekenis. Calvijn mag ons een bredere kijk gegeven hebben op het Evangelie, aan Luther komt de genade-eer toe de diepte van het Evangelie gepeild te hebben op een existentiële, bevindelijke wijze die nog niets van zijn actualiteit heeft verloren - modern in de goede zin van het woord.
We zijn dankbaar voor dit mooie, instruerende en stimulerende boek.

J.H.V.

1) Dr. W. Balke e.a. Luther en het gereformeerd protestantisme. Uitgave Boekencentrum, Den Haag. Prijs ƒ 39,50.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen