Verschillen in de kerk (1)

Aanleiding
Zoals zo vaak gebeurt gebeurde het ook weer met dit onderwerp: je zit ergens over te denken en loopt met bepaalde gedachten rond en tegelijk spreekt iemand je aan over hetzelfde thema waar je zelf mee bezig was en je krijgt een brief waarin bepaalde situaties worden aangesneden met het verzoek een en ander eens aan de orde te stellen (want uw artikelen worden wel gelezen - wordt er dan tot troost en bemoediging bij geschreven - al denkt u misschien zelf: waar schrijf ik voor?).
In een synodejaar inzonderheid worden we herinnerd aan allerlei verschillen, die er in onze kerken zijn. Op de classicale vergaderingen en op de vergaderingen van de verschillende particuliere synodes zijn die verschillen de laatste maanden weer duidelijk gebleken bij de behandeling van verschillende instructies over voor ons kerkelijk leven brandende onderwerpen. Tussen de regels van de verschillende verslagen door proef je, als je een beetje op de hoogte bent, de spanning die er op een vergadering van de classis geheerst heeft. Wie dan nog verder leest wat er op vergaderingen van particuliere synodes ter tafel is gebracht bv. aan bezwaarschriften die ziet de verschillen, die er in ons eigen kerkelijke leven heel concreet zijn, levensgroot voor zich. En hij weet; dat is alles een voorproefje van hetgeen ons in Rotterdam te wachten staat, als de generale synode vergadert waarbij iemand, die ons kerkelijke leven kent en die leeft uit het geloof dat de Here Zijn kerk regeert en bewaart, tegelijk diep in zijn hart weet: ook deze keer zal de eenheid het winnen van de verscheidenheid. Is dat de jaren door niet altijd de blijde kant van een generale synode geweest dat we als afgevaardigden samengebonden werden bij alle verschil van mening door de band van gemeenschap en liefde, die functioneerde op een wijze dat we zelf niet wisten hoe het kon, menselijk gezien. Was daarin niet iets van Gods Geest op te merken en mogen we het ook in 1983 van diezelfde Geest niet verwachten?
Niettemin - de verschillen zijn er en het is goed het verschijnsel als zodanig te constateren en ons hierop ook iets te oriënteren.
Er zijn - ik meen in toenemende mate - leden en ambtsdragers, die zich over die verschillen grote zorgen maken en de hele ontwikkeling ervaren als een bedreiging voor de eenheid van ons kerkelijke leven. Het spreekwoord wordt dan gehanteerd: de kruik gaat zolang te water tot zij breekt. . . M.i. is dat wel een begrijpelijke, maar in wezen wereldse benadering van Christus' kerk. De kerk is een andere grootheid dan een kruik. En wereldse mechanismen bepalen de toekomst niet, maar Woord en Geest zijn de beslissende componenten in ontstaan en voortbestaan van de kerken. Maar daarom is het goed om over het verschijnsel als zodanig eens met elkaar te spreken en te proberen een beetje zicht op de verschillen te krijgen en leiding te geven aan het verwerken van die verschillen.
En als je bezig bent daar over te denken en je gedachten te ordenen lees je in een recent boek - ondertitel: pastorale herinneringen van een zeventig-jarige (ds. Jac. van Dijk) - „En bij de Christelijk-gereformeerden rommelt het ook al. Professor W. van 't Spijker kreeg in 1982 kritiek op zijn referaat over de vrouw in het ambt". Een dergelijk zinnetje steekt en blijft haken. Reden om er eens over te schrijven.
Bovendien liggen er twee boeken ¹) al enige tijd op bespreking te wachten; boeken, die eigenlijk over hetzelfde onderwerp handelen dwz. niet de verschillen in onze kerken, maar wel het verschijnsel van verschillen in de kerk als zodanig. Het eerste boek is een dikke „pil" die nogal wat tijd neemt en tijd is voor een praktiserende dominee een schaars artikel. Maar nu beide boeken gelezen zijn dringen ze te meer om over verschillen in de kerk te schrijven. De boeken geven er aanleiding toe; niet dat ze een oplossing geven; eerder roepen ze op tot tegenspraak en laten ze het oordeel achter: zo niet en zo nooit.
Na deze brede inleiding over de aanleiding tot deze artikelen het onderwerp zelf.

Omschrijving
Als we dit onderwerp aan de orde stellen moeten we natuurlijk wel goed weten waar we het over hebben.
Wat is de inhoud van het woord verschillen? Laten we beginnen duidelijk te stellen dat deze verschillen geen betrekking mogen en kunnen hebben op de erkenning van het gezag van het Woord Gods en de binding aan de gereformeerde belijdenis. Als we daarover in één en dezelfde kerk van elkaar verschillen dan is er sprake van leergeschillen en is er in wezen een leerconflict. Nogmaals daarover gaat het niet: waren er heel duidelijk en zeer concreet aanwijsbare verschillen te constateren m.b.t. het Woord Gods in de zin van tekort doen aan dat Woord of een afwijking van de gereformeerde belijdenis op welk punt ook, dan zouden deze verschillen op de kerkelijke vergaderingen moeten worden gebracht en daar worden behandeld.
Maar over die zaken gaat het bij dit onderwerp duidelijk niet. Dat zou misschien wel gemakkelijker zijn èn om te signaleren èn om te taxeren. Maar zo ligt het niet. Als we het over verschillen in de kerk hebben dan gaat het over allerlei kleinere en grotere verschillen in de praktijk van het kerkelijke en gemeentelijke leven, ook in opstelling in het persoonlijke leven.
Direct merk ik op, als we de zaken zo stellen, dat het altijd de vraag blijft wat de achtergrond van die verschillen is. Zou er toch niet een dieper liggende oorzaak kunnen zijn die uiteindelijk raakt een anders, misschien verkeerd verstaan van Schrift en belijdenis?
En vervolgens moet worden opgemerkt: welke consequenties kunnen deze verschillen hebben voor het verstaan van en het leven als kerken naar Schrift en belijdenis? Kan door het voorkomen van een aantal grotere en kleine verschillen de eenheid in Schrift en belijdenis niet in gevaar komen zodat de betuiging van die eenheid ongeloofwaardig wordt naar buiten en naar binnen?
We kunnen nu alvast zeggen dat dit het grote probleem is en wordt: in hoeverre zijn verschillen te tolereren gegeven de beleden en beloofde eenheid in Schrift en belijdenis? Welk verschil valt binnen en welk verschil valt buiten de grenzen van Schrift en belijdenis?

Het verschijnsel
Het verschijnsel van verschillen in de kerk is een veel voorkomend, werkelijk niet alleen specifiek christelijk gereformeerd verschijnsel.
De beide genoemde boeken zijn hoofdzakelijk gericht op de situatie in de Geref. Kerken. En het is een bekend feit dat er in deze eertijds zo althans naar buiten als eenheid zich openbarende kerken grote verschillen heersen, die op allerlei zaken betrekking hebben bv. de praktijk van de eredienst, de opvatting over huwelijks- en sexuele ethiek, de politieke opstelling, de houding tegenover de kernbewapening, het IKV (Interkerkelijk Vredesberaad), oecumene en om nog iets te noemen de opstelling m.b.t. het rapport over het Schriftgezag. Tot in verontruste kringen toe is er verschil in waardering van dit rapport.
In het zo juist verschenen informatieboekje van de Ned. Geref. Kerken wijst ds. G. v.d. Brink op allerlei verschillen in deze kerken: de waardering en het gebruik van het Liedboek; liturgische gebruiken als het hardop belijden en bidden van respect. Apost. Geloofsbelijdenis en het Onze Vader; een of twee kerkdiensten; de vrouw in het ambt (sommige Ned. Geref. Kerken kennen vrouwelijke ambtsdragers).
Ons eigen kerkelijk leven kent niet minder een veelheid van verschillen in de praktijk van het kerkelijke leven. Ik doe maar een greep zonder volledig te willen en te kunnen zijn.
Als ik goed heb rondgekeken dan geloof ik dat er niet één gemeente precies gelijk is aan de andere als het gaat over de liturgische orde in de eredienst. Hier is een scala van mogelijkheden, die overal benut worden. Dat begint al als de deur van de consistorie opengaat. Komt de hele kerkeraad binnen of de kerkeraad minus predikant en ouderling van dienst, al of niet met een diaken? Wordt de dominee direct „opgebracht" of dient hij eerst in de kerkeraadsbank plaats te nemen? Zingt de gemeente voor de dienst of luistert ze (nu ja luisteren) naar het orgelspel? En als ze zingt voor de dienst zingt ze dan alleen psalmen of ook de door de synode vastgestelde en vrijgegeven gezangen of heeft ze zelf een eigen bundel? Doet de dominee het stil gebed aan de voet van de kansel of op de kansel? Staat de gemeente dan of blijft ze zitten? Vinden de afkondigingen voor het votum plaats? Of zijn de afkondigingen reeds gedaan door een ouderling die óf alleen zich presenteert terwijl de rest van de kerkeraad in de gangen meeluistert dank zij de moderne techniek óf met de kerkeraad reeds naar binnen is gegaan? Is er nog een voorlezer of wordt van de predikant verwacht dat hij „alles doet"?.
En ga zo maar door: wordt de apostolische geloofsbelijdenis voor of na de preek afgelegd? Wordt er gecollecteerd voor of na de preek en in dat laatste geval direct onder het voorspel van de psalm na de preek of onder het naspel van die psalm of onder het voorspel van de slotpsalm? Gaat de gemeente staan wanneer de voorganger de Apostolische Geloofsbelijdenis leest of reciteert?
Wordt er gelezen uit de Oude of Nieuwe Vertaling? Wordt de Nieuwe Berijming gebruikt voor alle te zingen psalmen of voor de helft of alleen maar voor de dienst?
Vindt het „grote gebed" plaats voor of na de preek en is het gebed voor de preek alleen maar een gebed om de opening van Gods Woord? En in dat laatste geval wordt gebeden voor of na de Schriftlezing? Wanneer wordt de tekst afgekondigd?
Het wemelt van verschillen en er zijn in de gegeven mogelijkheden allerlei combinaties te maken die het waarschijnlijk maken dat er niet veel kerken zijn waar het precies, maar dan ook precies gelijk gaat.
Sommige kerkeraden stellen er prijs op dat het in iedere dienst gaat zoals men gewoon is en lichten de gastpredikant in die er vaak wat schutterig tegenover staat omdat hij het anders gewend is en andere kerkeraden geven de gastpredikant de vrijheid om het te doen zoals hij het gewend is.
Als er andere liederen dan psalmen (in OB of NB) worden gezongen in de eredienst wat wordt dan gezongen? Zingt men ook in de eredienst zelf gezangen, die door de synode niet zijn vrijgegeven?
Verschillen te over - in het laatste geval gaat het verschil wat dieper dan in andere gesignaleerde gevallen.
Maar we overschreden de normale ruimte reeds voor een artikel. Volgende keer DV verder.

J.H.V.

¹) dr. J.M. Vlijm e.a. Geloofsmanieren. Uitgave Kok-Kampen. Prijs ƒ 65,-. Gerard Dekker - Oude wijn in nieuwe zakken. Uitgave Ten Have/Baarn. Prijs ƒ 27,50.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen