De liturgie bij Luther (II)

Liturgie verbonden met theologie
Men kan Luthers liturgische gedachten en daden nooit op zichzelf bezien. Ze moeten steeds verstaan worden in verbondenheid en vanuit de totaalinzet van zijn theologie.
Er lopen lijnen van Luthers liturgie naar zijn leer van de schepping, naar zijn christologie, zijn ecclesiologie en zijn leer van de rechtvaardiging. Wil men Luthers liturgische inzichten verstaan, dan moet men ze verstaan vanuit zijn gehele theologische denken.

Eredienst is dienst aan de ware God
Luther stelt ergens, dat de woorden van de wet „Ik ben uw God" de standaard en de maatstaf zijn van alles wat gezegd kan worden over de eredienst. Want God en liturgie horen bijeen. De ware eredienst stelt de enige ware God centraal. Het ongeloof, dat Hem veracht, is niet anders dan afgoderij.
De ware God nu is de aan ons handelende God, permanent in actie tot behoud van zondaren door woord, doop en avondmaal. In de eredienst is God als eerste aan het werk. Van onze kant is eredienst zich gelovig aan deze God en zijn genadewerk overgeven. Zo kan Luther zeggen, dat geloof het wezen van de eredienst is, want geloof is vervulling van het eerste gebod, en afgoderij is niets anders dan ongeloof.
Ieder mens moet kiezen tussen de eredienst aan God of het bedrijven van afgoderij. Geloof nu maakt verschil tussen God en afgod. God is ook altijd de God van gemeenschap en de mens is existentieel op God betrokken, hetzij positief hetzij negatief. Geloof en God horen onlosmakelijk bijeen. In Christus is openbaar, dat God niet op zichzelf bestaat, maar dat Hij zich ons toewendt en zich aan ons opdringt. De mens aanvaardt nu deze God of verwerpt Hem.
Gemeenschap met God oefenen in geloof hangt onlosmakelijk samen met eredienst. Kort kan Luther het zo zeggen: God hebben is God dienen. In de ware en valse liturgie zijn respectievelijk geloof en ongeloof werkzaam en laat de mens zich beheersen óf door God óf door de duivel.

De mis is gave van God, geen verdienstelijk werk van de mens
Luther gaat van hieruit niet alleen tekeer tegen een aantal misbruiken en uitwassen van de mis, zoals: gebruik slechts onder één gedaante; het zacht lezen van de miscanon; de zg. privaatmissen die de priester voltrekt zonder het volk erbij; de passiviteit van de gemeente tijdens de dienst; allerlei ingewikkeld, vormelijk en nutteloos ceremonieel in de misliturgie enz. Maar hij verwerpt vooral de „roomse mis" vanwege de theologische uitgangspunten.
Zo oefent Luther felle kritiek op de offergedachte in.de misleer en mispraktijk bij Rome. Uit de gave van God aan de mens, die hij wel testament of bewijs van genade heeft genoemd en waarin God als de barmhartige wordt erkend, heeft men een werk van de mens aan God gemaakt. De mis gaat dan ook uit van een toornende God en zo wordt de mis een daad van de mens met verdienstelijke, verzoenende waarde.
Luther laat niet na ons telkens te verzekeren: de God van de mis is geen toornende, maar de barmhartige God in Jezus Christus. De gave van de mis is geen offer van ons aan Hem, maar betoon van zijn ontferming over ons. God is de handelende, die zijn gaven vrijuit schenkt en de mens kan het volbrachte werk van Christus alleen maar ontvangen. Het beste werk bij de mis is dan ook geloven!

De liturgie in het licht van Luthers rechtvaardigingsleer
Het spreekt eigenlijk vanzelf, dat Luther toen hij de machtige bijbelse boodschap van de rechtvaardiging uit genade en door geloof ontdekte, dit ook bepalend achtte voor de hele eredienst. Zijn rechtvaardigingsleer werd het bepalend brandpunt van de kerkdienst.
Is in de roomse mis de mens ten diepste zelf bewerker van gerechtigheid voor God, Luther zet daar voor altijd een dikke streep door. Gerechtigheid is het werk van God in Christus, dat Hij ons schenkt en toerekent uit genade en dit mag door ons in dankbaarheid ontvangen worden. De Bijbel legt volgens Luther alle accent op Gods alleen-werkzaamheid met het oog op het heil. Daarom is de eredienst van begin tot het eind gevuld en geaard door het unieke genadewerk Gods in Christus!
Liturgie is geen gerechtigheid producerende actie van ons, maar actualisering van het werk van God, zijn genadehandelen aan ons in, met en onder Woord en sacramenten. De mens mag dat ontvangen in geloof en zijn God er voor danken en loven.

Dit gebeurt werkelijk in de eredienst!
Daarom is de hele dienst Woord en antwoord. Vanuit zijn rechtvaardigingsleer ziet Luther als de twee grondpijlers voor de reformatorische liturgie: de in zijn Woord handelende, schenkende en toerekenende God én de in het geloof antwoordende en ontvangende mens, waarbij de eerste pijler zonder meer prioriteit heeft en drager is van de tweede, want dat ligt in de orde van het heil besloten!

Grc. (Gorinchem), Br.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen