De catechese bij Luther (I)

Historische achtergrond
Willen we Luthers activiteiten inzake de catechese goed begrijpen, dan moeten we die zien in het licht van de bestaande situatie. Daarom geven we eerst het één en ander door over het kerkelijk onderwijs in de Middeleeuwen.
Hoewel de kloosters het volksonderwijs en het religieus onderricht zoveel mogelijk stimuleerden, is er van een regelmatige kerkelijke catechese niet veel terecht gekomen. Dit had tot gevolg, dat de onkunde heel groot was en de vele heidense gebruiken en magische voorstellingen onder het volk bleven bestaan en dat men in het licht daarvan ook Het dienen van God vulde.
De officiële bepalingen van concilies drongen aan op meer en beter onderwijs. De ouders moesten hun kinderen de hoofdzaken van het geloof bijbrengen. Ieder, die zijn kind ten doop wilde houden, moest het Apostolicum en het Onze Vader kunnen opzeggen voor de priester, die op zijn beurt de doopouders en doopgetuigen moest voorhouden ook hun kinderen die beide stukken te leren. De jongelui moesten in verband met het biechten de zondenlijsten kennen. De ouders waren verplicht, wat ze in de kerkdiensten hoorden en zagen, thuis aan de kinderen door te geven en nader uit te leggen. Maar in de praktijk kwam er niets van terecht. Er bestonden voor hen ook geen handleidingen en slechts weinigen konden lezen en schrijven.
Tot eer van Karel de Grote (748-814) moet gezegd worden, dat hij veel heeft gedaan tot verbetering van het volksonderwijs. Hij liet allerlei scholen oprichten. In dit schoolonderricht was een stuk catechese opgenomen. Concilies en kerkelijke leiders zoals Alcuinus zetten zich achter dit initiatief. Er kwam een opleving van het volksonderwijs. Desondanks bleef het godsdienstig onderwijs in deze middeleeuwse scholen gewoonlijk beperkt tot het van buiten leren in het latijn(I) van de Wet, de Apostolische Geloofsbelijdenis, het Onze Vader en de Zeven Boetepsalmen (Ps. 6, 32, 38, 51, 102, 130 en 143).
Tegen het einde van de Middeleeuwen blijkt het catechetisch onderricht weer helemaal in een proces van verschraling te verzanden. De biecht beheerst het geloofsleven. Daarom worden de biecht- en boeteboeken de belangrijkste stof om de mensen in te prenten. Biecht- en zondenlijsten werden aan de kerkdeuren opgehangen, opdat de mensen er kennis van konden nemen. Verder trachtte men de vele analfabeten door schilderstukken, beelden en mysteriënspelen iets van het roomse geloof bij te brengen.
Wel gaf de uitvinding van de boekdrukkunst (1450) de stoot tot het uitgeven van zgn. catechismi, maar deze behandelden voornamelijk de Tien Geboden, de Biecht met de doodzonden, soms vergezeld met heel realistische platen. De Bijbel zelf ontbreekt in deze catechese. Het ging in de Middeleeuwen, als men nog wat leerde, louter om het opzeggen en inprenten van formules, geboden, geloofsartikelen, zondenlijsten en gebedszinnen. Om de persoonlijke verhouding tot God en een doorleving van het geleerde bekommerde men zich niet.
Tegen deze achtergrond zal Luthers reformatorische actie ten aanzien van de catechese duidelijk worden. Ook in dit opzicht bracht de Reformatie herstel en opleving.

Luthers catechetische publikaties
Met ontsteltenis heeft Luther de grote religieuze onkunde onder het volk ontdekt. Vooral op de dorpen was de kennis van het Evangelie ontstellend gering. Vele predikanten deden niets om dit te veranderen en waren zelfs totaal ongeschikt om hun mensen te onderwijzen. Ze hadden de bekwaamheid en het materiaal er niet voor. Om dit nu te verbeteren gaat Luther zich inzetten. Hij wil het volk tot meer en werkelijke kennis van de Bijbel, van God en van het geloof in Hem brengen!
Dit is de eigenlijke bedoeling achter zijn vertaling van de Bijbel in de eigen volkstaal. Luther zag het als zijn eerste en grootste levenstaak het Evangelie weer toegankelijk te maken voor het volk. Jongeren en ouderen hebben er recht op zelf dat Evangelie in handen te krijgen en te kunnen lezen. Zij toch zijn allen priesters en profeten en de Heilige Geest is niet alleen het voorrecht van de geestelijken om door Hem verlicht en geleid te worden in het verstaan van Gods Woord. Vandaar dat Luther geen rust kende, voordat hij de hele Bijbel in de taal van het volk had overgezet, zodat zelfs „Hans und Grete" die zouden kunnen lezen.
De reformator van Wittenberg begon met de vertaling van het Nieuwe Testament en had deze in elf weken klaar. Een bijna ongelooflijke prestatie vanuit een fabelachtige werkkracht. Daarna volgde het Oude Testament. Niet minder dan 12 jaar werkte hij daaraan, temidden van allerlei andere bezigheden zoals college geven, theologische disputen en verdedigingen houden enz. Maar Luther houdt vol en zet door en dat allemaal ten dienste van het volk om het tot kennis van God en zijn barmhartigheid te brengen.
In de Voorrede op het Oude Testament schrijft Luther: „Want dit is de Schrift, die alle wijzen en verstandigen tot dwazen maakt en open ligt voor alle kleinen en eenvoudigen, zoals Christus zegt in Matth. 11 (vers 25). Laat daarom uw eigen gedachten en gevoelens varen en beschouw deze Schrift als het allerhoogste en edelste kleinood, als de allerrijkste mijn, die nooit geheel uitgeput raakt. ... Laten we allen samen onze krachten inspannen, dan hebben we de handen vol om de Bijbel weer onder de aandacht te brengen".
Zo heeft Luther de Bijbel weer in het centrum van het volk en het volksonderwijs gezet. Maar hij heeft nog meer gedaan. Doch daarover de volgende keer.

Grc. (Gorinchem), Br.
 

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen