Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

De catechese bij Luther (II)

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

De catechese bij Luther (II)

5 minuten leestijd Arcering uitzetten

Luthers catechetische publikaties (vervolg)
Naast de vertaling van het Oude en Nieuwe Testament in de Duitse volkstaal ten behoeve van jong en oud, heeft Luther nog meer op zijn naam staan. Toerloos is hij er mee bezig het volk tot de bronnen van het bijbels geloven te leiden, opdat de mensen, jong en oud, er zelf en metterdaad uit zullen leven.
Zo geeft hij tussen 1518 en 1520 een vijftal boekjes uit, waarin hij een korte uitleg geeft van de Decaloog, de Tien Geboden, en van het Paternoster, het Onze Vader. Het is allemaal bedoeld voor de eenvoudige „leken", zoals Luther zijn gemeenteleden nog noemt.
Ook moet hier gewezen worden op zijn catechismuspreken, die hij in mei, september, november en december 1528 in Wittenberg houdt. Johannes Bugenhagen, de stadspredikant, was niet in de stad gedurende deze maanden en dat benutte Luther om de kansel te beklimmen en het volk te onderwijzen in de hoofdzaken van het geloof. Zo sprak hij over de Tien Geboden, het Geloof, het Onze Vader, de Doop en het Avondmaal. Vanuit de Bijbel werden deze vijf zaken doorlicht en in hun betekenis uiteengezet. Dit gebeurde als directe voorbereiding voor het vervaardigen van zijn grote en kleine catechismus, die in april en mei 1529 van de pers kwamen.

Luthers catechismi
Het blijkt, dat in de beide boekjes de traditionele stukken van het onderwijs van de kerk van alle tijden zijn vastgehouden. Ook in dit opzicht is de Wittenberger reformator geen revolutionair, maar een echte hervormer, die bestaande en bekende gegevens overneemt doch ze nieuw vult vanuit het herwonnen inzicht in de Schriften. Zowel in de kleine als in de grote catechismus behandelt Luther de vijf hoofdzaken, die hij vooraf in zijn catechismuspreken had aangesneden.
Zijn taalgebruik in deze catechismi is geheel op het volk afgestemd.
Luther komt op uit het volk, hij spreekt en schrijft ook voor het volk. Daarom gebruikt hij bij voorkeur hele korte zinnen, die gemakkelijk te onthouden en te verwerken zijn. In de Grote Catechismus bijv. zegt hij bij het eerste gebod: „Je zult geen andere goden hebben". „Dat is: je zult Mij alleen voor je God houden". Dat is heel compact en kernachtig gezegd. Ten aanzien van het vierde gebod „Je zult de feestdag heiligen" antwoordt Luther op de vraag „Wat is dat?" „Wij moeten God vrezen en liefhebben, zodat wij de prediking en zijn Woord niet verachten, maar die heilig houden, graag horen en leren".
Naast zulke korte zinnen weet Luther ook moeilijke samenhangen in bevattelijke zinnen op te delen. Zo maakt hij erg complexe gedachten doorzichtig, verstaanbaar en gemakkelijk te onthouden. Dat gebeurt vooral in de Kleine Catechismus, die bedoeld is voor de kleintjes. Bijv. bij de doop luidt de vraag: „Wat geeft of nut de doop?", waarop als antwoord volgt: „Zij werkt vergeving der zonden (1e zin), verlossing van dood en duivel (2e zin) en geeft de eeuwige zaligheid aan allen, die geloven (3e zin), zoals de woorden en belofte Gods luiden. Let u op die combinaties: dood en duivel, woorden en belofte. Hierbij vermijdt Luther alle theologische begrippen van de geleerden van zijn tijd en uit voorgaande eeuwen.
Wat verder bijzonder opvalt, is dat hij zijn lezer of leerling nergens als toeschouwer ziet, maar deze ongemerkt in het onderwijs betrekt. Het „ik", „jou", „wij" en „ons" zijn niet uit de lucht. Men krijgt het gevoel: het gaat om mijzelf en mijn bestaan. Luther kent geen afstandelijkheid in het catechetisch onderwijs, maar directe betrokkenheid. Wat betekent Jezus Christus voor mij, de zondaar? Hoe word ik aan het avondmaal gesterkt? Reformatorische catechese is existentiële catechese. Het gaat God in zijn Woord om mij! Hij spreekt tot mijl Hij zegt mij, wie ik ben, hoe ik gered kan worden en hoe mijn leven behoort te zijn!

Luthers doelstelling
De Wittenberger reformator bedoelde met zijn geschriftjes niet een directe anti-Rome campagne te openen. Zelfs in de gedeelten over het avondmaal vindt u geen felle aanval of afwijzing van de roomse opvattingen. Het gaat hem er veel meer om de mensen duidelijk te maken, wat de Bijbel zelf positief ons leert over geloven, zalig worden en christelijk leven. Daarom kan hij rustig bekende indelingen en formuleringen gebruiken. Maar hij zuivert het overgeleverde van onbijbelse elementen en wil onvervalst doorgeven, wat God ons voorzegt in zijn Woord. Het wordt alles nieuw gevuld en geaard vanuit het nieuw verstaan der Schriften. Zo betracht Luther duidelijk continuïteit in zijn reformatorische catechese!
Nu is het niet zijn bedoeling geweest, dat zijn catechismi rechtstreeks als leerboekjes in de handen van de jongelui werden gegeven. Hij wilde door zijn publikaties de huiscatechese en de catechetische prediking verbeteren. Ouders behoren hun kinderen en de predikers hun gemeenteleden te onderwijzen. Om hén daarbij te helpen heeft Luther zijn catechismi ontworpen. Zo schrijft hij het zelf in zijn Voorrede op de Grote Catechismus. In deze Catechismus wordt de gehele Heilige Schrift kort samengevat en op hoofdzaken samengetrokken ten dienste van de pastores en predikers. Hun nalatigheid in het onderwijzen moge erdoor worden doorbroken. Verder stelt Luther, dat het de taak van iedere huisvader is zijn kinderen en gezinsleden minstens één keer per week te onderwijzen, vragen te stellen en te overhoren. Met zijn boekjes wil hij hen nu helpen en tegemoet komen, opdat zij hun taak te beter en met meer vreugde zullen vervullen.
Zo bedoelt Luther met zijn catechetische publikaties een intensivering van de huiscatechese door de week en van de catechismusprediking op de zondagen!
Het merkwaardige is, dat Luthers boekjes erin gingen. De predikanten en ouders grepen er naar. Dit konden ze begrijpen en verwerken. Het was hun taal. Het was ook zo door en door bijbels. Uitgave na uitgave verscheen. Luther werd bekend in duizenden gezinnen. Zo werkte het zuurdesem van de reformatie door. Het goud van de herontdekking van de rechtvaardiging van de zondaar door de genade van Christus werd in het kleingeld van de catechismi bij de mensen thuis gebracht. Zo deed het Woord van God zijn werk!

Grc. (Gorinchem), Br.

Dit artikel werd u aangeboden door: De Wekker

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 4 november 1983

De Wekker | 8 Pagina's

De catechese bij Luther (II)

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 4 november 1983

De Wekker | 8 Pagina's