De catechese bij Luther (IV)

Het gezin brandpunt van de catechese
De eerstaangewezenen voor de opvoeding van de kinderen zijn de ouders. Luther houdt niet op dit te onderstrepen en de ouders in te prenten. Bij vader en moeder ligt de eerste verantwoordelijkheid. Die is hun door God gegeven. Hij wil door de ouders de kinderen vormen voor zijn dienst. Daarom staan de ouders als vertegenwoordigers van God in hun gezin. God heeft hen zelf daar neergezet. Dat is in het gebod „Eer uw vader en uw moeder" vervat.
Boven de algemene opvoeding gaat de religieuze. Het is een grote schande als de ouders hun kinderen leren de wereld meer lief te hebben dan hun God! De Here heeft de ouders geboden zijn wil hun bekend te maken en dat is de wil ten leven. Daarom moeten vader en moeder hun kleinen met woord en voorbeeld leren God te vrezen en Jezus lief te hebben. Luther prijst het gezin en het huis, waar dit gebeurt. Het is een rechte kerk, een uitgezocht klooster, een waarlijk paradijs! Dan is, zo zegt hij in een preek, de huisvader in zijn gezin een bisschop en de vrouw een bisschoppin.
Vanaf de kansel klinkt keer op keer de vermaning en opwekking tot de vaders vooral: „Onderwijs de uwen. Zorg dat de gezangen met grotere ijver dan tot nu toe worden ingestudeerd. Spreek met de kinderen na over de preken in de kerk. Leer ze bidden; dat kan men op eigen wijze doen of zich bedienen van een „gebedenboekje..." Om nu de ouders thuis te helpen hun kinderen in en naar de Bijbel te onderwijzen, te catechiseren, schreef Luther zijn Kleine Catechismus. De vader heeft tot taak deze Catechismus te laten leren door de kinderen, stukje na stukje, en de gedeelten terug te vragen en daarbij uit de Bijbel voor te lezen. Maar niet alleen de kinderen, doch ook allen die tot zijn huishouding behoren, dat zijn ook de inwonende knechts en dienstmeiden. Dat kon met elkaar een behoorlijke kring zijn. Denkt u zo'n huiscatechese in. Daarvoor werd één keer per week een avond uitgetrokken: ouders en kinderen met het personeel om de tafel, de Bijbel open, de Catechismus ernaast en verder een gebedenboekje voor de hele kleintjes en gezangbundeltjes voor het gehele gezin!
Luther gaf in zijn tijd zelf het voorbeeld.
Zou zulke huiscatechese in onze tijd niet terug moeten komen? Misschien in andere vormen, maar met dezelfde bedoeling: samen elkaar en zichzelf vormend tot de dienst van God in het verband van het gezin. Zo zou het gezin de kleine kerk worden tot zegen voor de grotere verbanden van het dienen van God daar rondom heen!
Daar moet dan ook geschikt materiaal voor komen. Zoals Luther zijn Kleine Catechismus uitgaf, later zelfs in dichtvorm en met plaatjes erbij. Ze zijn vandaag ook nodig: leerboekjes voor de huiscatechese en gezangbundeltjes. Samen bidden - samen leren - samen zingen! Geleerd in het gezin, én vanuit het gezin gedaan o.a. in de kerk.

De kerkelijke catechese bij Luther
Zo zal het huisgezin de kerk helpen, het kleine kerkje voor de grote kerk. Maar omgekeerd: de kerk helpt ook het gezin. In de kerkdiensten worden de huiscatechisaties ondersteund en gediend. In de kerkdiensten wordt het materiaal aangedragen voor de ouders om er thuis verder mee bezig te zijn met hun kinderen. Het kapitaal, in de kerkdiensten uitgereikt, kan zo in het kleingeld van het jonge leven thuis worden ingewisseld.
Vandaar de zgn. catechismuspreken in de kerkdiensten, die dan ook leerdiensten werden genoemd. Luther is op de preekstoel een onderwijzer en opvoeder van grote klasse. Hij vormt in zijn catechismuspreken op zijn beurt de opvoeders van het gezin en in de huizen! Luther laat in deze preken ook doorkomen, hoe de toepassing van het geloof en het evangelie geschiedt op de vragen van het dagelijks christelijk leven.
In de kerkdiensten waren ook de kinderen en de jongelui aanwezig. Met hen moest naar Luthers opvatting ook duidelijk gerekend worden. Er moest naar hun bevatting gepreekt worden. De jongelui zongen uit volle borst de op school en thuis geleerde liederen mee in de kerk. Bij de catechismuspreken werden gedeelten uit de Kleine Catechismus in grote druk aan de pilaren in de kerk gehangen, zodat ook de jongeren de tekst konden lezen. De prediker moest hen de antwoorden ook laten opzeggen in de dienst. De kinderen mochten de Tien Geboden, het Credo en het Onze Vader opzeggen, terwijl de oudere jeugd ook een uitleg moest geven. Zo behoort het evangelie op voor de kerkjeugd begrijpelijk wijze uitgelegd te worden. Het ging er in de diensten dan ook levendig toe.
Een aparte door-de-weekse catechisatie, zoals bij ons gebruikelijk is, kende Luther niet. Thuis en op school werd de leerstof doorgenomen en eigen gemaakt en in de kerkdiensten vond de uitleg van het geleerde plaats, opdat het zo ook begrepen zou worden.

Luthers visie op de afsluiting van de catechese
Eén van de gebreken, waaraan de middeleeuwse catechese mank ging, was dat ze geen afsluiting kende. Men mag in elk geval de zgn. confirmatie (= bevestiging, inwijding) niet beschouwen als een punt achter het catechetisch onderricht. Ook de eerste biecht is niet de afsluiting van de catechese, want het deelnemen aan de biecht is juist een middel tot het geven van nader onderwijs over de zonden en hun bestraffing in de vorm van bepaalde boete. Evenmin kan de eerste communie in de roomse kerk van de middeleeuwen getypeerd worden als doel van het onderwijs der kerk. Want deze communie vereist van de deelnemer geen bepaalde mate van kennis of persoonlijk geloof. Bij Rome blijven de kerkleden voor altijd catechisanten en onmondigen.
Dit wordt in de Reformatie anders. Daar heeft de catechese de belijdenis des geloofs tot doel. Daaraan was onlosmakelijk verbonden een onderzoek naar de kennis van de in de catechismus uiteengezette geloofsinhoud. Ging dit gepaard met oprechte begeerte Jezus Christus te dienen, dan werd de jongere toegelaten tot het doen van belijdenis en het meevieren van het avondmaal.
Vooral bij Luther lag het accent wel sterk op de aanwezigheid van kennis van de geloofsinhoud. De predikant moet de jongen of het meisje persoonlijk daarnaar onderzoeken. Dat gebeurde dus privatim.
Wie van de jongelui tot de viering van het avondmaal wenste toegelaten te worden, meldde zich bij zijn predikant. Dat deden de jongens en meisjes al op voor ons vroege leeftijd, zo omstreeks het 12e jaar. De predikant ondervroeg hen dan speciaal naar het inzicht in het avondmaal des Heren en vroeg naar de redenen, waarom ze het avondmaal wilden meevieren. Was hun leven daarmee niet in strijd en was het inzicht voldoende, dan liet de predikant hen toe. Dat werd aan de gemeente meegedeeld. Later vond deze ondervraging ook in een kerkdienst plaats in bijzijn van heel de gemeente.
Ook dit is in de loop der eeuwen behoorlijk veranderd. Wij kennen de belijdeniscatechisaties van enkele maanden. Die worden gevolg door jongelui van meestal niet onder de 18 jaar. Aan het einde ervan vindt een onderzoek plaats door de kerkeraad, die dan toelaat tot het doen van openbare geloofsbelijdenis in een kerkdienst. Daarna is er toegang tot het meevieren van het avondmaal, waaraan ook niet altijd alle leden die belijdenis deden deelnemen.
In dit Lutherjubileumjaar is het goed te overwegen in het licht van zijn gedachten, of hij in zijn tijd en wij in onze tijd het ideaal wel voldoende gegrepen hebben!

Grc. (Gorinchem), Br.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen