Luther-jaar 1983

Aan het jubileum-jaar 1983 hebben we in Nederland ook een aantal boeken over gehouden als een blijvende herinnering aan de betekenis van Luther. Een klein aantal ervan vermelden we hier. Allereerst is er een fraai boek, uitgegeven door Kok in Kampen. Het verscheen onder redactie van dr. J.T. Bakker en dr. J.P. Boendermaker: Luther na 500 jaar. Teksten, vertaald en besproken (168 blz., ƒ 34,50).
De bedoeling was om door het aanbieden van een aantal teksten niet alleen maar over Luther te schrijven, maar hem zelf aan het woord te laten. De commentaren bij de teksten zijn bedoeld om de historische achtergrond duidelijk te maken maar ook om de afstand te overbruggen. Vijfhonderd jaar is een hele tijd. Wat er sindsdien gepasseerd is, kan de blik op Luther vertroebelen. De taak van een uitgever en commentator van teksten is daarom te vergelijken met het stof afnemen en het opruimen van spinnewebben. De zaak moet in de oorspronkelijke bedoeling weer gaan glanzen. Maar daarna moet ook duidelijk worden wat Luther bedoelde en waarom hij de dingen zo zei en deed. De uitgevers zijn gefascineerd door wat zij noemen Luthers fundamentele gebrek aan eerbied voor al wat religieus, theologisch of hoe ook zich „gevestigd" heeft. Inderdaad is dit een zeer boeiende zaak bij Luther. Maar het klinkt nog al formeel, ook al zal het allerminst zo bedoeld zijn. Wat heet vandaag „gevestigd"? Is dit het burgerlijke? Of is het integendeel het anti-burgerlijke? En welke theologie is vandaag „gevestigd"? Of welke religie of religiositeit vertoont daarvan de kenmerken?
De volgende stukken zijn in het boek opgenomen: K. Zwanepol schrijft over Johannes en Jezus als wet en evangelie. Hij doet dit aan de hand van Luthers preken in de adventstijd van 1516.
J.T. Bakker geeft tekst en analyse van Luthers preek over de tweevoudige gerechtigheid uit 1518. Het thema is dat van rechtvaardiging én heiliging, geloof en liefde. De eenheid van deze twee thema's ziet prof. Bakker in het feit dat de „vreemde gerechtigheid" zich niet helemaal buiten ons afspeelt. De rechtvaardiging is ook overgave aan God in Christus. En Christus is in het geloof zelf tegenwoordig. Ik betwijfel of bij Calvijn op dit punt de dingen ánders liggen dan bij Luther, zoals Bakker stelt (blz. 42). De Straatsburgse Luther-onderzoekers hebben er vroeger al op gewezen, dat bij Bucer en (dus) ook bij Calvijn het oorspronkelijke bedoelen van Luther beter verstaan en bewaard bleef dan in Wittenberg. Men behoeft zo'n stelling niet helemaal over te nemen, om er toch aan herinnerd te worden dat er meer eenheid in de Reformatie was dan het Luther-onderzoek van de laatste dertig jaar zou doen vermoeden. En in ieder geval zou men er door bewaard kunnen worden om zich zo krampachtig af te wenden van een „individuele relatie tot God die door de religie gereguleerd wordt" (blz. 51). Het is maar de vraag wat men hier onder religie verstaat, en welke individuele relatie tot God men op het oog heeft.
Bakker wijdt in zijn commentaar ruimschoots aandacht aan het probleem van de staat, de publieke persoon. Met de Bergrede kan men de wereld niet regeren. Ik meen dat Luther daarvan stellig overtuigd was, ook al kan men daarom hem geen voorstander maken van de eigenwettelijkheid van de wereld.
Maar hier wreekt zich misschien de gekozen methode. Een tekst die men leest dient men te plaatsen tegen de achtergrond van de ontstaanstijd. Maar men mag hem niet isoleren van de latere geschriften. In dit geval hadden de gedachten van Luther uit de jaren twintig er bij betrokken moeten worden. Dan hadden de vraagtekens uit de tweede alinea van blz. 53 weg kunnen blijven. Een tekst leent zich voor wat men tegenwoordig een seminarie noemt. Ze kan dan ook besproken worden. Nú kan de lezer tot de (verkeerde) gedachte komen dat Luther in 1518 net zo over de publieke ethiek dacht als in 1525, hetgeen niet het geval is.
De overige bijdragen zijn verzorgd door F.T. Bos: Luthers „Uiteenzetting over het hoogwaardig sacrament van het heilige lichaam Christus", 1519.
Th.M.M.C. Bell, Das Magnificat vorteuchet und ausgelegt", 1521. Een kommentaar bij het voorwoord. Belangrijke thema's zijn hier de theologische waardering van de ervaring, waarover zeer waardevolle opmerkingen gemaakt worden (blz. 85-89). Verder komt aan de orde de wijze van Gods werken (blz. 89-93) terwijl daarna zeer verhelderend geschreven wordt over de „humilitas" de nederigheid van Maria. Het begrip^ wordt toegelicht uit de geschriften van Luther, terwijl het vergeleken wordt met de opvattingen van middeleeuwse schrijvers.
J.P. Boendermaker schrijft over Luthers preken over de vijf boeken van Mozes (1523- 525). Het grote thema in het geding met Erasmus komt aan de orde in de bijdrage van T.H.M. Akerboom. Een belangrijk gedeelte uit Luthers geschrift „Dat de vrije wil niets is ", (De servo arbitrio) wordt afgedrukt en van commentaar voorzien.
Over „Luther, Israël en de Joden" treffen we een bijdrage aan van H.A. Oberman en J.P. Boendermaker. Zij bespreken een aantal teksten die betrekking hebben op Luthers geschriften over de Joden. Merkwaardigerwijs ontbreekt hier Luthers uiteenzetting uit de jaren veertig, over de laatste woorden van David, waarin hij zeer principieel met Joodse Messias opvattingen bezig is.
De verschijning van deze bundel betekent een originele bijdrage aan de Lutherherdenking. Zij leent zich bijzonder goed voor de behandeling met studenten, die al aardig wat van Luther hebben opgestoken en ook een beetje verstand hebben van moderne theologie. Hier en daar hebben de auteurs de afstand naar Luther overschat.
Ze behoeft niet zó groot te wezen, dat men genoodzaakt is te denken, dat men Luther alleen kan verstaan als men Barth, Noordmans en de moderne politieke theologie onder de knie heeft. De sleutel tot het verstaan van Luther ligt in Luther zelf. Alleen zo doet men hem recht.
Dr. M. Ruppert: Luther en de boerenopstand (240 blz., ƒ 45,- Uitg. Kok, Kampen). De schrijver heeft gebruik kunnen maken van bronnen en geschriften, die ter gelegenheid van de herdenking van de boerenopstand, nu acht jaar geleden het licht zagen. Maar tóen (1975) ging het vooral over het aandeel van Thomas Müntzer.
Het belang van deze studie is, dat de houding van Luther in het licht wordt gesteld. Dit geschiedt vooral in het laatste gedeelte van het boek. De Marxistische geschiedschrijving wordt aan de tand gevoeld in het elfde hoofdstuk. Opmerkelijk is de verandering in de waardering voor Luther die sinds 1975 zich in de DDR voltrok - en die reeds eerder inzette. Luther wordt niet meer uitgescholden voor een verrader van de boeren. In de samenvatting vinden we een goede weergave van Luthers opvatting van de twee regimes.
Uitgeverij De Groot-Goudriaan, Kampen verzorgde een tweede druk van Luthers geschrift: De vrijheid van een Christenmens. Het is vertaald door dr. C.N. Impeta, en men vindt er ook de brief die Luther aan Leo X schreef (6 sept. 1520), waarmee hij zijn boekje aan de paus aanbood. Het is een boekje van 55 bladzijden, en het kost slecht ƒ 7,90. Misschien is dit wel het meest populaire boekje van Luther.
Hij schreef er zelf van: „Het is een klein boekje als ge het uiterlijk aanziet en op de omvang let, maar toch, zo ik mij niet vergis, is de gehele hoofdsom van het christelijk geloof hierin begrepen, indien maar de bedoeling ervan goed wordt verstaan". Beter aanbeveling laat zich niet schrijven.
Van het reeds fameuze boek van dr. H.A. Oberman: Wurzeln des Antisemitismus verscheen een vertaling in het Nederlands. Binnen handbereik ligt daarmee deze schitterende uiteenzetting, waarin de betekenis van de renaissance, het humanisme met de invloed van Luther wordt vergeleken: historisch overtuigend vooral in het blootleggen van de wortels van Luthers denken. Verrassend het perspectief op de derde reformatie (niet het anabaptisme, maar het „calvinisme" met zijn mogelijkheden tot echte verzoening). Kok- Kampen, 168 blz., ƒ 24,50.
Twee kleine boekjes van drs. K. Exalto zijn het vermelden zeker waard. Het eerste is een herdruk van „Luthers 95 stellingen tegen de aflaat". Het bevat de stellingen zelf in een Nederlandse vertaling met een inleiding en een commentaar. In de inleiding gaat het over de discussie, die gevoerd werd met o.a. een aantal rooms-katholieke theologen, die het verhaal van het aanslaan der stellingen tot een legende verklaarden. Exalto heeft de discussie op de voet gevolgd en schrijft er met een zakelijk oordeel over. De commentaar verschaft licht over de inhoud en betekenis van de stellingen, kundig en zeer verantwoord. Het geschrift telt 51 bladzijden en is een uitgave van de Willem de Zwijgerstichting, Apeldoorn.
Van dezelfde hand bij dezelfde uitgever verscheen een studie over Luthers uitleg van de gelijkenis van de arbeiders in de wijngaard: Gelijk loon. Drs. Exalto toont opnieuw dat hij in Luther thuis is als weinigen. Luther heeft elf maal de gelijkenis van de arbeiders bepreekt van 1517-1544. Al die preken is de auteur nagegaan. En het resultaat ervan ligt voor ons in dit boekje, waarin over Luthers exegese wordt geschreven en waarin ook de thema's worden besproken, die Luther behandelde: Hoogmoed en ootmoed; wet en evangelie; de verkiezing; twee rijken; geloof en werken en: verdienste of genade. Wie donateur wordt (met een minimum bijdrage van ƒ 10,-) ontvangt de twee brochures, die jaarlijks uitkomen, gratis. Anders kost het eerste (de 95 stellingen) ƒ 6,90 en de tweede ƒ 8,50.
Adres: Willem de Zwijgerstichting Postbus 642, 7300 AP APELDOORN.
Dit waren slechts een paar boeken uit de lange reeks van uitgaven over Luther 1583-1983. Neem uw kans waar. De kleinste zijn zeker de slechtste niet, „indien naar de bedoeling ervan goed wordt verstaan".

W. van 't S.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen