Publicaties van en over de Afscheiding

De herdenking van de Afscheiding, straks 150 jaar geleden zal aanleiding zijn tot het publiceren van een aantal werken, die we met belangstelling tegemoet zien. Maar nu reeds is er het een en ander te vermelden. Ik begin met een boek dat reeds een half jaar geleden verscheen, en dat zeer de moeite waard is. Het is het derde deel in de serie „De Afscheiding van 1834 in Friesland", van de hand van dr. J. Wesseling. Het boek is uitgegeven door „De Vuurbaak" te Groningen. Het omvat 438 bladzijden en beschrijft de geschiedenis van de Afscheiding in het ressort van de classes Sexbierum (Franeker), Sneek en Tjalleberd (Heerenveen) van de Afgescheiden kerken. Met de publicatie van dit werk heeft Dr. Wesseling reeds het zesde deel van een aantal boeken op tafel gelegd: drie delen over de Afscheiding in Groningen en nu drie delen over de beweging in Friesland.
Het werk van Dr. Wesseling berust op een zorgvuldig onderzoek van de bronnen. Daarin bestaat de waarde van zijn werk. Daarom zal zijn werk ook zijn betekenis houden, ook voor de toekomst. Aan deze uitgave ligt ten grondslag een kennis nemen van vele officiële bescheiden. Toch is het niet een dorre verzameling van stukken geworden, waarmee de gebruiker dan zelf nog aan de slag moet. Dr. Wesseling vertelt het verhaal. En daarbij komt niet de halve waarheid naar voren, maar de schaduwzijden worden evenzeer vermeld. Maar dit laatste gebeurt op een manier waaruit een respectvolle verbondenheid met de feiten en inzichten blijkt. Daarbij is het een groot voordeel te noemen, dat op een systematische manier classis voor classis wordt afgewerkt en gemeente na gemeente wordt beschreven.
De schrijver verdient onze oprechte dank voor zijn noeste vlijt en onverstoorbare ijver. Wij wensen hem van harte sterkte bij de voortgang van zijn werk en hopen dat na Groningen en Friesland ook de andere noordelijke provincies aan de orde zullen komen. Onze kerken in Groningen en Friesland behoren deze delen zeker aan te schaffen. In elk kerkeraadsarchief moest eigenlijk een set aanwezig zijn. En wanneer de kerkeraden een complete serie zouden bekostigen voor de verenigingen, dan was dat geld zeer wel besteed. De prijs van dit deel is ƒ 49,50. Wie lid is van de „Vrienden van de Vuurbaak" betaalt ƒ 7,- minder. Men steunt zo een project in het binnenland, dat van betekenis is voor de onderhouding van de eigen kerken. Ons heden wortelt in dit verleden. En daarom moeten we het kennen. En dit kan slechts wanneer we er kennis van némen.
In verband met de herdenking van de Afscheiding in dit jaar brengt de uitgeverij J.H. Kok te Kampen een serie op de markt over „Anderhalve eeuw gereformeerden in stad en land." Het is een uitgave onder auspiciën van de Commissie Herdenkingen 1834-1886- 1984 van de Gereformeerde Kerken in Nederland. Twee katernen zijn er verschenen. De bedoeling is, dat ná deze twee, één over Drente en één over Zeeland, ook de andere provincies aan de beurt komen. Er wordt een band voor niet al te hoge prijs beschikbaar gesteld, waarin straks alle afleveringen kunnen worden opgenomen. De verzamelband zal geleverd worden bij deel 3. Ieder exemplaar van de serie kost ƒ 12,60.
Op deze manier krijgt men een keurig en een fleurig overzicht van de geschiedenis van de Gereformeerde kerken. Want het zijn voornamelijk deze kerken die hier voor het voetlicht worden gehaald, sterk in het deel over Drenthe en nog sterker in dat over Zeeland. Men vindt op deze manier veel materiaal bijeen gebracht over de geschiedenis van deze kerken, die in meer dan één opzicht het tafereel in stad en provincie beheerst hebben en die er ook op uit waren om dit te doen. Ik kan niet zeggen, dat er zo een vertekend beeld is ontstaan van de andere kerken van gereformeerde signatuur. Zij zijn niet eens in the picture. Maar omdat het rijke gereformeerde leven geruime tijd de markt beheerst heeft is de uitgave een waardevolle bijdrage aan de herdenking van de Afscheiding. En men behoeft de publicaties maar in te zien om begrip te hebben voor de van gereformeerde zijde reeds meermalen te kennen gegeven wens: om zich te onthouden van elke vorm van overdreven viering. Het is alles, zo lijkt het wel verleden tijd, die hier geboekstaafd wordt.
Een zeer wezenlijke bijdrage aan de herdenking van de Afscheiding is de uitgave van de Handeling en Verslagen van de Algemene Synoden van de Christelijk Afgescheidene Gereformeerde kerk (1836-1869). Deze uitgave kon gerealiseerd worden dank zij een samenwerking, die tot stand kwam in een werkgroep, waarin zitting genomen werd door personen uit verschillende kerken, die op de Afscheiding teruggaan. Steun werd verleend door vier theologische hogescholen twee in Kampen, die van Rotterdam en die van Apeldoorn. De acta van de verschillende afgescheiden synodes zijn langzamerhand zeer zeldzaam geworden.
Slechts enkelen beschikken over een complete verzameling. Nu liggen al deze notulen voor ons in één boekdeel van niet minder dan 1260 bladzijden. Een aantal bijzondere stukken is aan de verzameling toegevoegd. Men vindt hier b.v. ook het verslag van een broederlijke bijeenkomst, samengeroepen door Ds. Brummelkamp in het begin van 1840. Toen werd een poging gedaan het conflict tussen H.P. Scholte en S. van Velzen waarbij kerkeraad en gemeente van Amsterdam nauw betrokken waren, bij te leggen. Ook zijn opgenomen de stukken die betrekking hebben op de synodale vergadering van 1843, die echter zó in de moeilijkheden verzeild raakte, dat zij als vergadering niet eens geconstitueerd kon worden. Ds. H. Bouma te Assen heeft het minutieuse werk verricht van de ontcijfering van de aantekeningen door enkele scribae vervaardigd, maar zó verward, dat er nauwelijks een verhaal van te maken viel. Nu ligt het klaar en duidelijk voor ons. Ik vergeleek zijn werk met de oorspronkelijke stukken, die ik in fotocopie bezit, en ik betuig mijn respect voor dit karwei en voor de manier waarop het geklaard werd. Ook is de uitgave verrijkt met een aantal bijzondere bijlagen, waaronder het zeer zeldzame concept van een kerkorde van H.P. Scholte, de man die monotoon was in zijn beweren, dat het in de kerkorde ging om een zaak van minder importantie, en die intussen zijn eigen concepten en ontwerpen voor alleenzaligmakend hield. Voorzover het noodzakelijk was zijn er aan de diverse notulen ook inhoudsopgaven toegevoegd. Zij vergemakkelijken het zoeken. Een beperkt aantal foto's werd opgenomen.
Aan het einde vinden we twee registers, een van persoonsnamen en een van plaatsnamen. Een zaakregister ontbreekt. Misschien was het niet al te moeilijk geweest om een kleine uitbreiding te geven aan het 1852 verschenen register van kerkelijke zaken. Het werd toen uitgegeven door K.J. Timmerman, leraar bij de Christ. Afg. Ger. Gemeente te Uithuizen. Maar ook zonder dat register hebben we hier een prachtig document uit de veelbewogen geschiedenis van de Afgescheiden kerk.
Er zullen er zijn, die over bedenkelijk gezicht zetten. De lectuur zou hun tegen vallen. Jammer: zo veel moeite, zó veel twist. Kan dat wel uit God zijn? Er zullen er zijn, die in deze uitgave een versterking van hun mening vinden, n.l. dat de Afscheiding niets voorstelde en dat zij zeker geen oplossing betekende van . . . ja van wat? Men volstaat meestal met deze constatering: de Afscheiding was óók geen oplossing.
Voor deze lieden heb ik een goede raad. Laten zij zich eens verdiepen in de Handelingen van de Algemene Christelijke Synode der Hervormde Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden. Ze moeten dan wel naar een archief, naar een bibliotheek. Eén ding is duidelijk: van die handelingen zal geen reprint komen. En het moet ook maar niet. Het is beter dat die handelingen op hun stoffige plaatsen blijven. Het is historie - meer niet.
Maar wie dit boekwerk ter hand neemt heeft meer in de vingers dan alleen een historisch document. Het is een levend verhaal, van levende mensen. Het is een werkelijk verhaal van zondige mensen, die tóch geloofden. Het is een relaas van veel menselijke kleinheid - maar tegelijk van kerkelijke én gelovige idealen. Wie uit dit hout niet gesneden is late het boek ongelezen. Wie er een beetje verstand van heeft kan er zelfs moed uit putten voor de kerk van heden.
Zonder aarzeling zeggen we nu, dat het in iedere kerkeraadskamer hoort. Twee exemplaren moeten er dan besteld worden, één voor de kerkeraad zelf, en één dat de kerkeraad aan de verenigingen schenkt. Wacht er niet te lang mee, want dan kon de gelegenheid wel eens voorbij zijn.
Tegelijk met deze uitgave bracht de uitgever, Den Hertog BV - Houten/Utrecht een jaarboekje op de markt van de z.g. Kruisgemeenten, samengesteld door C.M. Kwantes. De stand van zaken binnen de Kruisgemeenten wordt er in weergegeven voor het jaar 1869. Ook dit kleine geschrift is een eresaluut aan een geheel eigensoortige kerkgemeenschap, in 1869 rond 50 gemeenten tellend met ruim 7000 leden: die de knie niet gebogen hadden voor de Baal van het vrijheid-vragen aan de overheid in 1837 e.v.
Dit boekje werd voorzien van een grafiek van de kerkelijke beweging van 1834-1869. In het laatste jaar kwam het tot de hereniging met de hoofdstroom van de Afgescheidenen.
Wie leest dat men te voren nog zong: O, welk een gespuis bij de gemeente onder het kruis, en van de andere kant: Liever met Godloochenaars verenigen dan met de christelijk afgescheidenen, - die verbaast zich er over dát het tot een vereniging kwam. Wat bij mensen onmogelijk is, is mogelijk bij God. Dat is gelukkig ook waar in de kerkgeschiedenis, ofschoon tot op vandaag het omgekeerde méér gezien wordt: wat bij God mogelijk is, is bij de meesten onmogelijk. Hoe leerzaam is de kerkgeschiedenis! En hoe hardleers zijn kerkmensen!

W. van 't S.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen