Miskotte en in de waagschaal (I)
Enkele personalia
De uitgeverij Kok te Kampen is bezig het verzamelde werk van Miskotte uit te geven. Zij doet dat in een voorname band van royaal formaat. De tot nu verschenen delen herinneren aan de verzamelde werken van Noordmans, die ook door Kok werden uitgegeven.
De hoofdredacteur vroeg mij in een artikel dit deel te bespreken. Dit eerste deel bevat een keus uit de artikelen, die Miskotte vanaf 1945 in het mede door hem opgerichte blad „In de waagschaal" heeft geschreven. Dat blad mag wel zijn lijfblad genoemd worden. Het werd direct na de oorlog door velen gretig gelezen. Dit blad wilde leiding geven aan de vernieuwingen in de Nederlandse Hervormde Kerk, en vandaar ook aan de na de oorlog noodzakelijk geachte vernieuwing in de politiek en de samenleving.
Miskotte is een merkwaardig figuur. Boeiend voor velen, voor anderen soms wat irriterend. Hij had een grote kennis van de Europese literatuur. Daarover schreef hij verschillende, om hun diepgang en van scherpe blik getuigend inzicht, zeer gewaardeerde opstellen. Hij werd geboren in 1894 en overleed in 1976. Hij was Hervormd predikant in Kortgene, later in Meppel en Haarlem. Vooral door zijn werk in Amsterdam (1938-1945) is hij bekend geworden. Daar belegde hij kerkdiensten voor van de kerk vervreemden. Vrucht van dat werk is de bundel preken „Feest in de voorhof. Sermoenen voor Randbewoners" (1951).
Voor dezelfde hoorders (en ook voor kerkelijken) heeft hij in de winter 1943/44 het boek Openbaring behandeld. Daaraan heeft zijn boek „Hoofdsom der historie" zijn ontstaan te danken.
Miskotte preekte in de dankdienst voor de bevrijding in de Nieuwe Kerk te Amsterdam op 9 mei 1945. De preek verscheen onder de titel „Gods vijanden vergaan". In oktober 1945 werd hij benoemd tot hoogleraar in Leiden, namens de Nederlandse Hervormde Kerk. Zijn afscheidspreek op 14 oktober 1945 droeg de titel „Het onbeschrijfelijk gebeuren".
In diezelfde maand op 30 oktober leidde hij in de Nieuwe Kerk in Amsterdam de bidstond aan de vooravond van de bijeenkomst van de Generale Synode, die een nieuwe Kerkorde moest voorbereiden. Toen preekte hij over „Eén ding is nodig".
In december 1959 ging hij als hoogleraar met emeritaat. Zijn doctorsgraad had hij in 1932 verworven met een studie over het wezen van de Joodse religie. Dat proefschrift is intussen ook in de serie verzamelde werken herdrukt.
Zijn opvolger. Dr. H. Berkhof, schreef na zijn sterven een kort overzicht van zijn leven. Deze noemt de jaren in Leiden „niet de gelukkigste" van zijn leven. Kort na zijn komst daar overleden zijn vrouw en een dochter aan een vergiftiging die zij hadden opgelopen bij een diner, dat gegeven werd ter gelegenheid van een huwelijk van mensen die in de oorlogsjaren enige tijd bij hen waren ondergedoken (1946). Ook de bruidegom stierf.
In Leiden waren er tamelijk grote tegenstellingen binnen de faculteit. Als eerstejaars student heb ik zelf daar ook het een en ander van gemerkt, en meer nog ervan gehoord. In Leiden was een sterk vrijzinnige stroming, terwijl Miskotte woordvoerder was van wat later de midden-orthodoxie werd genoemd. Na zijn emeritaat vestigde hij zich met zijn tweede vrouw in Voorst (Gelderland). In 1976 is hij aldaar gestorven.
Een theoloog van de „doorbraak"
Miskotte is een omstreden figuur, geprezen, bejubeld en verguisd. Hij was een man met grote capaciteiten zoals uit zijn publikaties blijkt. Hij ging direct na de oorlog met enkele Amsterdamse Predikanten over naar de SDAP die later PvdA werd. Hij bevorderde in geschriften metterdaad de doorbraak. Dat wil zeggen, dat Christenen hun eigen Christelijke organisaties loslaten en zich in algemene organisaties begeven. „In de waagschaal" had scherpe kritiek op de vooroorlogse situatie.
Het wilde een nieuwe aanpak. Miskotte stond in de school van Barth en heeft op eigen wijze diens gedachten in Nederland ingang doen vinden. Hij schreef Barth niet over, vatte zijn werk niet samen, maar verwerkte diens gedachten voor de Nederlandse situatie. Dat alles heeft Miskotte vooral bewerkt door zijn wekelijkse artikelen in zijn lijfblad „In de waagschaal".
Nu ligt in prachtige band, voorzien van een Inleiding, geschreven door zijn vroegere Leidse collega. Prof. A.J. Rasker, een bundeling van zijn artikelen voor me. Er zijn zestig artikelen uit de eerste vijf jaargangen opgenomen en veertien uit de jaargangen IV - XXV (1950-1970).
Bovendien vinden we achterin een overzicht van al de artikelen die Miskotte in de 25 jaargangen tot aan 1970 heeft geschreven. Een uitvoerig register van personen besluit dit 427 bladzijden tellende eerste deel (prijs ƒ 75,70). De meestgenoemde persoon is Barth. Zijn naam komen we blijkens het register op veertig bladzijden tegen.
Onze bedoeling kan niet zijn in dit artikel heel het werk van Miskotte te bespreken. Het gaat nu om een indruk. Zoals gezegd: Miskotte boeide en irriteerde. Hij schreef diepzinnige overdenkingen en sloeg ook mensen van zich af. Er zullen meerdere lezers van toen en nu zijn, die deze tweevoudige, om niet te zeggen ambivalente indruk meedragen.
Zijn stijl heeft iets van een literator. Veel artikelen zijn een essay in het klein. Soms gebruikt hij een omhaal van woorden die de lezer ongeduldig maakt. Dan weer weet hij de dingen zo prachtig te zeggen, dat het taalgebruik voor de proever een geweldig genot is.
W.H. Velema
Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt
voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen,
vragen, informatie: contact.
Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing.
Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this
database. Terms of use.
Bekijk de hele uitgave van vrijdag 27 april 1984
De Wekker | 12 Pagina's