Nieuwe medische ethiek

Onder deze titel belegde de Stichting voor Reformatorische Wijsbegeerte haar najaarscongres op zaterdag 22 september in Hooglanderveen bij Amersfoort.
Het woordje „nieuw" in het thema had een dubbele betekenis: „nieuwe medische ethiek" in de zin van wat anno 1984 gangbaar is in de medische wereld en „nieuwe medische ethiek" zoals je die als christen gestalte moet geven.
In de ochtendvergadering voerden vier sprekers het woord, na de lunch werd in aanwezigheid van een forum verder van gedachten gewisseld.
Als eerste spreker trad de Groningse psychiater Prof. Dr. W.K. van Dijk op.
In de praktijk van het medisch handelen heeft de arts met een zieke medemens te maken. Omdat ziekte en gezondheid moeilijk te definiëren zijn, noemde de spreker een aantal algemene kenmerken van ziekte:
- Verlies van vrijheid en zelfstandigheid
- Gehele of gedeeltelijke storing van lichaamsfuncties
- Moeite met aanpassing aan de omgeving
- Een gestoorde zelfontplooiing.
Een medicus moet zich eerst een beeld vormen van de ziekte (de diagnose), vervolgens moet hij zich rekenschap geven van het verloop van de ziekte (de prognose), tenslotte moet hij zich afvragen hoe de behandeling moet zijn (de therapie). In dit geheel moet de medische ethiek een sturende functie vervullen.
Prof. Dr. W.H. Velema was de tweede spreker. Hij noemde de aanvaarding van de abortus en de groei van de medische macht als de twee belangrijkste oorzaken van de veranderingen in de medische ethiek. In de medische ethiek is de mens object geworden. In plaats van naar de zieke te kijken, wordt naar de ziekte gekeken.
De crisis in de medische ethiek wordt gekenmerkt door interne tegenstellingen. Enerzijds is er een overbezorgdheid ten aanzien van het menselijk leven, anderzijds ook een onbegrijpelijke onbezorgdheid (abortus, euthanasie).
Aan de ene kant is er het gevoel van de onbegrensde medische macht, aan de andere kant is er de ervaring van de feitelijke onmacht.
Ook dreigen belangentegenstellingen tussen patiënt, medicus en overheid (ziekenhuizen) een steeds belangrijker rol te spelen in het medisch handelen.
Om deze crisis te beteugelen moeten wij terug naar een vast uitgangspunt buiten onszelf. Prof. Velema formuleerde dit uitgangspunt als volgt: „De mens als beeld van God heeft een absolute waarde." Uitgaand hiervan kwam hij tot de formulering van het grondprincipe van de medische ethiek: „Eerbied voor de mens als beeld van God noodzaakt tot een liefdevolle behandeling als dienst aan de patiënt."
De drie kernwoorden in deze formulering: eerbied, liefde en dienst, staan niet op zichzelf, maar zijn als het ware als een keten aan elkaar verbonden. Uit eerbied voor de patiënt volgt een liefdevolle benadering en behandeling die opnieuw de eerbied uitdrukt.
Om deze medische ethiek ook bij niet-christenen aanvaard te krijgen zag Prof. Velema twee wegen:
1. Deze aanpak moet door christenen in de praktijk worden gebracht. Anderen zullen dan zien dat het werkt.
2. Er moet (opnieuw) duidelijk worden gemaakt waar waarden en normen vandaan komen en hoe ze behoren te functioneren. Hier zag hij met name een taak voor de Reformatorische Wijsbegeerte.
Als derde spreker trad Mr. E.N. Bouwman op.
Hij is advocaat te Utrecht en bestuurslid van de Nederlandse Patiënten Vereniging. Hij ging met name in op de juridische aspecten van de arts-patiëntrelatie.
Door het wegvallen van een christelijke medische ethiek is er een luchtledig ontstaan. De overheid probeert dit luchtledig op te vullen met regels en nieuwe wetten. Deze wetgeving loopt vaak achter de feitelijke ontwikkelingen in de samenleving aan.
Deze regels en procedures kunnen de ethische grondslag echter niet vervangen. Het gevolg is dan ook dat er rechtsonzekerheid ontstaat.
De spreker besteedde ook aandacht aan wat hij noemde „de mythe der zelfontplooiing", de gedachte dat iedereen recht heeft op een maximale eigen ontwikkeling, desnoods ten koste van de naaste. Om deze ontplooiing te realiseren wordt gesproken over het recht op zelfbeschikking, ook ten aanzien van het leven. Dit recht kent de Nederlandse wet echter niet. Het recht op leven impliceert niet tevens het recht om afstand van het leven te mogen doen. De bescherming van het leven dient gebaseerd te zijn op het feit dat het leven van God gegeven is en kan niet gefundeerd worden op de subjectieve innerlijke waarde ervan. Tenslotte pleitte Mr. Bouwman voor meer helderheid over de positie van de patiënt in de gezondheidszorg.
Als laatste spreker voerde Drs. Ir. S. Strijbos het woord.
Hij ging met name in op de filosofische aspecten van de huidige medische ethiek, die volgens hem het karakter heeft van een aanpassingsethiek.
De veranderingen in de medische ethiek staan niet los van de ontwikkelingen in de geneeskunde. Had aanvankelijk de geneeskunde een achterstand op de moderne natuurwetenschap, vanwege het feit dat dode materie gemakkelijker te manipuleren was dan levende materie, zo is nu dit verschil weggevallen. Denk bijvoorbeeld aan de mogelijkheden om erfelijke eigenschappen te veranderen.
Waar dit op andere terreinen van de cultuur al eerder gebeurd is, treedt nu ook een verwetenschappelijking van het medisch denken op. Met als gevolg een vertechnisering, een verjuridisering en een vereconomisering van de geneeskunde.
De vertechnisering wordt duidelijk in het moderne ziekenhuis. Het contact tussen medicus en patiënt dreigt te devalueren tot een contractuele en zakelijke aangelegenheid. Als gevolg van dit alles komt de positie van de patiënt in de verdrukking.
In de forumdiscussie onder leiding van Prof. Dr. Ir. J.H. van Bemmel kwam het onderwerp nog uitgebreider ter sprake.
Daarbij werd getracht naar de toekomst te kijken. Wat hebben wij als christenen daarin te doen?
De bezoekers (naar schatting 160) kunnen op een geslaagde dag terugzien. Zeer waarschijnlijk worden de gehouden voordrachten in een boekje gebundeld.

Maarssen, T. de Boer

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen