Een kerk bestaat honderdvijftig jaar

Oudste
Op 13 januari 1836 werden de ambten ingesteld van de Afgescheiden gemeente in Noordeloos in een dienst die geleid werd door ds. G.F. Gezelle Meerburg van Almkerk. Het was ruim een jaar na de eerste afscheiding in 1834 in Ulrum. Op 15 oktober 1836 richtte een aantal gemeenteleden zich tot de koning met de verklaring, dat zij zich afscheidden van het Nederlandsch Hervormd Kerkgenootschap, maar dat zij zich houden aan „de Formulieren van eenigheid der Christelijk Gereformeerde Kerk in Nederland".
En zo heeft de gemeente van Noordeloos in januari mogen herdenken, dat zij door Gods trouw honderdvijftig jaar mocht bestaan.
Wie de geschiedenis van de Christelijke Gereformeerde Kerken heeft geleerd, weet, dat er in 1892 drie gemeenten waren, die in hun geheel weigerden om mee te gaan met de Vereniging van de Christelijke Gereformeerde Kerk en de Nederduitsch Gereformeerde kerken (Dolerende) tot de Gereformeerde Kerken in Nederland: Noordeloos, Teuge en Zierikzee. Daarvan is het Noordeloos, dat als eerste het jubileum vieren mocht. Zierikzee mag zo God wil deze zomer volgen met haar jubileum, terwijl de gemeente van Teuge een aantal jaren geleden, voorzover ze nog bestond, opging in de gemeente van Apeldoorn-Oost.
Volgens ons kerkelijk jaarboek, en dat al vele jaren, was de kerk van Noordeloos gesticht op 22 april 1841. Waar die datum vandaan komt, wordt uit het herdenkingsgeschrift, dat de kerkeraad aan de redactie toezond, niet duidelijk. Wel valt er te lezen, dat op 1 april 1841 de koninklijke erkenning kwam van wat toen genoemd moest worden „de Christelijk Afgescheidene Gemeente".
Ons kerkelijk jaarboek vermeldt nog meer gemeenten die een datum van vóór 1892 opgeven: Elburg 1847, Veenendaal-Bethel 1864, Doesburg 1858, Culemborg 1868, Woerden 1864, Zeist 1839 en Schiedam 1869. Nasporingen in de plaatselijke geschiedenis zullen tot die opgave aanleiding hebben gegeven.
De kerkeraad van Noordeloos was zo vriendelijk, de redactie het herdenkingsboekje „Om 's Heeren huis in u gebouwd", dat ter gelegenheid van het jubileum werd uitgegeven, toe te sturen. Er is bij gezegd, dat de bedoeling van het boekje is „om de grote daden des Heeren, Die de gemeente plantte en in stand hield, in herinnering te brengen".

Eigen karakter
Bij bijna alle jubilea in ons kerkverband moest gezegd worden, dat de gemeente (opnieuw) werd geïnstitueerd uit overwegende bezwaren tegen de verbondsleer, die in de Gereformeerde Kerken in Nederland opgeld deed. Bij dit boek is dat niet zo. Hier kan (moet?) worden teruggegrepen op de situatie in „het Nederlandsch Hervormd Kerkgenootschap, zoo als dat sedert 1816 bestaat". Uit dit boek wordt duidelijk, en dat is bijna uniek in Nederland (Zierikzee zal het straks wellicht ook zo kunnen zeggen) dat de Christelijke Gereformeerde Kerken kerk zijn sinds de Afscheiding. Daarom mag dit herdenkingsboek in al zijn bescheidenheid een document genoemd worden.
Het is interessant om de keerzijde van de medaille te bekijken. In 1984 kwam het boekje „Honderdvijftig jaar gemeenten en predikanten van de Gereformeerde Kerken in Nederland", en daarin van onder Noordeloos het volgende te lezen: Chr. Afgescheiden Gemeente vanaf 22 april 1841 (weer die datum, K.B.), sinds 1869 Chr. Geref. Gemeente, sinds 1892 Geref. Kerk A tot okt. 1892, toen het kerkverband werd verbroken. En dan volgen de namen van de predikanten die ook in ons herdenkingsboekje voorkomen, alleen wordt in het Gereformeerde boekje de naam van ds. G. Braber opgegeven als G. Bramer. Bij de naam van ds. H.A. Jonkman, die tijdens de „vereniging" in Noordeloos stond, vermeldt het Gereformeerde boekje: H.A. Jonkman 20 febr. 1881 - 1 oktober 1892; (Ned. Geref. Kerk vanaf 22 sept. 1890, sinds 1892 Geref. Kerk B tot okt. 1892); vervolgens C. Houtman 4 nov. 1934 - 2 juni 1940, enz.
Ons herdenkingsboek vermeldt: Op 22 september 1890 werd een bestuur gekozen, dat leiding zou geven aan de Dolerenden in Noordeloos. Dit bestuur vergaderde met de kerkeraad en de ouders zouden hun kinderen bij ds. Jonkman ter catechisatie sturen. Op 7 juli 1892 verklaarde ds. Jonkman, niet mee te kunnen gaan met de in Amsterdam gesloten vereniging. Op 14 juli vergaderde de kerkeraad weer, nu met de manslidmaten en het besluit viel om Christelijk Gereformeerd te blijven. Op 10 november 1892 waren er toch enkele gezinnen, die zich onttrokken aan de „zich ten onrechte Christelijke Gereformeerde Kerk noemende gemeente". Daartegenover keerde in 1898 een gezin terug.
Het is een goede zaak, dat deze historische gegevens secuur konden worden gepubliceerd. Natuurlijk laten ze ook op een schrijnende manier de gebrokenheid van het kerkelijke leven zien. We zien ook in de motivering van ds. H.A. Jonkman de reden: ten eerste het miskennen van het beginsel der Scheiding en ten tweede de naam van de kerken. Zo liggen de zaken. We zien ook hoe snel er in Noordeloos gereageerd is: 17 juni 1892 was in Amsterdam de vereniging, drie weken later komt ds. Jonkman op de kerkeraad met de uitkomst van zijn overwegingen.

Gods werk ondanks mensenwerk
Zoals bijna in alle gemeenten van de Afscheiding was het begin van de gemeente er een van vallen en opstaan. De Afgescheidenen ontkwamen niet aan twist en wrok. De geestelijke bagage, meegekregen uit de achttiende eeuw, had niet de waarde van de eeuwen daarvoor. Calvijn moesten ze weer leren lezen èn verstaan. Maar de Here werkte. Hij werkte in mensenharten door Zijn Geest. Hij werkte de bekering in hen en bracht tot een waarachtig geloof en een teer leven in de vreze des Heren. Dat is de kracht geweest, waardoor een gemeente, die heel duidelijk in de geest van de Afscheiding heeft willen blijven, ook staande mocht blijven. Gods soevereine genade, die Hij niemand verplicht is, maar waarin Hij zich tot zondaren wendt, die Hem zo nodig leren krijgen en voor wie eigen onwaardigheid dan toch voor Hem geen enkele belemmering is om hen aan te nemen. En dan blijven bij de eenvoud van Zijn woord en de kracht van Zijn Geest.
In het herdenkingsboek komen de zwakheden en gebreken van de gemeente en van Gods volk wel eerlijk naar voren. Maar daartegenover blinkt juist zo heerlijk de trouw van die God, Die nooit laat varen wat Zijn hand begon. En juist om Gods werk te verheerlijken, zo concludeer ik, wordt voor en na in dit geschrift zo graag verteld over Gods leidingen met verschillende gemeenteleden in de loop van deze honderdvijftig jaar.
De gemeente, zo lezen we, is alle jaren door het beginsel van de Afscheiding van 1834 trouw gebleven. Als gemeente uit de Afscheiding afkomstig heeft zij altijd voluit Christelijke Gereformeerde Kerk willen zijn. De gemeente heeft altijd een schriftuurlijk bevindelijke prediking voorgestaan en zij heeft kerk willen zijn in het spoor der vaderen.

Gods werk in mensenwerk
Ja, vele mensen komen in een herdenkingsboekje naar voren. Opvallend is dat er over verschillende ambtsdragers, ouderlingen en diakenen wat te vertellen valt. Sommigen hebben hun stempel op de gemeente gedrukt. Natuurlijk, dominees komen naar voren, en wat een verschillende! Maar de kerk bestaat meer nog door de plaatselijke gemeente dan door de dominee. Daarom is het goed, dat op ouderlingen en diakenen meer licht valt in het boek. In deze gemeente komt dat ook, doordat men kennelijk geen verplicht aftreden van kerkeraadsleden kent. Sommigen dienden zeer lang. Zoals bekend oordeelde de kerk der Reformatie dat dat meer nadelen dan voordelen heeft. Maar voordelen zijn er zeker en dat zal men hier het zwaarst hebben laten wegen.
Het kon niet ontbreken, dat de aandacht gevestigd wordt op de betrokkenheid van de gemeente bij de zending. De naam Bikker komt al vrij vroeg in het boek voor, en dat niet alleen in de naam van onze pionier-zendingsman. De familie Van Genderen werd ook in de kerken heel bekend. Nog juist kon (moest) opgenomen worden het omkomen van jeugdouderling C. van Genderen eind 1985, die voor de gemeente, de jeugd en ook in de maatschappij, o.a. als wethouder, zo veel betekende. De gemeente heeft meer slagen verduurd, b.v. het plotselinge sterven van de onvergetelijke M. van Kley Dzn., die voor de jeugd zo veel had betekend en in de vijftiger jaren nog had meegewerkt aan het rapport over „Het Jeugdvraagstuk in de Christelijke Gereformeerde Kerken".
Rest mij nog te zeggen, dat het boekje aantrekkelijk is door de vele foto's uit eerder en later tijd. Zie ik op één van de foto's nog een nu bejaarde dominees-vrouw? Er zijn wel enkele fouten, maar waar zijn die niet (op blz. 37 moet docent G. Wisse natuurlijk zijn docent J. Wisse Czn.)? Bij elk geschrift kan men wel wensen overhouden, maar het ging er mij nu om, te doen wat in Job 36:24 staat (iemand maakte mij daar eens op attent): Gedenk, dat gij zijn werk groot maakt, hetwelk de lieden aanschouwen (St. Vert.) of: Denk eraan, dat gij zijn werk verheerlijkt, hetwelk de mensen bezingen (vert. NBG).

K. Boersma

** CORRECTIE EN/OF WIJZIGINGEN (07/03/1986)
In een vorig nummer schreef ik over het herdenkingsboekje van de kerk van Noordeloos. Het is te verkrijgen door ƒ 20,- over te maken op giro no. 628509 ten name van de penningmeester van de Chr. Geref. Kerk te Noordeloos. Afgehaald aan de pastorie, of bij de scriba, C. den Hartog, Botersloot 52, 4225 PS Noordeloos, is de prijs ƒ 15,-.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen