De Kerk op de terugtocht?! (II)

Wat is secularisatie?
In deze artikelen houden we ons bezig met wat in de ondertitel van het boek „Voorbij domineesland" genoemd wordt: de gevolgen van de secularisatie. Het lijkt me goed eerst dat begrip nog eens duidelijk te maken. De kern van de zaak werd in het vorige artikel wel weergegeven in het citaat van prof. Berkhof. Maar waar komt het woord vandaan en wat is het nu precies?
Het is echt een woord van de laatste jaren. Opmerkelijk dat het ook in de tweede druk van de bekende Chr. Encyclopedie nog niet wordt behandeld. Het is een nieuw woord, al draait de zaak zelf al jaren.
Secularisatie is afgeleid van seculum, d.i. wereld of tijdperk. In de Middeleeuwen was er de tegenstelling tussen „secularis en religiosus". Met de laatste werd hij of zij bedoeld die zijn of haar leven in het klooster doorbracht, in dienst van de religie. Zij, die leefden buiten het klooster waren de seculieren. Een monnik kon „geseculariseerd" worden - overgaan in de wereldlijke staat.
Seculariseren gaat vervolgens betekenen de overheveling van kerkelijke goederen uit kerkelijke naar wereldlijke zeggenschap. Dat proces voltrok zich reeds sinds de Renaissance en de Verlichting, maar het werd geradicaliseerd door de Franse Revolutie - dit jaar twee eeuwen oud! of „jong", want deze Revolutie heeft enorme gevolgen gehad voor het geestesleven van Europa - tengevolge waarvan de kerk steeds verder teruggedrongen werd naar haar geestelijk domein.
Zo ontstond langzamerhand de bredere betekenis: het proces van de moderne tijd waarin mensen en instellingen zich vrijmaken van het geestelijk gezag van de kerk en van het christelijk geloof als zodanig. Men kan het ook noemen het proces van ontkerstening, waarin voor het gezag van Gods Woord, het geloof in God en de betekenis van de vreze des Heeren geen plaats meer is in welk levensverband ook, zodat mens en wereld autonoom zijn - zichzelf tot wet.
Dat is iets anders dan emancipatie. Dan zoekt de mens zijn plaats nog te vinden binnen de door God gestelde grenzen (pag. 10) maar in de secularisatie kan het autonoom geworden ik die grenzen niet langer erkennen. God heeft in onze maatschappij geen functie meer. „Wij zijn nu zelf goden geworden, met niets of niemand boven ons." (id)
Die laatste mentaliteit is diep doorgedrongen tot de huidige generatie. Wat heeft een ander met mij te maken? Wat heeft de kerk er mee te maken wat ik doe en hoe ik me kleed en hoe ik leef? Dat zal ik toch zelf uitmaken. „Ik denk er zo over." Ieder zijn mening, maar kom me niet aan met allerlei ge-of verboden met de bedoeling dat ik me daar aan moet houden. „Als u op die toer gaat, mij niet meer gezien." Dat is de instelling van duizenden bij duizenden, die stelselmatig in deze geest worden geïnjecteerd en geïnfecteerd. Secularisatie - met God wordt niet meer gerekend in het brede leven; we kunnen Hem missen; we zijn zelf mondig geworden; we bepalen onze eigen levensweg.
En als we zelf al anders willen of 's zondags het nog anders horen, maandagmorgen werken we weer in een geseculariseerd klimaat. En wie lucht inademt zal er iets van op- en meenemen.

Negatief of positief?
Moeten we dit verschijnsel negatief of positief waarderen?
Misschien dat een lezer reageert: dat is nogal duidelijk, want we hebben hier te maken met een verschrikkelijke zaak, die de kerk op de terugtocht brengt.
Voor ik zeg dat ik het daar mee eens ben wil ik ook de positieve reacties doorgeven. Ze zijn in het genoemde boek te vinden.
In de filosofische bijdrage van de heer Toet laat hij weten: wie uitgaat van een godsdienstig mensbeeld zal de secularisatie negatief beoordelen. Maar wie een ander mensbeeld heeft ziet secularisatie als een proces van verandering, als een zoeken naar en vinden van andere mogelijkheden. (65).
In een bijdrage van een r.k. hoogleraar wordt ook de positieve kant van de secularisatie belicht: bevrijding van de kerk uit een positie, die schadelijk was voor haar eigen plaats en boodschap als kerk. „Te vaak heeft kerkelijke zegening van heersers betekend dat de kerk een goede verhouding met die heersers voor zegenrijk hield!" (68).
In nog meer bijdragen wordt gejuicht over de secularisatie. Samenvattend zouden we kunnen zeggen: het christelijk geloof maakt de mens mondig en deze mondigheid in alle consequenties vrij te beleven is in de secularisatie aan de orde; het is immers het zich onttrekken aan elke bevoogding van welke aard ook.
Maar dan verdisconteert men niet het gehele complex van de secularisatie en heeft men weinig oog voor het wezenlijke van de secularisatie: het niet meer rekenen met God in de praktijk van het leven; God terugdringen uit de publieke sector en zich niet alleen aan verwereldlijkt kerkelijk gezag, maar zich aan alle gezag onttrekken omdat men niet meer buigt voor het gezag van het Woord van God en van de God van het Woord.
Daarom valt het oordeel over de secularisatie negatief uit. In het licht van Gods Woord kunnen we de secularisatie niet anders zien dan als een los-van-God-beweging. Secularisatie in allerlei vormen komt op ons over als afval van de levende God. Het betekent de autonomie van de mens consequent doorgetrokken in heel het leven.
Het zal daarom zaak zijn dit verschijnsel goed in het oog te hebben, ons er op te bezinnen om te proberen een goed antwoord hierop te geven in de vorm van een overwogen levenshouding.

Godsverduistering?
Berkhof spreekt, in navolging van de Joodse filosoof over Godsverduistering. Het moderamen van de hervormde synode stelde vorig jaar een nota op onder de titel: kerk-zijn in een tijd van Godsverduistering. De secretarisgeneraal van de N.H. Kerk, dr. K. Blei, schrijft daarover in deze bundel, belicht deze nota en verdedigt de term Godsverduistering in navolging van Berkhof. Het is tekenend voor de geestelijke of liever ongeestelijke situatie van de christenheid dat de hervormde synode deze zaak aan de orde moest stellen. Diverse afgevaardigden waren daar blij om. Nu sprak de synode tenminste eens niet over politieke en maatschappij-kritische vragen, maar hield ze zich bezig met zaken, die het wezen van het kerk-zijn raken.
De term wordt in deze bundel door ds. Nijssen scherp bekritiseerd. De titel van zijn bijdrage is zelfs: „Gods verduistering: een valse start." Dat woord helpt niet bij de typering en het reageren op de huidige situatie. Zonsverduisteringen zijn namelijk zeldzaam en zeer tijdelijk. En deze verduistering houdt nog steeds aan en neemt zelfs toe.
Ook zegt hij: voor veel geseculariseerde mensen gaat het beeld niet op. Als dat licht nl. niet voor je bestaat, ervaar je ook geen verduistering. Maar het gaat er niet om dat de mensen de Godsverduistering ervaren. Het gaat om het verschijnsel als zodanig; om de typering van een zaak, waar geseculariseerde mensen geen last van hebben, maar wel de christenen die leven bij Gods Woord; wel de kerken, die de gevolgen van dit verschijnsel op allerlei manieren ondervinden.
Nu vind ik de term Godsverduistering ook niet bepaald gelukkig. Kunnen wij God verduisteren? Ligt dat in ons vermogen? God beschikt toch Zelf over licht en over duister? Veel beter is het begrip Godsverberging. Dan is dat Gods eigen werk. God staat niet tot onze beschikking. Als Gij Uw aangezicht verbergt dan worden wij verschrikt, zegt Ps. 30:8. De hervormde nota, aldus de secretaris, doelde met Godsverduistering op nog een andere verborgenheid Gods, waarover in de Bijbel wordt gesproken: die waarin Hij Zich in toorn van zijn mensen afwendt en hen onder het oordeel stelt.
Er mag verschil zijn over de benaming, de bedoeling van de verschillende termen is wel duidelijk: we worden vandaag geconfronteerd met het verschijnsel dat de Heere God afwezig is. Niet alleen maar in het persoonlijke leven. Daar kunnen Gods kinderen van spreken. Het jongste belijdenisgeschrift van de kerk der Reformatie beleed reeds dat de verberging van het aangezicht van de verzoende God bitterder is dan de dood (DL. V, 13).
Zo kunnen er perioden zijn in het leven van Christus' kerk dat de Heere Zijn aangezicht verbergt. De oorzaak kan liggen in onze zonden, de zonde van de kerk, de zonde van land en volk.
Secularisatie betekent de bewuste negering, de opzettelijke onttrekking aan de zeggenschap, het gezag van God over ons leven. Dat gebeurt nooit ongestraft.
Gods afwezigheid is zowel oorzaak als gevolg van de secularisatie.

Ontkerstening
Nog één typering van het begrip en de zaak secularisatie nl. het woord ontkerstening. We zouden dat kunnen noemen het verminderen van het christelijk gehalte van de samenleving. Een m.i. juiste typering, die in de praktijk maar al te zeer opgaat. Dat is het waar we de laatste jaren in toenemende mate mee geconfronteerd worden. Te denken is aan het weglaten van de bede in de troonrede - later weer iets bijgesteld - en het pleidooi om het randschrift van de gulden weg te doen. Maar we kunnen ook denken aan het verminderen van het christelijk gehalte van allerlei organisaties, samenkomsten - soms nog wel georganiseerd door christelijke instellingen - en media, waarbij de pers en de radio genoemd moeten worden. Het dagblad dat over secularisatie schreef en deze zaak aan de orde stelde is zelf een voorbeeld van de invloed van en de stimulering tot secularisatie.
Laten we het voor deze keer hierbij houden. Een volgende keer een ander facet.

J.H.V.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen