Een waardig eerbewijs¹

In 1986 was het 25 jaar geleden dat het artsenechtpaar Evert Helms en Leida Helms-ter Weel in dienst van de zending van de Christelijke Gereformeerde Kerken vertrok naar Vendaland. Wie hen kent - en bij zeer velen in onze kerken is dat het geval, op zijn minst via de informatie over de zending, waar het zendingsblad UKK in voorziet - is er niet echt verbaasd over dat bij hun jubileum na die lange warme jaren in Venda de gedachte is opgekomen een boek uit te geven als eerbetoon aan deze bijzondere dienaren in het koninkrijk van God. Het heeft een paar jaar geduurd voordat het helemaal rond was, maar nu is het er dan. Twee mensen die hun sporen in Venda hebben achtergelaten en inmiddels zijn gerepatrieerd, ds. Affourtit en de fysiotherapeut br. Van den Broek, hebben de redactie gevoerd en ervoor gezorgd dat een mooie verscheidenheid van auteurs en thema's voor de dag kwam.
De omslag van deze paperback toont een karakteristieke foto van het echtpaar Helms. Je kunt zeggen: deze goede vlag is in overeenstemming met de „lading" van het boek. In de eerste twee artikelen is dokter Helms zelf aan het woord. Een van zijn vele brieven aan het thuisfront - uit 1963 - is hier afgedrukt, waarin in één verslag de bijbels-geestelijke, de medische en de sociale bewogenheid met het volk waar ze werken tot uiting komt. Dat niet in drie verschillende hokjes, maar als een visie waarin alles samenhangt. Helms is inderdaad zendingsarts, en arts-zendeling, en dat gelukkig op een beslist niet romantische, maar broodnuchtere, geestelijke manier. Deze brief lezende kwam de gedachte weer bij mij op, zoals ook al eerder: als alle brieven van Helms van al die jaren eens zouden worden gebundeld - het zou een imposant en tegelijk zeer instructief verslag vormen, dat voor zendelingen en gemeenteleden, en voor mensen die in de bevolkingsproblematiek van Zuid-Afrika geïnteresseerd zijn, heel verrijkend zou zijn. In deze brief is al duidelijk dat ook dit facet van het zendingswerk geen successtory naar menselijke wensen is, maar gelukkig wel het verhaal van geloof en hoop en ook zegen, door heel wat moeiten heen. In het tweede artikel wordt daar iets van zichtbaar in de geschiedschrijving van de eerste twintig jaar zending in Venda.
Maar ook de rest van de bundel die voor mij ligt is karakteristiek voor dokter en mevrouw Helms. Het boek bestrijkt de samenleving van Venda en van Zuid-Afrika, geeft veel over de opbouw van de gezondheidszorg in een jong land als Venda is en is heel instructief over het zendingswerk zoals het onze dat intussen in de fase van het overdragen van een aantal taken aan de plaatselijke kerk verkeert.
Het was niet te vermijden dat in meerdere artikelen de apartheidsproblematiek van Zuid- Afrika aan de orde komt. Wonen en werken in een van de zogenaamde thuislanden betekent dat je er niet omheen kunt. Onze zending heeft altijd als leidraad voor ons optreden in Zuid-Afrika gezegd, dat we ons als gast hebben te gedragen, zowel ten opzichte van de overheid en de bevolking van Zuid-Afrika als van de overheid en het volk en de kerk van Venda. Een terughoudende opstelling dus ook in het beoordelen van het apartheidsbeleid. Maar dat wil niet zeggen dat je kunt doen of er niets aan de hand is. De problematiek komt vanzelf naar je toe. Als blanke zendelingen werkend in het zwarte gedeelte van een gedeelde, soms verscheurde, samenleving ontkom je niet aan de vraag waar je solidariteit ligt, en wil je daar ook niet aan ontkomen, terwijl tegelijk juist het feit dat je zendeling bent, je dichter bij het begrip verzoening dan bij het begrip polarisatie doet leven. Naar mijn overtuiging is de wijze waarop bij uitstek Evert en Leida Helms zich in dat spanningsveld hebben bewogen in de afgelopen 25 jaar, voorbeeldig. Misschien juist omdat daarin niets van onoprechtheid of een zich compromitteren uitkwam.
De Zuidafrikaanse zendeling ds. Gert Kruger, ook al sinds jaren werkzaam in Venda, schrijft een artikel met de veelzeggende titel
„Werken in een thuisland; collaboratie of profetie?" Vanuit de manier waarop de profeten in de Bijbel moesten optreden in de samenleving wordt de vraag besproken hoe een dienaar van het evangelie vandaag in déze situatie moet verkeren.
De beide redacteuren van het boek hebben een vraaggesprek gevoerd met enkele vooraanstaande Venda-christenen over het beeld dat in zwart Afrika bestaat van de Gereformeerde Kerk van Zuid-Afrika. Ook in dat gesprek is de confrontatie met de apartheid onontkoombaar. Een uitspraak daarin van de onder ons bekende ds. Netshitangani, over de rol die zendelingen nog hebben te vervullen: „Zij moeten niet te diep betrokken raken in politieke zaken, maar zij moeten de gemeenteleden wel bewust maken van de situatie. Als een kerk zich teveel in de politiek begeeft, slechts politieke zaken preekt, mist zij haar doel. Zendelingen komen niet naar Zuid-Afrika voor politieke doeleinden. Zij komen om het evangelie te proclameren aan ongelovigen. Zij dienen het evangelie zo te verkondigen, dat de bekeerlingen de consequenties leren trekken in hun dagelijkse leven en vanwege hun situatie niet de christelijke hoop verliezen." (blz. 36)
Ook het artikel van ds. C.T. Rabali, „Taak en toekomst van de zendingswerker in Zuid- Afrika" geeft stof tot nadenken aan degenen die bij de zending in Zuid-Afrika betrokken zijn. Rabali schuwt het doen van stevige uitspraken niet: „Vooral in Zuid-Afrika is het politieke systeem niet in staat een oplossing te bieden, omdat het erop uit is de blanke overheersing en de afhankelijkheid van de zwarten te bestendigen. ( . . . ) Toekomstige zendingswerkers zullen zich met dit probleem moeten bezighouden en komen heel vaak tussen de strijdende partijen te staan." (blz. 58)
Tot zover is al duidelijk dat dit boek niet overgeslagen mag worden als het gaat om de discussie over een christelijke houding in de verhoudingen van Zuid-Afrika!
Maar in nog meer opzichten is het van belang. Allen, die op een of andere manier geïnteresseerd zijn in medisch werk in ontwikkelingslanden, en zeker degenen die overwegen zelf zulk werk te gaan doen, vinden hier in de goede zin uitdagend materiaal. Het artikel van prof. dr. L. Floor, „Genezing in bijbels perspektief" zet een aantal bijbelse noties tegenover het denken in de traditionele Afrikaanse heidense wereld. Dr. M. Teichler, als superintendent van het Donald Fraserhospitaal een collega van dr. Helms, geeft een schets van de dagelijkse medische praktijk in zijn ziekenhuis, met praktische en geestelijke adviezen. Mij sprak ook bijzonder aan het artikel van dr. J.P. McCutcheon, directeur van het departement van gezondheid in Venda, de „baas" dus van de artsen in Venda. De titel van zijn opstel is een stuk droger dan de inhoud. „Het belang van continuïteit in de opbouw van een publieke gezondheidszorg" heet het, maar het bevat een indringende boodschap, die zowel aan het christen-zijn als het medisch handelen van een arts appelleert. En dat met twee benen in de praktijk van de organisatorische kant van de gezondheidszorg. Dit lezende begrijp ik waarom ik Evert Helms diverse keren met respect over zijn „baas" heb horen spreken!
Een stukje praktische sociologie vindt u in het artikel van twee vrouwelijke wetenschappers, Helena Paul en Nombayane Mokotong, over „De rol van het kind in de Afrikaanse samenleving".
Mevrouw Lilian T. Muofhe, docente pedagogiek aan de universiteit van Venda, schrijft over „Vrouw, kerk en samenleving". De opmerkingen die zij maakt over de wenselijkheid van een gelijkwaardige plaats voor de vrouw, ook in de kerk en ook in het ambt, brengen het gesprek over die materie niet echt verder. Ze maakt de belangrijke opmerking: „We moeten altijd oppassen voor leerstellingen met een geringe bijbelse basis maar met een sterke aanhang in de kerk." Of ze die waakzaamheid zelf voldoende toepast betwijfel ik. Intussen is het zinvol te ontdekken hoe ook in de zwarte gemeenschap in een land als Venda deels soortgelijke discussies een plaats hebben als in Europa!
We zijn het boek op deze manier bijna geheel doorgewandeld, maar nog drie artikelen zijn niet genoemd. Twee daarvan bestrijken een terrein waar Helms als zendingswerker buiten zijn medische werk zich intens mee heeft beziggehouden, namelijk het onderwijs en de lectuurvoorziening. Drs. A.C. de Geus, thans als tweede zendingssecretaris op het thuisfront ingezet, maar vanouds man van het onderwijs, schrijft „Scholen voor Zijn toekomst", met een duidelijk oog op de ACEV, de christelijke school in Venda, maar de erin geboden bezinning reikt over de grens van dit land ruimschoots heen. Ds. A.P. van Langevelde was de aangewezen man om vanuit zijn ervaring met de produktie van goede lectuur en zijn betrokkenheid in de boekwinkel van de zending „Mbeu" daarover te schrijven: „Christelijke lectuur voor zuidelijk Afrika". Een artikel met visie.
Het laatste artikel is van Jan Hendrik Helms, die op waardige wijze participeert in dit eerbewijs aan zijn ouders met een opstel vanuit zijn vakgebied: „De arbeidsmotivatie van zwarten binnen een Westerse struktuur".
Blijkens het felicitatieregister achterin waren velen ervan overtuigd dat een dergelijke bundel voor dokter en mevrouw Helms op zijn plaats was. Het is erg fijn daarbij te kunnen zeggen, dat dit boek niet alleen als gebaar voor hen gerechtvaardigd was, maar dat het ook om zijn inhoud nuttig en bruikbaar is. De uitgesproken en gebleken waardering is fijn, maar ergens voor dienen is nog het meest in de lijn van de ontvangers van dit eerbewijs! Mij dunkt dat veel Wekkerlezers zichzelf dit boek maar zouden moeten gunnen, om het vervolgens ook te lezen!

J.W. Maris

1) N.a.v. C.D. Affourtit/C.J. v.d. Broek (red.). De daad bij het woord. Een bundel opstellen aangeboden aan het zendingsechtpaar Helms-ter Weel. Uitgave Van Wijnen, Franeker, 1989. 159 blz. Prijs ƒ 25,-.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen