Gereformeerd in Zuid-Afrika (Bezoek aan Zuid-Afrika II)

Situatie
In mijn „Nader bekeken" van de vorige keer bezag ik met u de huidige politieke bewegingen in Zuid-Afrika, waar drs. J.W. Maris en ik in februari j.l. op bezoek waren op verzoek van de Venda-kerk, die immers ten dele uit ons zendingswerk tot stand gekomen is. Deze keer wil ik iets vertellen over de kerken daar, en ook iets over de taken, die ons daar waren toevertrouwd. Eerst iets over de kerken.

We spreken dan over de Gereformeerde kerken van Zuid-Afrika, en niet over de Nederduitse Gereformeerde Kerk. Het verschil is dit: De Nederduitse Gereformeerde Kerk, afgekort NGK, is de kerk, die sinds de stichting van 1652 van de Kaapkolonie door Jan van Riebeeck daar bestaat en die pas tweehonderd jaar later officieel los van de Nederlandse Hervormde Kerk is komen te staan. Evenals de Hervormde Kerk hier is ze een volkskerk, maar met dit verschil, dat er officieel niet de leervrijheid bestaat die er in Nederland is. Je zou haar dus kunnen vergelijken met de Gereformeerde Kerk in Nederland van vóór de Franse tijd, tot aan de 19e eeuw. Ze is de grootste Protestantse kerk in Zuid-Afrika. De bekende prof. dr. J.A. Heyns is er tegenwoordig de synodevoorzitter van.
Maar de Gereformeerde Kerk in Zuid-Afrika is veel kleiner. Ze is van de vorige eeuw, toen de Afgescheiden predikant ds. D. Postma naar Zuid-Afrika trok en er in 1859 een afzonderlijk kerkverband ontstond, dat met de kerk der Afscheiding in Nederland te vergelijken valt, al moet gezegd worden, dat in latere jaren de invloed van dr. A. Kuyper er niet te ontkennen viel. In de wandeling worden ze sinds de vorige eeuw de „Doppers" genoemd, hetgeen oorspronkelijk waarschijnlijk een scheldwoord was. Met deze kerk zijn onze kerken vooral in veel meer contact gekomen door de na-oorlogse emigratie naar Zuid- Afrika, door het zoeken naar een nieuw zendingsterrein in Zuid-Afrika en door de Gereformeerde Oecumenische Synode. Er is over en weer waardering gegroeid en er bestaat een officiële kerkelijke correspondentie.
Deze kerk heeft, evenals de NGK, veel zendingswerk in eigen land gedaan. Maar, naar Zuidafrikaanse snit, werden deze zendingskerken een eigen kerkverband. Dat is zo in de NG-kerkfamilie (zo behoort de bekende dr. Allan Boesak als predikant tot de NG-Sendingskerk, d.w.z. de kleurlingenkerk van de NG-familie), dat is ook zo in de Gereformeerde kerkfamilie. Zo bestaat er naast de blanke Gereformeerde kerk, de GKSA, een drietal andere Gereformeerde Kerken. In de Nationale Synode-Potchefstroom komen dan de blanke kerken samen, in de Synode-Suidland de kleurlingenkerken, in de Synode-Middellande de zwarte kerken in Midden-Transvaal (waaronder KwaNdebele behoort) en in de Synode-Soutpansberg de zwarte kerken van Venda. In de grote NG-kerk heeft men vroeger, zoals bekend, de apartheid erkend als een bijbels juiste vorm van samenleven; sinds 1986 is men daarvan steeds meer aan het terugkomen. Maar de Gereformeerde Kerk heeft de apartheid nooit officieel gesteund en men heeft daartoe zelfs een structuur gemaakt, die in de NGK niet bestaat, een zgn. paraplu-synode. Eenmaal in de vier jaar komt er namelijk een Algemene Synode samen, die wordt samengesteld uit de vier Nationale Synoden.
Op die manier wil men aan de eenheid van het gereformeerde geloof en het gereformeerde kerkverband gestalte geven.

Opleiding
De GKSA heeft haar eigen theologische opleiding in Potchefstroom, waar ook de Universiteit voor Christelijk Hoger Onderwijs staat, voortgekomen uit de vroegere literaire onderbouw van de Theologische School. In de zestiger jaren werd ingezien, dat de zwarte kerken er aan toe waren om hun eigen zwarte predikanten te krijgen. Met behulp van een grote gift van een rijke boer werd het mogelijk om een eigen opleidingsschool voor zwarte en gekleurde predikanten te stichten in Hammanskraal, ten noorden van Pretoria, dicht bij wat nu KwaNdebele is.
Men mag Hammanskraal beschouwen als een dépendance van Potchefstroom, want deze school wordt bestuurd door een curatorium van de blanke GKSA, er wordt onderwijs gegeven door GKSA-hoogleraren en deze kerk betaalt ook de hele opleiding.
Naarmate de ontwikkelingen in Zuid-Afrika doorgingen schoof de ontwikkeling van de kleurlingen steeds meer op in de richting van de blanken; met de zwarte kerken was dat in veel trager mate het geval.
Wel werd besloten, dat er in het brede curatorium van Hammanskraal voortaan ook predikanten uit de drie synoden Suidland, Middellande en Soutpansberg zouden zitten.
Vanuit de Venda-kerk, de synode-Soutpansberg, die in haar ontwikkeling steeds verder ging en nog al eens voorop loopt, werd steeds meer aangedrongen op meer inhoudelijke participatie van de kant van de drie andere synoden in het beleid en het bestuur van Hammanskraal. De blanke oprichters vonden dat ze toch al zo sterk in die richting werkten en de zwarte deelnemers vonden dat het verloop veel te traag ging en dat er soms onwil in het spel was. De blanken bespeurden daartegenover soms een revolutiegeest bij de zwarten. Wat oorspronkelijk goed en positief bedoeld was, „Ons skool vir hulle", werd later als discriminerend en beledigend ervaren.

Het was wel zo, dat tot voor kort de zwarte kerken niets bijdroegen in de financiering van de school. En er waren, en zijn, nog een paar problemen: ook al zou men principieel gesproken, een algehele integratie van het theologische onderwijs willen, dan zijn er twee praktische struikelblokken. Het eerste is, dat in Potchefstroom de voertaal het Afrikaans is, vanzelfsprekend zou men zeggen, terwijl dat in Hammanskraal het Engels is vanwege de verschillende stamtalen, waaruit de zwarte studenten afkomstig zijn; het Engels is dan de gemeenschappelijke taal. Het tweede struikelblok is het verschil in vooropleiding. Bijna alle zwarte studenten zijn tot op heden nog niet zo ver, dat ze op het peil zijn, waarop men in Potchefstroom aan de theologiestudie kan beginnen; in Hammanskraal stelt men tot nog toe noodgedwongen de eisen tot toelating lager, wel natuurlijk met de bedoeling om het niveau langzamerhand op te trekken.

Integratie?
We kunnen nu een beetje begrijpen, dat voor het besef van de kerk in Venda de twee zaken, die van het kerkelijke samenleven en die van de theologische opleiding, met elkaar samenhangen.
Reeds eerder hadden de broeders daar te kennen gegeven, dat het veel te veel op de lange baan geschoven werd om aan het bestaan van de Algemene Synode werkelijk inhoud te geven. En omdat zij vele blanke leidende kerkelijke figuren ervan verdenken, dat ze het wel goed vinden om de gescheidenheid in stand te houden, kregen ze ook niet echt vertrouwen in het delen van de verantwoordelijkheden voor de zwarte opleiding in Hammanskraal.
De kerken in de Synode-Middellande zijn niet zo ver als die in de Synode-Soutpansberg. Waarom, zouden we kunnen vragen, vormen die dan niet één synode omdat ze toch beide zwarte kerken zijn? Omdat ze een ander volk zijn dan de Venda's en een andere taal spreken, het Zulu of het Noord-Sotho, en ook een andere graad van ontwikkeling hebben.
Na een voorbereiding van een aantal jaren kwam men in Venda tot de mening, dat er te weinig schot zat in het proces naar de kerkelijke eenwording. In een gebied waar veel zwarte kerken zijn en slechts een of twee blanke kerken, behoort die blanke gemeente toch tot een classis die vele kilometers verderop ligt.
Andersom is het niet anders. Kerken van andere huidskleur die dicht bij elkaar liggen, kennen elkaar niet eens. Er is een zwarte Synode-Soutpansberg, maar er is ook een blanke Classis Soutpansberg.
Verder kwam men ook tot de conclusie, dat de werkelijke deelname in de Algemene Synode veel te gering was, omdat de belangrijke zaken op het niveau van de Nationale Synodes werden behandeld.
En wat de participatie in de school van Hammanskraal betreft, was men van mening, dat de eigenlijke beslissingen toch blijven waar ze eerder lagen: bij de blanke leden van het dagelijks bestuur van het curatorium.
In de kring van de Synode-Soutpansberg werd een rapport opgesteld met een studie over de vraag, of voortzetting van deelname in de Algemene Synode, gebaseerd op etnische (volkeren-) verschillen, wel Schriftuurlijk verantwoord was. Prof. Van Rooy kenmerkte de inhoud van dit rapport kort als: in de Schrift is de eenheid van de kerk een overduidelijk kenmerk; de verscheidenheid komt slechts terloops ter sprake. Maar dit rapport baande de weg tot het opschorten van de medewerking aan de Algemene Synode.
En wat de theologische opleiding betreft, gingen de gedachten meer en meer in de richting van het afbreken van de deelname in Hammanskraal en het aansturen op een besluit, slechts één opleiding in gereformeerd Zuid- Afrika te houden: die in Potchefstroom.
De GKSA-synode van 1988 droeg aan de curatoren op, de vraag te bestuderen naar het samenvoegen van Hammanskraal met de opleiding in Potchefstroom, en daarover te rapporteren aan de Nationale synode van 1991. Dat is ook wat de Soutpansberg-synode beslist wilde. Zoals gezegd bestaan er nog praktische bezwaren en die moeten niet onderschat worden. De synode-Soutpansberg besloot in 1989 in principe om met een eigen opleiding te beginnen en de medewerking aan Hammanskraal terug te trekken. Aan de synode-Middellande werd medewerking aan dit plan voorgesteld, maar die ging daar (voorlopig?) niet op in. Omdat de Vendakerk zo veel met onze zending te maken heeft, werd aan onze kerken om hulp bij die eigen opleiding gevraagd. Ook bij de Christian Reformed Church in Noord- Amerika en in Australië werd naar steun omgezien.
Maar al deze activiteiten moeten naar de stellige overtuiging van de broeders in Venda ertoe dienen, dat alles, wat in de structuur van de kerk en van de opleiding nog naar apartheid riekt, geheel wordt opgeheven. M.a.w. zij hebben hiermee geen negatieve maar een positieve bedoeling.

K. Boersma

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen