Een standaardwerk over de kerk (I)

Enkele maanden geleden verscheen bij Uitgeverij De Groot Goudriaan te Kampen een boek onder de titel „De Kerk - Wezen, weg en werk van de kerk naar reformatorische opvatting". Op het eerste gezicht lijkt dit niet zo bijzonder: Met grote regelmaat worden er immers boeken en brochures uitgegeven waarin onderwerpen als kerk, ambt en kerkelijk werk centraal staan. Tóch zou ik de verschijning van dit boek een gebeurtenis willen noemen! Waarom ik dat doe? Daar is meer dan één reden voor te geven: Allereerst bedoelt dit werk niet minder dan een handboek te zijn, waarin samenvattend geschreven wordt over de verschillende aspecten van het wezen van de kerk, de kerkregering en de dienst van de kerk.
Daarnaast is het boek heel bewust vanuit één principiële visie geschreven: De auteurs willen over de kerk spreken vanuit de Schrift en de reformatorische belijdenis. Tenslotte zou ik erop willen wijzen, dat de redactie medewerkers gezocht heeft in vrijwel de gehele breedte van de Gereformeerde Gezindte.
Het feit dat men - ondanks alle verschillen in kerkelijke achtergrond - erin geslaagd is op deze wijze samen een boek over de kerk te schrijven, maakt dat we hier toch zeker kunnen spreken van een bijzondere gebeurtenis.

Redactie en auteurs
Dit boek over de kerk staat overigens niet op zichzelf. De redactie - bestaande uit prof. dr. W. van 't Spijker, dr. W. Balke, drs. K. Exalto en drs. L. van Driel - verzorgde enkele jaren geleden vergelijkbare werken over de doop en het avondmaal. Zo verscheen in 1980 bij dezelfde uitgever Bij brood en beker, een boek over het Heilig Avondmaal en in 1983 volgde de publicatie van een uitvoerig werk over de Heilige Doop, onder de titel Rondom de Doopvont. Als men de drie boeken met elkaar vergelijkt, valt meteen op, dat het aantal medewerkers gestaag is toegenomen en dat ook hun kerkelijke achtergrond zich steeds meer verbreed heeft. Was het bij het boek over het avondmaal nog zo, dat alle auteurs afkomstig waren uit de Gereformeerde Bond en de Christelijke Gereformeerde Kerken, in het pas verschenen werk over de kerk zijn ook scribenten uit de Gereformeerde Kerken (Syn. én Vrijg.) vertegenwoordigd.

Opbouw en inhoud
De opbouw van het boek is strak en overzichtelijk. In het eerste hoofddeel komt ter sprake wat het Nieuwe Testament over de kerk leert. Hierna volgt een uitvoerig gedeelte waarin allerlei opvattingen die er in de loop der eeuwen over de kerk geweest zijn besproken worden. Zoals te verwachten was, krijgen daarbij vooral de gedachten van de reformatoren ruime aandacht. In het derde deel volgt een systematische bezinning op de eigenschappen en de kenmerken van de kerk. Vervolgens geeft prof. Van 't Spijker in drie hoofdstukken een heldere uiteenzetting van de belangrijkste opvattingen over de regering van de kerk. Een belangrijk intermezzo, waarin de plaats van de kerk in een geseculariseerde wereld getekend wordt, vormt de overgang naar het laatste deel. Daarin wordt principieel-praktisch gesproken over de dienst van de kerk in prediking, catechese, pastoraat, liturgie, diaconaat, zending, oecumene en het politieke spreken. Het zal voor iedereen duidelijk zijn, dat we in dit artikel niet meer uit dit kloeke boekwerk kunnen weergeven dan deze korte opsomming. Hopelijk is echter wel duidelijk geworden, dat dit boek een groot aantal terreinen bestrijkt en bijzonder veel informatie biedt.

Een interessante overlapping
Wanneer verschillende auteurs een handboek over een onderwerp als de kerk schrijven, is het haast onvermijdelijk dat er hier en daar overlappingen voorkomen. Het opmerkelijke is, dat dit in dit omvangrijke werk hoogst zelden gebeurt. Dat is zeker een compliment waard! Nu is er bij die sporadische overlappingen op zijn minst één die bijzonder interessant is. Het gaat om de uitleg van de bekende woorden van Hand. 2:41vv., waar over het kerkelijk en geestelijk leven van de oudste christengemeente gesproken wordt. Deze woorden komen niet minder dan driemaal uitdrukkelijk ter sprake: Eerst in het exegetische hoofdstuk van de hand van dr. Noordegraaf (blz. 40), vervolgens in het hoofdstuk over de liturgie van dr. Brienen (blz. 438) en tenslotte in het gedeelte over het diaconaat van prof. Trimp (blz. 459). Als we nu vergelijken op welke wijze dit Schriftgedeelte wordt uitgelegd, dan wordt duidelijk dat er enkele frappante verschillen zijn. Zo leidt dr. Brienen uit Hand. 2:42 af dat er in de eerste christengemeente een frequente avondmaalsviering was, terwijl prof. Trimp stelt, dat men dat nu juist niet uit deze tekst kan afleiden. Naar mijn gedachte legt prof. Trimp het woord „gemeenschap" sterker uit in de richting van het diaconaat dan dr. Noordegraaf. Deze verschillen maken duidelijk hoe moeilijk het is ons een gedetailleerd beeld te vormen over het leven in de eerste gemeente kort na de uitstorting van de Heilige Geest. Ook het vele waardevolle dat hierover in dit boek gezegd wordt, is nog geen laatste woord!

De kruimels en de kritiek
In het bovenstaande zijn we eigenlijk al terecht gekomen bij enkele kritische kanttekeningen die we bij dit boek willen maken. Daarbij willen we ons niet verliezen in kruimelkritiek die op allerlei details ingaat. Het gaat me in dit artikel vooral om een enkele opmerking over het boek als geheel. In het tweede hoofddeel gaat het over kerkopvattingen in de loop der eeuwen. Het is duidelijk dat daarbij een keuze gemaakt moest worden uit een overstelpende hoeveelheid gegevens en uit heel verschillende perioden. Naar mijn gedachte is die keuze helemaal verantwoord. Alleen miste ik toch wel sterk een hoofdstuk over de kerk bij de afgescheidenen (of: De kerk bij Hendrik de Cock). Een dergelijk hoofdstuk zou een meer compleet beeld betekenen van de verschillende gedachten uit de vorige eeuw en zou ook een verhelderend licht werpen op de kerkelijke standpunten die er vandaag zijn. Jammer vind ik ook dat enkele belangrijke onderwerpen niet uitvoeriger zijn behandeld. Daarbij denk ik bijvoorbeeld aan het in onze tijd sterk op de voorgrond tredende thema charisma en ambt.

Toegegeven, dr. Noordegraaf maakt hierover een aantal goede opmerkingen. Toch is een bredere behandeling dringend nodig o.a. in verband met de discussie rond de vrouw in het ambt en met de uitdaging die de charismatische beweging aan de kerken richt. Tenslotte zou ik willen opmerken dat het te wensen zou zijn dat bij ieder hoofdstuk een uitvoerige literatuurlijst zou zijn opgenomen. Nu is er bij sommige hoofdstukken een goede literatuuropgave, bij andere worden een paar titels genoemd en bij heel wat hoofdstukken ontbreekt de vermelding van verdere literatuur helemaal. Het zou de bruikbaarheid van dit boek - dat duidelijk de allure van een handboek heeft - verhoogd hebben, als aan dit punt meer zorg was besteed.

Om de kerk
Deze kritische kanttekeningen moeten gelezen worden in het licht van de grote waardering die ik voor dit studieboek heb.
Er wordt heel veel geboden, dat het waard is om bestudeerd en verder doordacht te worden. Juist nu we steeds sterker gaan beseffen dat het christendom en de kerk in een diepe crisis verkeren, is het nodig dat we ons bezinnen op het wezen, de plaats en de taak van de kerk. Daarbij kan dit standaardwerk vele goede diensten bewijzen.

N.a.v. W. van 't Spijker e.a. (red.), De Kerk. Wezen, weg en werk van de kerk naar reformatorische opvatting. Uitgeverij De Groot Goudriaan - Kampen, 1990.

A. Baars

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen