Verscheidenheid in de tekstkeus (III)

Mogen we over mensen preken?
De geschiedenissen in de Bijbel zijn openbaringsgeschiedenissen. Dat was de conclusie in ons vorige artikel. Als we over zulke geschiedenissen preken, moeten we steeds weer de vraag stellen: Wat openbaart God van Zijn heil in deze geschiedenissen?
Daarbij moeten we erop letten dat God Zijn heil in het leven van mensen verwerkelijkt. Het komt dus tot omgang van God met mensen en van mensen met God. Ook dit aspect - de verbondsomgang van God - is deel van de openbaring. We preken over God Die Zich richt tot mensen. Die mensen opzoekt en aan hen Zijn heil uitdeelt.
Er zijn ook mensen die zich in ongeloof van God afkeren of zich in ongehoorzaamheid tegen God verzetten. De Bijbel kan er tegen dat zich zulke situaties voordoen. Dwars door het ongeloof en die weerstand van mensen heen, gaat God Zijn weg. Dat komt in allerlei variaties in de geschiedenissen naar voren.
Preken we dan over mensen? Dat is maar net vanuit welk gezichtspunt je het bekijkt. We preken niet over mensen, alsof die de dienst uitmaken en het middelpunt van de preek vormen. We preken wel over mensen, zoals ze door God opgezocht, toegesproken, geleerd en geleid worden. Dan is God de Handelende (het Subject) en zij zijn de aangesprokenen. Zij worden opgeroepen, ingeschakeld, vermaand, terechtgewezen en verder geholpen.
Gods heil is voor mensen en daarom komen mensen in de preek over een geschiedenis voor. Altijd weer mensen met wie God bezig is. Het is zaak steeds weer op Gods handelen alle aandacht te vestigen. Niet de mens in het middelpunt, maar wel de mens erbij betrokken, door God Zelf.

Veel variatie
Als we zo tewerk gaan ontdekken we de gevarieerdheid van het mensenleven juist in geschiedenissen. Wat gebeurt er al niet, hoe reageren mensen op Gods woorden en bevelen.
Hoe verschillend gaat het toe in het leven van mensen. Wat is er veel te lezen en te leren over hoe God mensen leidt en hen in Zijn genade doet delen.
Tot zover op dit moment over het preken over geschiedenissen. Het gaat om gebeurtenissen, om voorvallen, om ervaringen, om leiding, waarin God de hand heeft.
Het is niet zo gemakkelijk de openbaringsspits uit een geschiedenis naar voren te halen. Daarvoor is geheiligd inzicht in de Schrift nodig. Het is de moeite waard zich ervoor in te spannen. Het komt aan op het gebed om de Heilige Geest.

De Psalmen
Er zijn ook andere stoffen. Ik denk aan de Psalmen. Ze zijn liederen waarin dichters hun verlangen naar God uitspreken of over het gemis van Gods nabijheid klagen. Er zijn leerdichten onder de Psalmen, waarin lessen uit de geschiedenis of uit de schepping worden getrokken (104-106). Er zijn Psalmen waarin de heerlijkheid van Gods wet wordt bezongen (19 en 119). Er zijn pelgrimsliederen (120-134). Er zijn boetepsalmen, waarin de dichter de schuld van zichzelf en zijn volk voor God belijdt (32, 51, 130, 143).
Ook binnen de Psalmbundel van het Oude Testament is er grote verscheidenheid. Hoe zal men daarover preken? Het grote gevaar is, dat men begint bij de dichter met zijn ervaringen, met zijn leegte en zijn gemis, met zijn strijd en zijn hunkering.
Wie daar begint, begint ten diepste bij de mens. De woorden van zo'n preek worden dan verplaatst in de situatie van de hoorder. Zij moeten eerst de, wat ik wil noemen, is-gelijkteken situatie doormaken, alvorens de troost van de tekst te kunnen opvangen. Ze moeten dan eigenlijk dezelfde weg zijn gegaan als de dichter.

Niet mens-middelpuntig
Daarop lopen sommige preken over de Psalmen stuk. Zo de preek er al niet op stukloopt, dan vaak wel de kerkgangers. We stuiten hier eigenlijk op hetzelfde probleem als in het voorgaande artikel over geschiedenissen. Daar was voor ons beslissend, dat God in de geschiedenis handelt, en hoe God handelt.
Bij het preken over de Psalmen is dat eigenlijk net zo. Het gaat er niet allereerst om hoe de dichter de dingen ervaart. Wie alleen daarover preekt, preekt over de mens. Hij behandelt een Psalm op precies dezelfde manier als hij een geschiedenis behandelt, waarin hij de mens in het centrum stelt.
Het preken over de Psalmen moet zijn zwaartepunt vinden in wat door de woorden van de dichter heen over God wordt gezegd. Ook de Psalmen zijn openbaring van God. Hij laat Zichzelf kennen door de worsteling en in het bidden van de dichter. Men moet erop letten, dat in de Psalmen iets over God wordt gezegd, over Zijn goedertierenheid en trouw.
Men leze als voorbeeld: 25:6,8,9,10; 103:3-5,8-12. In die belijdenis van Gods goedheid en rechtvaardigheid ligt de openbaring omtrent God.

Het eigene van de Psalmen
Het eigene en tegelijk ook het boeiende van de Psalmen is hierin gelegen, dat we in de nood van de dichter het houvast in God aangewezen krijgen. Vanuit dat houvast moeten we de Psalmen bepreken.
We kunnen hierbij denken aan de gelijkenissen. Men kan in een preek niet volstaan met het navertellen van de gelijkenis. Men zal de gelijkenis uitleggen vanuit de oplossing, de ontknoping die Jezus Zelf heeft aangewezen.
Zo willen we ook de Psalmen lezen vanuit wat God door de nood van de dichter heen over Zichzelf openbaart.
Wellicht vraagt iemand: Doen we dan wel recht aan de Psalm? Verstaan we hem dan wel als een noodkreet? Leggen we dan niet iets over de Psalm heen?
Dat is zeker niet de bedoeling. We aanvaarden de Psalmbundel in de Bijbel echter als meer dan verwoording van menselijke strijd en nood. Wij ontvangen in de Psalmen Gods Zelfopenbaring. Daarom moet het ons te doen zijn! Wie in een preek aan die Zelfopenbaring van God niet toekomt, blijft bij de mens steken. Dat is niet echt preken!
De kunst - het is een geheiligde kunst - van preken over de Psalmen is te laten zien hoe Gods Zelfopenbaring ons door de worsteling van de dichter heen, wordt geschonken.
We hebben in verband met het preken over geschiedenissen gezegd, dat de mensen erin thuis horen. Zij vormen echter niet het centrum. Zo is het ook met preken over de Psalmen. We kunnen om de dichter en zijn situatie niet heen. Bij hem ligt echter niet het zwaartepunt. Wij zouden het als volgt kunnen formuleren: Wij moeten laten zien hoe God met de dichter bezig is, terwijl de dichter met God bezig is.
Dit geeft aan preken over de Psalmen een heel eigen accent. Gemoedsgesteldheid, zielservaringen, emoties van vreugde en verdriet komen erbij te pas.
Psalmen zijn poëzie; soms leerdichten in historische overzichten. In elk geval zijn Psalmen verkondiging van Wie God is en wat Hij doet.
Het gaat om hetzelfde als bij de geschiedenissen, maar op een andere manier. De Psalmen vertegenwoordigen in de Bijbel een andere stof (genre) dan de bijbelse geschiedenissen.
Ter afsluiting moge ik erop wijzen dat ik in twee artikelen in „Theologia Reformata" uitvoeriger geschreven heb over het onderwerp: Preken over de Psalmen. Ze zijn te vinden in jaargang 30 (1987) en in jaargang 33 (1990).

W.H. Velema

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen