Voor de spiegel (I)

Voor de spiegel
Ds. J.H. Velema heeft in dit gedenkjaar een boek geschreven over onze kerken. Van zijn hand verschenen eerder publikaties, waarin het beeld van die kerken werd getekend. Bekend is, het wordt ook in het „Ten geleide" van dit boek gememoreerd, zijn geschrift onder de titel „Wat is Christelijk Gereformeerd" uit het jaar 1947. Het diende jaren nadien nog als bron van informatie voor de kerken zelf en ook daarbuiten. Nu is er een nieuw boek. Het oude is niet herschreven. Er kwam een geheel nieuw werk tot stand. Daarmee mag de auteur geluk gewenst worden. Het uiterlijk van deze uitgave heeft reeds aanleiding gegeven tot enig geschrijf. Er staat een spiegel op die meer symbolisch bedoeld zal zijn dan als een werkelijk middel om er in te kijken. Maar dat is slechts de buitenkant. De binnenkant van het boek bevat een schets in acht hoofdstukken van ons eigen kerkelijk leven zoals ds. Velema dit heeft meegemaakt, ten dele ook mede gevormd en zoals hij er nu tegen aankijkt. De opzet van het boek is helder en duidelijk. We herkennen de schrijver aan de alliteraties, die hij bemint: vervagende vraag (Hoofdstuk I) en zo verder: Historische herinneringen, confessionele consensus, praktische prediking, organisatorische oriëntatie, kerkelijke kaart, precaire positie en positief perspectief. Het opschrift van het laatste hoofdstuk is van een vraagteken voorzien. Al die gelijke beginletters maken het gemakkelijk om de opschriften te onthouden. Toch is het meer dan een spelletje met letters. Het klopt veelal ook. Men herkent er de predikant in die zijn hoorders verrast met een eenvoudig in het gehoor liggend thema en verdeling.

Alfabetisch naar de preek
Iets dergelijks is er in het hoofdstuk dat aan de preek is gewijd. Ds. Velema geeft een aantal karakteristieken die heel eenvoudig aan het alfabet zijn ontleend. Een goede preek is appellerend en actueel, bevindelijk en bemoedigend, enz. enz. Hij heeft wat moeite gehad met de q, de x en de y. Aan die letters heeft hij zich niet gewaagd. Dat zou wellicht ook wat al te veel van de lezeressen en lezers hebben gevraagd. Nu zeggen we van dit onderdeel: niet onaardig, maar een klein beetje kunstmatig. Maar dat slechts terzijde.
De belangrijke vraag is, of de Christelijke Gereformeerde Kerken zich in dit beeld kunnen en zullen herkennen. Deugt de spiegel, of kijken we in een duistere rede. Hoe kijkt ds. Velema tegen de kerken aan. Het valt ons op dat zijn beoordeling wordt weergegeven met de kenschetsing van een precaire positie. Deze wordt bepaald door vier „schuurvlakken", zaken waar we tegen aan schuren, die wrijvingen geven. Gebrek aan dezelfde spiritualiteit, vernieuwingen, verhouding tot de Ned. Geref. Kerken (meervoud), verscheidenheid in opstelling ten opzichte van het christelijke leven. De precaire positie hangt samen met de bedenkelijke ontwikkelingen binnen de gereformeerde gezindte. Daarom is het beter om intern orde op zaken te stellen. Wij kunnen ons bij geen enkele kerk aansluiten, omdat we nergens zouden vinden wat wij met ons christelijk- gereformeerd zijn, met de katholiciteit van het christelijk geloof bedoelen.

Hoe katholiek zijn wij?
De laatste zin stemt tot nadenken. Zij stelt eigenlijk dat de katholiciteit van het christelijk geloof op de een of andere manier samenvalt met het christelijk-gereformeerd zijn. Als ik dit realiter mag opvatten, dan zeg ik dat er veel, zelfs te veel aan ontbreekt. Dat de katholiciteit van de kerk, ook en juist naar het beeld dat ds. Velema ervan heeft ontworpen in onze kerken, nauwelijks te vinden is.
Het beeld door ds. Velema getekend is somber. Maar het is niet te somber. Ik ben eerder geneigd om te zeggen, dat de zaak niet alleen gecompliceerder ligt dan in dit heldere boek betoogd wordt, maar dat die zaak ook nog wat dieper ligt. De helderheid van het boek is voornamelijk te danken aan het vermogen tot schematisering, dat aan de auteur zo kennelijk eigen is. Het is een grote gave, om gecompliceerde zaken op een voor een zeer breed publiek bevattelijke manier, duidelijk te omschrijven. Het schema betekent in dit opzicht een wezenlijke hulp. Men ziet de zaak voor zich en de herkenningspunten laten zich zo maar opnoemen. Maar het schema is altijd eenvoudiger dan de werkelijkheid waarin wij ons keren en wenden. Bovendien kan een schema ook door de werkelijkheid achterhaald worden. Ik meen dat in sommige opzichten dit geldt van de paradigmata die ds. Velema heeft opgesteld om de verschillen tussen de kerken te rubriceren. Neem het schema waarin de verschillen tussen de Gereformeerde Kerken en de Christelijke Gereformeerde Kerken worden weergegeven. Men zou wensen, dat de verschillen zo zouden liggen vandaag. Waar praat men in de Gereformeerde Kerken nog over wedergeboorte en over delen in de wederbarende genade van de Geest. Men zou bijna wensen dat ze er nog waren, die oude doorgewinterde Kuyperianen, met hun gemeentebeschouwing. De hele zaak is daar voor een niet onbelangrijk deel vrijwel opgeslokt door een vrijzinnigheid waarbij de oude Zwingli-groep zou staan te watertanden.

Hoe actueel is de tekening?
Wat dit betreft is de zaak nauwelijks in een schema onder te brengen, waarin het woordje wedergeboorte nog een plaats heeft. Ik meen dat de relatie met de Gereformeerde Kerken op nul staat, of behoort te staan. Toch wordt zij geschematiseerd met behulp van de begrippen, die weliswaar in het verleden een zekere rol hebben gespeeld, maar die vandaag vrijwel in de praktijk hun waarde hebben verloren. De Schriftbeschouwing (het rapport God met ons), de leer van de genade (de felle kritiek op de Dordtse Leerregels), de opvatting van de kerk (in plaats van de pluriformiteit de leer van de pluraliteit in de kerk), daar gehuldigd, het is alles in vele opzichten geheel ongereformeerd te noemen. Daar liggen de eigenlijke verschillen die vooral ná 1947, of liever nog na 1960 aan het licht zijn getreden. Daarom is het temeer zo opvallend dat wij juist met de Gereformeerde Kerken in het Contact Orgaan van de Gereformeerde Gezindte de enigen zijn die officieel kerkelijk vertegenwoordigd zijn. Een klein kronkeltje, dat moeilijk recht gelegd kan worden.

Wat de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) betreft en de Nederlands Gereformeerde Kerken, aan hun adres worden een aantal lovende woorden gezegd, waarin uitdrukking wordt gegeven aan de waardering die de schrijver voor hen heeft. De trouw bij de vrijgemaakten, de open manier waarop de Nederlands-gereformeerden met elkaar omgaan, zij oogsten de lof van ds. Velema. Men kan daaruit duidelijk afleiden, dat hij op een eerlijke manier het beeld van de kerken wil bepalen. En dat moet natuurlijk ook. Het is de vraag of de beschrevenen zelf zich in de tekening van de minder positieve kanten zullen herkennen. Daarover een volgende keer verder D.V.

W. van 't S.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen