Toch is God niet anders* (I)

Leven wij in een tijd van Godsverduistering of in de tijd van de verborgen God?
De term „Godsverduistering", die betrekkelijk nieuw is, wordt de laatste jaren dikwijls gebruikt om een verschijnsel aan te duiden dat door de een zonder meer geconstateerd wordt, maar dat de ander erg verontrustend vindt.
Het woord is waarschijnlijk het eerst aan te treffen bij de joodse denker Martin Buber. Hij bedoelde met „Gottesfinsternis", dat wat er vroeger was, zoals in de tijd van Abraham en de profeten van Israël, toen mensen in een reële betrekking tot God stonden, nu aan velen onbekend is. De relatie tot God ging voor hen verloren. Door dr. H. Berkhof is het begrip opnieuw naar voren gebracht. Hij was ook betrokken bij de opstelling van de nota „Kerk-zijn in een tijd van Godsverduistering", die de generale synode van de Nederlandse Hervormde Kerk in 1988 heeft laten verschijnen. Voor het besef van een groot aantal mensen is God er niet. Maar is dat een Godsverduistering? Men zou kunnen uitgaan van een begrip als zonsverduistering. Zoals de zon dan voor ons niet waar te nemen is, zou „Godsverduistering" kunnen inhouden, dat God er wel is, maar de mensen Hem niet meer zien. Daarbij moet evenwel bedacht worden, dat een zonsverduistering een natuurverschijnsel is, dat verwacht kan worden en waarvan de aanvang en de duur zelfs te berekenen zijn.
Maar zo mogen wij de zogenaamde Godsverduistering niet benaderen. Of is er een ontwikkelingsproces dat er vanzelf toe leidt? Naar de mening van Berkhof verklaart de Verlichting van de achttiende eeuw veel. Sommigen spreken van een tweede golf van de Verlichting in de jaren zestig van onze eeuw. Er zijn voor Berkhof overigens nog wel bemoedigende symptomen, waarin echte waarheden verwoord worden. Hij wijst op allerlei vernieuwingsbewegingen en in het bijzonder op de bereidheid om mee te doen met sociale acties en op te komen voor het milieu. Hij zou erin willen zien, dat God zijn werk niet laat varen en dat Hij wereldwijd opereert door de Geest van Christus.
Er zijn echter geen goede gronden voor het plaatsen van een dergelijk theologisch plusteken. In deze optimistische beschouwing schuilt ook het gevaar, dat niet voldoende beseft wordt, hoe ernstig de „Godsverduistering" is.

Anderen zeggen liever, dat het de tijd van de verborgen God is. Dr. G.D.J. Dingemans schreef daar een boek over (1990). Volgens hem leven wij in een tijd waarin God principieel verborgen is. Daarom is het niet zo vreemd, dat Hij voor velen verborgen blijft. Hij verbergt Zich om straks weer te verschijnen. Dan zal men Hem herkennen. Een Schriftwoord waarop deze theoloog zich beroept, is Jesaja 45:15: Voorwaar, Gij zijt een God die Zich verborgen houdt. Maar wij mogen daarin zeker niet lezen, dat het voor God wezenlijk is om Zich te verbergen. Er volgt bij Jesaja immers op: de God van Israël, een Verlosser. Zo openbaart Hij Zich juist in woord en daad! Hij zegt ook: Ik heb niet in het verborgene gesproken noch ergens in het land der duisternis; Ik heb tot het nakroost van Jakob niet gezegd: Zoekt Mij tevergeefs (Jesaja 45:19).
God kan Zich wel verbergen voor de mensen, omdat zij Hem ontrouw geworden zijn. Zo staat het in Ezechiël 39:23 en 24 en op andere plaatsen.
Het kan ook zijn, dat gelovigen erover klagen, dat de Here zijn aangezicht voor hen verbergt. Dat is een beproeving van hun geloof. Zij nemen dan toch de toevlucht tot hun God. We hebben er voorbeelden van in de Psalmen. Er zijn er waarin gevraagd wordt: Waarom, HERE? Hoelang, HERE? De dichter belijdt de naam van de HERE en kan zijn lied, dat in de diepte begon, met een lofprijzing besluiten (zie Psalm 10 en Psalm 13). Er is een psalm van Asaf waarin gezegd wordt: Zal de Here dan voor altoos verstoten en niet meer goedgunstig zijn? Dit krenkt mij, dat de rechterhand des Allerhoogsten verandert (Psalm 77:8-11). Ook in deze psalm is er de verrassende wending:
Ik zal de daden des HEREN gedenken,
ja, ik wil gedenken uw wonderen van ouds,
van al uw werken gewagen
en uw daden overdenken.
O God, in heiligheid is uw weg;
wie is een God, groot als God? (Psalm 77:12-14).

Als onze tijd dan niet een tijd van Godsverduistering of de tijd van de verborgen God is, wat dan wel? Er is wel reden om te spreken over een toenemende vervreemding van God. Met deze uitdrukking beklemtonen we, dat de schuld niet bij God, maar bij de mens ligt. God heeft Zich niet onbetuigd gelaten. Hij heeft zijn heil en zijn wil aan ons bekendgemaakt, waardoor Hij ons ertoe brengen wil om het leven bij Hem te zoeken.
Deze wereld vertoont echter trekken van gelijkenis met de wereld vóór de zondvloed. In de dagen van Noach deden de mensen wat ze wilden. Ze leefden zonder God. En toen kwam het oordeel (Mattheüs 24:37-39).
Juist nu komt het op het leven met God aan. Dat is niet mogelijk zonder een voortdurend luisteren naar zijn Woord - in onze kerkdiensten, bij ons bijbellezen en onze studie van de Schrift.

Nieuwe beelden van God
Men kan van de nood een deugd maken. Theologen doen daar aan mee, wanneer zij experimenteren met ideeën die bij het leefklimaat en het denkpatroon van hun eigen tijd passen. Er ontstaan tal van nieuwe ontwerpen en er zijn er die voor menigeen een grote bekoring hebben.
Daarbij zullen ook wel namen genoemd moeten worden, maar het heeft zin om eerst op de algemene tendens te letten. Van allerlei zijden horen we de bewering, dat in kerk en theologie een verreikende heroriëntering nodig is. De oude woorden, voorstellingen en begrippen voldoen niet meer, al kunnen oude beelden soms een nieuwe taal gaan spreken. God is anders! Dat zou de conclusie kunnen zijn van een overzicht van veranderende beelden van God, zoals dat te vinden is in een publikatie van de werkgroep „Van horen zeggen", die gewijd is aan kerk en christendom (Van horen zeggen F, 1989).
We lezen daarin, dat er telkens nieuwe beelden of voorstellingen van God ontstaan, die het een tijdlang uithouden en vervolgens veranderen en worden bijgesteld of zelfs geheel verdwijnen. Dit proces wordt niet alleen veroorzaakt door een ander wereldbeeld, de mondigheid van de mens en de secularisatie, maar ook door een moderne manier om de Bijbel te lezen.
Tot de nieuwe beelden van God behoort niet dat van de almachtige, vaderlijke God en evenmin dat van God als toevlucht, helper en trooster, maar wel het beeld van God als levensbron en grond van heel het bestaan en dat van God als een hogere macht, die er wel moet zijn, maar onbekend blijft.
Drie voorstellingen van God zijn van de laatste tijd: God als een bevrijdende God, God als mee-lijdende God en God als vrouwelijke, moederlijke God.

Het slot van het verhaal is, dat bijna iedereen zijn eigen beeld van God heeft. Alle voorstellingen die de revue passeren, zijn gebonden aan tijd, plaats en ervaring. Het zijn pogingen van mensen om onder woorden te brengen, wat zij zich bij „geloven in God" voorstellen. We zullen deze gedachtengang veel tegenkomen, maar moeten er zeer beslist tegen ingaan. Het is niet het belangrijkste, hoe mensen over God denken, maar hoe God Zichzelf aan ons bekendgemaakt heeft. Dat behoort altijd voorop te staan.
God is in deze tijd niet anders dan Hij Zich in zijn Woord geopenbaard heeft. Wij sluiten ons bij Calvijn aan: „Wij moeten niet van plan zijn naar God ergens anders te speuren dan in zijn heilig Woord, of over Hem iets anders te denken dan datgene waarin zijn Woord ons voorgaat, of iets anders te spreken dan wat uit hetzelfde Woord genomen is" (Institutie, I,13,21).

J. van Genderen

* In enkele artikelen wordt samengevat wat in drie lessen in het kader van de vormingscursus 1992/1993 besproken is.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen