Zekerheid der verkiezing (II)

Ontdekking?
Het is niet verkeerd om nog even terug te komen op een uitdrukking die de vorige keer viel, toen we spraken over de ontdekking, of herontdekking van de leer van de verkiezing door de reformatoren. In strikte zin genomen, kunnen we deze uitdrukking niet handhaven. Sinds de grote kerkvader Augustinus loopt er een lijn door de geschiedenis, die duidelijk maakt dat er in alle tijden mensen zijn geweest, die weet hebben gehad van Gods verkiezende genade in Christus. Om hen niet helemaal te vergeten, willen we als een vertegenwoordiger van hen allen één bekende persoon in dit artikel naar voren halen. Luther heeft dikwijls van hem gezegd, dat hij het evangelie van hem had geleerd. En dat is in zekere zin ook de waarheid.
Er zijn altijd vóór de Reformatie en ook ná die tijd mensen geweest binnen de rooms-katholieke kerk, die op het standpunt van de vrije genade stonden. Van hen, die voor de Hervorming genoemd kunnen worden is Johan von Staupitz er een. Hij heeft bij meer dan een gelegenheid over het mysterie van de verkiezing gesproken, gepreekt en geschreven.
Wij kennen hem uit zijn eigen geschriften, waarvan enkele goede uitgaven bestaan, ook populaire, die men kan raadplegen, terwijl op dit moment een wetenschappelijke editie van zijn werken bezig is het licht te zien.
Luther heeft hem geëerd, niet alleen als een pastorale biechtvader, bij wie hij te rade ging met zijn geestelijke problemen. Luther heeft hem ook gewaardeerd als zijn kloosteroverste, die hem in staat stelde om zijn reformatorische opvattingen in de kring van de congregatie van de Augustijner monniken te verdedigen. Wij hebben aan dit moedige optreden van Von Staupitz te danken dat Luther zijn theologie van het kruis in Heidelberg kon uiteenzetten (1518), bij welke gelegenheid enkele later bekende Zuidduitse theologen voor de Reformatie werden gewonnen. Von Staupitz dus, de man die kennis droeg van Gods vrije genade, ofschoon hij de overstap naar een nieuwe kerkvorm niet meemaakte.

Augustijner monnik
Von Staupitz stond in de traditie, die sinds Augustinus altijd wel in de kerk van de middeleeuwen aanwezig is geweest. En Gods verkiezing betekent voor hem eigenlijk hetzelfde, als wat zij voor de grote heidenapostel, Paulus inhield: dat God uit vrije genade besloot om sommige mensen uit het gevallen menselijke geslacht te redden. Op geen enkele manier is God daarbij te rade gegaan met enige vorm van verdienste, die bij de uitverkorenen te vinden zouden zijn. Goede werken vormen geen voorwaarde voor de verkiezing. God neemt een initiatief, omdat de natuur, de gevallen menselijke natuur over geen enkele kracht beschikt die het heil zou kunnen verwerkelijken. De soevereine wil van God staat achter de verkiezing. Wanneer deze er niet zou zijn, zou het gehele menselijke geslacht aan de ondergang zijn prijs gegeven.
De volledige handhaving van deze leer berust bij Von Staupitz op de overtuiging, dat de Schrift dit leert. Maar hij deinst terug voor een consequentie, die hij niet durfde trekken.
De leer van de predestinatie, de voorbestemming tot de dood, nam hij niet over. „De verworpenen zijn veroordeeld, niet op grond van hun niet-verkoren-zijn, maar op grond van hun zonden, waarin zij onverzoend sterven. De verwerping is dus niet zozeer een daad van Gods soevereiniteit, maar veel meer een daad van Gods gerechtigheid. De mens als zondaar wordt gestraft voor de zonden die hij vrijwillig en uit zichzelf heeft gekozen...".
Johan von Staupitz legde daarbij de nadruk op het feit, dat de Schrift spreekt over een verkiezing in Christus. Wat God in de eeuwigheid heeft besloten kan nimmer ook maar voor één moment losgemaakt worden van wat er in de tijd geschiedt, namelijk aan het kruis van Christus. Het lijden en sterven van Christus vormen de grond voor het heil. Het werk van de verzoening in Christus staat niet los van de verkiezing in Christus.
Verder is van betekenis dat de verkiezing een verkiezing is lot heiligmaking, of tot gelijkvormigheid aan het beeld van de Zoon van God. Men kan ook zeggen, dat de genadige verkiezing geen ander doel heeft dan dat wij in gemeenschap treden met Christus. Hier gebruikt Von Staupitz een beeld, dat we ook bij Luther aantreffen: dat van het huwelijk, waarin de gemeenschap van goederen geldt. Het is alsof we Luther lezen, in zijn traktaat van de vrijheid van een christenmens. In de gemeenschap met Christus vallen ons de weldaden van Christus ten deel. Zo is het ook niet verwonderlijk, dat Luther, toen hij bij Von Staupitz te rade ging, van hem de aanwijzing kreeg om op Christus te letten. Zekerheid van de verkiezing is te vinden in Christus en nergens anders.
Nog een belangrijke gedachte is die, welke ook in de begintijd van de Reformatie bij meer dan een vertegenwoordiger werd aangetroffen: wie spreekt over de uitverkorenen, spreekt over de gelovigen in Christus. Aangezien dit waar is, kan ook niemand tot zekerheid komen, dan alleen door Christus aan te hangen en niet door zichzelf af te martelen met goede werken of met eindeloze speculaties. Déze Von Staupitz heeft Luther het spoor gewezen, ofschoon hij zelf niet daarin trad.

Getuigenissen van Luther over Johan von Staupitz
Hem komt in ieder geval de verdienste toe, dat hij Luther de opdracht heeft gegeven om te gaan studeren. Bij meer dan een gelegenheid heeft Luther zijn gedachten over zijn kloostervader laten horen.
Zijn brieven noemen zijn naam. Thuis werd er aan tafel vaak over hem gesproken. In 1540 vertelde Luther, dat Von Staupitz vicaris was over dertig kloosters van zijn orde. Hij voerde daar de bijbelstudie weer in en hij zocht naar de besten onder de monniken, die hij opdracht gaf om te gaan studeren in de theologie. Hij stond achter de oprichting van de universiteit van Wittenberg, waar hij vooral de nadruk gelegd wilde zien op de studie van de bijbel. Von Staupitz zorgde er ook voor dat Luther van sommige werkzaamheden in het klooster werd vrijgesteld en dat hij een hulp ontving, die hem hand- en spandiensten kon verlenen.
Heel bekend is, dat Von Staupitz Luther heeft bijgestaan in de hevige aanvechtingen die zich van hem meester maakten. Deze aanvechtingen vielen in de tijd, waarin Luther moest gaan preken en colleges geven.
De diepste aanvechtingen raakten de vraag naar de eeuwige verkiezing. Luther zei, dat Von Staupitz hem van deze ziekte had bevrijd, en dat hij anders al lang in de hel verbrand zou zijn.
De manier waarop Luther getroost werd is ook bekend. „Waarom kwel je jezelf met zulke speculaties (bespiegelingen). Zie op de wonden van Christus en op het bloed, voor ons vergoten, daar vindt men de predestinatie. Houd je vast aan het vleesgeworden Woord". „Wanneer men wil disputeren over de predestinatie, dan zou het beter zijn, dat men daaraan niet zou denken, maar men moet beginnen bij de wonden van Christus en men moet zich Christus klaar en duidelijk voor ogen stellen. Dan is de predestinatie reeds verdwenen".
Het zijn deze geluiden, die we straks ook vernemen bij de reformatorische theologen die in Luthers spoor gingen. Ons treft dan de onbevangenheid, waarmee men spreekt over de eeuwige verkiezing, in verband met het geloof, in verband met de verzoening en vooral ook in verband met de heilszekerheid.
Daarover DV iets meer bij een volgende gelegenheid.

W. van 't S.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen