Hoe komt een dominee aan zijn tekst?

Een vraag
Dat is een vraag die gemeenteleden zich van tijd tot tijd stellen. Het is ook een vraag die zij wel eens aan de dominee zelf stellen. De tekstkeus wekte enige verbazing. Van die tekst had ik nog nooit gehoord. Die tekst had ik zeker op deze zondag niet verwacht. Hoe komt u aan uw tekst?
De titel van het artikel kan ook een vraag zijn, die de dominee zichzelf stelt. Meestal getuigt zo'n vraag van grote verlegenheid. Ik moet preken en ik weet op dit moment echt niet waarover. Hoe kom ik aan een tekst?

Zijn tekst
Het zal de lezer misschien ontgaan zijn dat er een klein verschil is tussen de formulering van de laatste zin en die van de titel. Behalve dat de dominee door ik is vervangen, zit het verschil in „zijn" en „een" tekst.
Vanwaar dit verschil? Of doet het er niet toe? De dominee moet een tekst vinden. Hij moet zelf de keus maken. Vandaar dat ik in dit verband van een tekst spreek.
Als de tekst eenmaal gekozen is, is het zijn tekst. Niet alsof hij over die tekst beschikt; evenmin is het zo dat de tekst zijn eigendom is.
Toch spreek ik over zijn tekst. Hierachter ligt een diepe overtuiging. Een predikant kan maar niet willekeurig een tekst kiezen en zeggen: daarover preek ik zondag. Het had echter evengoed een andere tekst kunnen zijn.
Naar mijn gedachte zal een predikant de keus van de tekst biddend overwegen. Hij moet bidden om de leiding van de Geest met het oog op de keus van de tekst.
Als hij dat in eenvoud en afhankelijkheid, en ook in vertrouwen en in dienstbereidheid doet, mag hij geloven dat de Heere Zelf hem de weg naar een tekst wijst. Hij zal dan zeggen: dat is de tekst waarover ik moet preken. Dat is mijn tekst voor aanstaande zondag.

Catechismus- en seriepreken
De tekstkeus staat onder de leiding van de Heilige Geest. Deze leiding sluit overleg niet uit. Denk aan de catechismusprediking. Een dominee moet ordelijk te werk gaan. Hij kan niet zo maar een catechismuszondag kiezen of een catechismuszondag overslaan. In de catechismusprediking zit een ordelijke voortgang. Dominee en gemeente weten wat volgende week (of volgende keer) aan de beurt is.
Hetzelfde geldt in zekere zin als een predikant ervoor kiest een serie preken te houden over een bijbelboek of een deel daarvan; of over een aantal gelijkenissen, wonderen of (bijvoorbeeld) gesprekken die de Heere Jezus met mensen gevoerd heeft.
Zo'n keus vraagt om biddende voorbereiding. Van de keus van de serie zou ik hetzelfde willen zeggen, als wat ik hierboven over de keus van een tekst zei: De predikant moet er innerlijk van overtuigd zijn dat dit bijbelboek of dit thema de stof biedt voor de komende zondagen.
De verdeling van de stof over een aantal teksten is evenzeer een zaak van gebed. Het komt er dan op aan de goede keus te doen, en daardoor de stof in zijn eenheid en verscheidenheid, in samenhang en voortgang goed te laten uitkomen. Mijns inziens moet een serie van preken niet te lang zijn. Voor predikant en gemeente is afwisseling in de keus van de stof aan te bevelen. Tien preken in een serie is meer dan genoeg.

Twee wegen naar de tekstkeus
Maar nu los van catechismuspreken en preken in een bepaalde serie opnieuw de vraag: hoe komt de dominee aan zijn tekst?
Het eerste deel van het antwoord is al gegeven: de keus biddend voorbereiden. Het kan voorkomen dat er tijdens het gebed een tekst in de gedachten komt, die het voor de aanstaande zondag moet zijn. Ik denk dat dit meer uitzondering is dan regel.
Er zijn twee belangrijke wegen waarlangs de Heere God een predikant bij een tekst brengt.
Daar is allereerst zijn persoonlijke bijbellezing (meestal aan het begin van de dag, verwacht ik). Opmerkzaam, met geestelijke belangstelling, biddend dat gedeelte lezen, dat aan de beurt is. Dan word je soms getroffen door een opmerkelijk verband, een merkwaardige zinswending, een antwoord dat je niet verwacht had, een tegenstelling tussen het begin en het eind van de perikoop of de Psalm.
Hoe zit dat? Hoe laat zich dat verklaren? Je nieuwsgierigheid is gewekt en je zoekt een antwoord. Dan zeg je bij jezelf: daar zit een preek in. Misschien niet voor aanstaande zondag. Wel dan schrijf je de tekst op, met een aantekening over wat je trof of wat een vraag opriep. Je laat de tekst liggen tot hij weer terugkomt, als je op een later tijdstip aan het zoeken bent.
't Kan ook zijn dat een tekst je treft in verband met een pastoraal probleem of in verband met een vraag van een catechisant. Vanuit deze tekst kan ik daarop ingaan. Ik vermoed dat heel wat predikanten hun tekst vinden, liever zou ik zeggen krijgen, doordat ze zelf trouw elke dag persoonlijk met de Bijbel bezig zijn.
Het kan ook anders gaan. Je bent als predikant op bezoek. In het gesprek wordt een tekst geciteerd, hetzij door het gemeentelid, hetzij door de predikant zelf. Dat woord kan zich zo in je vastzetten, dat je van zo'n tekst niet loskomt. Het pastoraat brengt meermalen tot de keus van de tekst.
Ik weet van hoogleraren die door het schriftgedeelte, dat de president-curator bij de opening van de vergadering las, zo werden getroffen, dat het kort daarna hun preektekst werd.
Datzelfde kan gebeuren als de predikant in enig verband een schriftgedeelte hoort uitleggen; of een uitleg leest die hem grijpt.
In elk geval, er moet iets zijn tussen de tekst en de predikant. Hij moet iets met of aan de tekst hebben, als ik het zo eens mag zeggen. Een ander beeld: de vonk moet overslaan. Dit is de tekst voor zondagmorgen/-avond.

Hulpmiddelen?
Een persoonlijke keus Er zijn hulpmiddelen: postilles, met teksten op datum; er zijn leesroosters, die uitlopen op de aanbeveling van teksten voor de volgende zondagen. Mijn moeite met dit systeem is, dat ik dan niet persoonlijk bij de keus betrokken ben. Een ander heeft, geruime tijd geleden, de lijst opgemaakt. Predikanten in heel verschillende situaties hoeven alleen maar naar de tekst bij de datum te kijken, en ze zijn voorzien. Hun keus bestaat in de keus van het leesrooster. Wat wist de opsteller van wat mijn gemeente nodig heeft?

Ik pleit dus voor een persoonlijke keus, die biddend wordt voorbereid, en die plaatsvindt in de bredere context van luisteren naar de Schrift bij het persoonlijk bijbellezen en van luisteren naar wat in de gemeente als behoefte wordt beleefd. De gemeente leeft in de wereld, zodat ook de ervaringen in de wereld, zeg in het gewone leven, deel uitmaken van de beleving en de behoefte van de gemeente.

En studenten dan?
Sommige lezers (vooral oud-studenten) zullen zeggen: is het dan wel juist aan studenten een tekst op te geven? Het antwoord daarop is tweeledig: niet alle proef-preekvoorstellen gaan over opgegeven teksten. Een deel van de teksten mag door de studenten zelf gekozen worden.
Vervolgens: het behoort bij de leerperiode dat een student niet alleen over zelfgekozen teksten preekt. Hij zou van het begin af eenzijdig kunnen zijn in zijn tekstkeus. Studenten weten: als ze er niet uit kunnen komen, mogen ze om een andere tekst vragen - al zullen ze dat niet gauw doen. Dat is een goed voorbeeld voor later: een dominee moet niet al te gauw en al te gemakkelijk de gekozen tekst inruilen voor een andere. Hij zou ermee aan de gang kunnen blijven.

Samenvattend
Zelf de Bijbel lezen, openstaan voor teksten die men hoort of ziet gebruiken, en aandacht voor de behoeften van de gemeente - en dit biddend verwerkt met het oog op de tekst van zondag. Gebed om de leiding van de Geest sluit nadenken en naspeuren niet uit. Ook van die overleggingen maakt de Geest gebruik.

W.H. Velema

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen