Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Een studie naar voortgaande ontkerkelijking („Secularisatie en alternatieve zingeving in Nederland" I)

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Een studie naar voortgaande ontkerkelijking („Secularisatie en alternatieve zingeving in Nederland" I)

7 minuten leestijd Arcering uitzetten

Het Sociaal en Cultureel Planbureau heeft een studie doen verschijnen over „Secularisatie en alternatieve zingeving in Nederland". In de media is er reeds de nodige aandacht aan besteed. De resultaten van deze studie zijn ook ons van groot belang. Het is geen opwekkend beeld dat wordt getekend. De ontkerkelijking neemt verder toe. Men heeft bij het in het kaart brengen van de voortgaande ontkerkelijking vooral gekeken naar de aanhang van de Rooms Katholieke, de Nederlands Hervormde en de „synodaal" Gereformeerde Kerken. Als ik dit juist uitleg, betekent dat dus dat de leden van de Christelijke Gereformeerde Kerken, de Gereformeerde Kerken (Vrijgemaakt), de Nederlands Gereformeerde Kerken en de Gereformeerde Gemeenten niet zijn ondervraagd en de ontwikkelingen op het gebied van verwereldlijking en kerkverlating in deze verbanden niet zijn onderzocht. Het lijkt me toe dat de ontkerkelijking in die kerkgemeenschappen in veel mindere mate aan de orde is. Dat moet een oorzaak hebben. Maar dat laat ik nog even rusten.

Belangrijkste conclusies
Ik geef eerst de belangrijkste conclusies van de studie weer.
1. De ontkerkelijking zet zich de laatste jaren in een langzamer tempo voort. Wie de kerk verlaten heeft keert er doorgaans niet naar terug. Herkerkelijking doet zich voornamelijk onder ouderen met een lagere opleiding voor. Als de huidige ontwikkeling zich voortzet zal rond het jaar 2020 bijna driekwart van de bevolking buitenkerkelijk zijn.
2. Er is geen sprake van een herleving van de christelijke orthodoxie. Onder de bevolking neemt de vrijzinnigheid steeds meer toe. Bij de florerende evangelische beweging gaat het niet om een religieuze opleving maar om mensen uit het bestaande kerkelijke milieu die zich opnieuw groeperen.
3. De Nederlandse bevolking oriënteert zich op een breed scala van alternatieve bewegingen en paraculturele onderwerpen. De belangstelling is duidelijk aanwezig
maar vertaalt zich niet in een toenemend lidmaatschap van bewegingen of een geneigdheid het gedrag op paraculturele denkbeelden af te stemmen.
4. Kerkverlaters tonen zich meer dan de gemiddelde Nederlander geïnteresseerd in alternatieve zingeving. Deze belangstelling gaat niet zover dat zij het geloof waarin zij zijn opgevoed op grote schaal door alternatieve denkbeelden vervangen.
5. Een grote omwenteling van gevestigde (christelijke, kerkelijke) naar alternatieve zingeving is vooralsnog niet in zicht.

Cijfers
Het aantal mensen dat lid is van een kerkverband is tussen 1958 en 1995 sterk afgenomen: van 75% in 1958 tot 40% in 1995. In de jaren zestig verliep de ontkerkelijking snel, in de laatste jaren is het proces enigszins gestabiliseerd. Het tempo van ontkerkelijking is langzamer geworden. Maar het gaat nog steeds door! Er is een duidelijke scheidslijn waar te nemen tussen de vooroorlogse en de naoorlogse generaties. Bij elke nieuwe generatie ligt het ontkerkelijkingstempo hoger dan bij de voorgaande generatie. Wie eenmaal een kerk verlaten heeft, keert er niet meer naar terug. Tot nu toe geldt dat wie buitenkerkelijk is geworden dit in vrijwel alle gevallen blijft. Treedt men wel toe tot een ander kerkverband dan betreft het veelal ouderen (50plus) met een lager opleidingsniveau. De ontkerkelijking betekent niet dat de Nederlanders nergens meer in geloven. 27% kan als a-religieus beschouwd worden, 28% als uitgesproken kerkelijk gelovig, de overigen staan daar wat opvatting betreft tussen in.

Er is een prognose opgesteld van het kerklidmaatschap in 2020. Daarin is rekening gehouden met de stijging van het percentage islamieten in ons land. Naar verwachting zal 73% van de bevolking in 2020 buitenkerkelijk zijn; dat is nu 59%. De Rooms-Katholieke Kerk halveert: van 20% naar 10% en hetzelfde geldt van de Gereformeerde Kerken: die gaan van 6% naar 3%. De Nederlandse Hervormde Kerk gaat nog meer dan de helft terug: van 9% naar 4%. In aantallen omgezet betekent dit dat honderdduizenden hun kerklidmaatschap beëindigen! 4% is in 2020 net als nu lid van een ander kerkverband. De islam neemt sterk toe. Het wordt de tweede godsdienst in Nederland. Nu behoort 2% tot de islam, in 2020 is dat 7%.

Onder kerkleden is de vrijzinnigheid aanzienlijk toegenomen. Bij de rooms-katholieken gebeurde dit het sterkst; bij de gereformeerden deed zich een inhaalverschijnsel voor. Het zijn vooral de optimistische kanten van het christelijke geloof die nog worden onderschreven: het geloof in een leven na de dood, een hemel, de zinvolheid van het gebed. Veel minder bijval is er voor het bestaan van de hel of de duivel. Het aantal Nederlanders met orthodoxe denkbeelden daalt. Toch manifesteert de christelijke orthodoxie zich duidelijk in de samenleving, bijvoorbeeld via de Evangelische Omroep. Er is geen sprake van een nieuwe toestroom naar de orthodoxie in de vorm van een nieuwe, religieuze golf. Het gaat om een mobilisatie en een hechtere organisatie van een categorie gelovigen uit orthodox protestantse kring die al langer in de Nederlandse samenleving aanwezig is.

Spiegel voor de kerken
Deze gegevens en verwachtingen geven veel om over na te denken. Ons wordt een spiegel voorgehouden. In elk geval blijkt dat wanneer het geloof geen duidelijk omschreven en beleefde en in praktijk gebracht inhoud heeft de mensen afhaken. Vaagheid in het geloof is rampzalig. Als het geloof niet met hart en ziel beleefd wordt, houdt men het op een keer voor gezien en gehoord. Dat komt omdat men de grote daden Gods voor zichzelf niet gehoord en gezien heeft. En waar dat weer vandaan komt? Nog steeds geldt dat de nood van de kerken de nood van de prediking is. Hoe preekt men? Hoe zijn de belevingsmomenten van de liturgie?
Bij verhalen kan een mens niet leven ook niet als „het verhaal gaat" (ds. Nico ter Linden). In deze belangrijke studie van het Sociaal en Cultureel Planbureau zijn de begrippen gelovigen en geloof verzamelbegrippen. Ze worden niet nader inhoudelijk gedefinieerd. Wie de Bijbel kent weet, dat het niet alles Israël is wat Israël heet. Niet alles wat geloof genoemd wordt is het ware geloof. Het ware geloof is heel bepaald geloof in Jezus Christus, de eeuwige Zoon van de eeuwige God, die om ons mensen en om onze zaligheid is mens geworden. Dit ware geloof heeft een duidelijke inhoud. Het Evangelie leert ons. Er is de leer van het Evangelie. Daar is geen vaagheid of halfheid in. Vaagheid en halfheid in preken en belijden en handelen bewerken onherroepelijk een proces in mensen, waardoor ze het op de duur voor gezien houden en het elders gaan zoeken of helemaal niet meer zoeken. Ook een wij-gevoel kan dat proces niet keren; wel vertragen.
In de voortgaande ontkerkelijking krijgen de kerken ook de rekening gepresenteerd van hun eigen vaagheid en halfheid; van halve of hele vrijzinnigheid. Het geloof in Jezus Christus is niet naar de mens. Maar het is in alle opzichten wel voor de mens bestemd. Het is de boodschap waarin hem de werkelijke verlossing wordt gebracht. De nood in de gereformeerde gezindte is dat we niet meer weten wat levend gereformeerd zijn is en hoe vol en rijk de gereformeerde spiritualiteit of vroomheid is. Het bestaan en voortbestaan van de kerk is alleen gegeven met dit Evangelie en de volle verkondiging ervan zonder achterhouden van enig facet van het Evangelie. Het gaat om een levende, krachtige verkondiging van de volle raad van God tot verlossing van mensen, die zondaren en goddelozen zijn. Deze verkondiging bepaalt ook de belevingswaarde en inhoud van de liturgie. Elke vervanging hiervan is een vermindering en achteruitgang en zal op de duur de negatieve effecten doen blijken. Willen gereformeerde kerken met welke toevoeging ook op levende wijze blijven voortbestaan, dan zal men naar dit Evangelie van de kerk der eeuwen en de krachtige verkondiging ervan terug moeten. Met andere woorden: Gereformeerde kerken - maar ook de Rooms-Katholieke Kerk - hebben zich voortdurend te bekeren tot het levende en krachtige Woord van God. Alleen in dit Evangelie is de grond van het bestaan van de kerk en de belofte van het voortbestaan gegeven. Deze woorden schrijf ik als iemand die door Gods genade van binnen uit door het Evangelie is geraakt en gegrepen tot in het diepste van het bestaan. Zonder de werking van deze innerlijke gegrepenheid door Christus Jezus zal elke organisatievorm en organisatiestructuur falen. De ontkerkelijking zal alleen maar doorgaan. Nodig is een dagelijkse bekering van predikanten en ambtsdragers en van alle gemeenteleden. Hierin moet de gemeente onderwezen worden. Men kan als mondig gemeentelid dit alles zelf mee lezen in en aflezen uit de Bijbel. De tekst van de Bijbel is immers in de gehele wereld dezelfde. Met andere woorden: op levende en krachtige wijze bijbels-orthodox zijn is het krachtigste wapen tegen ontkerkelijking en secularisatie. Uiteraard besef ik dat er ook andere aspecten in het geding zijn. Maar het komt met de (praktische) uitwerking niet goed als de kern ontbreekt. We staan voor een geweldige opgave en uitdaging. Maar wat geloven we van de Heilige Geest? Wat geloven we van de Christus der Schriften?

Een volgende keer wil ik ingaan op enkele andere onderdelen uit deze boeiende en ook wakker schuddende studie van het Sociaal Cultureel Planbureau. De zaken staan voor de kerk van Christus op scherp!

J. Jonkman

Dit artikel werd u aangeboden door: De Wekker

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 27 juni 1997

De Wekker | 16 Pagina's

Een studie naar voortgaande ontkerkelijking („Secularisatie en alternatieve zingeving in Nederland

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 27 juni 1997

De Wekker | 16 Pagina's