Hoe luister ik naar de preek? (II)

Wat is nu het specifieke van de toepassing? Is dat een extra dat de dominee eraan toevoegt? Dan zou deze in de toepassing niet meer met het Woord bezig zijn, maar met zijn eigen inzichten, kennis en ervaring.
De laatste jaren heb ik gewezen op wat staat in Johannes 20:31. Daar wordt verteld dat er nog veel meer door de Heere Jezus gedaan is, dan wat in dit boek (door Johannes) is geschreven. Dan voegt hij eraan toe: Deze zijn geschreven, opdat gij gelooft dat Jezus is de Christus, de Zoon van de levende God, en opdat gij gelovende het leven hebt in Zijn naam.
Ik noem dit de opdat-structuur van de Schrift. Wat geschreven werd heeft een doel. Over wat in de opdat-zin staat, moet ook in de preek gesproken worden. Men lette op de beide werkwoorden: geloven dat Jezus is de Christus, èn door dat geloof het leven hebben. Het gaat in deze opdat-zin over belijden en beleven; als u wilt: over de leer en het leven.
Ook in Romeinen 15:4 vinden we zo'n opdat-zin. Daar spreekt Paulus over wat tevoren in de Psalmen is geschreven. Het is tot ons onderricht geschreven, opdat wij in de weg der volharding en van de vertroosting der Schriften de hoop zouden vasthouden. Wat in deze opdat-zin staat, moet ook in de prediking aan de orde komen. Dat is de spits, de praktische concretisering, de toepassing die in de tekst ligt opgesloten en door de prediker moet worden gemaakt.
Is exegese dan niet genoeg? Exegese is noodzakelijk. Een preek is echter meer dan een stuk exegese. Al is de exegese nog zo smakelijk samengesteld, al wordt zij nog zo goed opgediend, gesystematiseerde exegese is nog geen preek.
Overigens bedenke men, dat de dominee niet pas in de toepassing aan het woord komt. Ook in de exegetische beslissingen levert hij een aandeel aan de preek. Niet iedere dominee zal dezelfde exegetische beslissing nemen. Men erkenne dat door heel de preek heen het werk, de hand van de dominee zichtbaar wordt.

Mensen in dienst van de Heilige Geest
Kunnen we dan toch spreken van een preek als het Woord des Heeren? De Heilige Geest gebruikt mensen. Zij staan in Zijn dienst. Mensen zijn dienstbaar aan het werk van de Geest. Geen confectiewerk. Amos, de boer uit Tekoa, spreekt en schrijft anders dan Jesaja die van koninklijken bloede heet te zijn. Lukas is typisch een arts. Hij beschrijft ziekten nauwkeurig. Johannes, de adelaar onder de evangelisten, gaat anders te werk. Mensen verschillen. Het werk dat zij in dienst van de Heilige Geest mogen doen verschilt. Het wonderlijke is, dat ieder met eigen aanleg, karakter, begaafdheid en levenservaring een bijdrage mag leveren. Het is echter altijd een bijdrage die dienstbaar is aan het doel dat God met hun werk voorheeft.
Zo is het ook met predikanten. Zij mogen het Woord bedienen. Alles wat er vanuit hun levenservaring, begaafdheid en vanuit hun kennis van de grondtalen meekomt in de preek, is dienstbaar aan de taak het Woord te bedienen. Wat daaraan niet dienstbaar is moet uit de preek verwijderd worden.
Zo laat het zich verstaan dat wanneer vier dominees over een zelfde tekst een preek maken, er vier verschillende preken op tafel komen. De strekking, de hoofdinhoud zal wel dezelfde zijn. De vormgeving, de verwoording zal verschillen. Je hebt predikanten van wie de gemeente zegt: Hij is een fijnzinnig exegeet. Een ander zal als een goed verteller getypeerd worden. Weer een ander als een woordkunstenaar die van beelden een goed gebruik weet te maken. Er zullen ook echt praktikale predikers zijn.
Wel, het is de vrijmacht van de Geest om Zich van deze mensen met een verschillende aanleg te bedienen.

Het Woord van God brengen
Geen enkele preek wordt gecanoniseerd. Als de preek het canonieke Woord maar laat spreken.
Dat is de opdracht: Het Woord van God moet gebracht worden. Dat is: uitgelegd, toegelicht en toegepast.
De preek bevat een boodschap, die onze woorden te boven gaat en daar boven staat. Zij is meer dan een mensenwoord. Dat Woord moet de gemeente horen. Niet ieder gemeentelid kan de dominee in zijn exegese precies narekenen. Een gelovige kan wel horen of het Woord van God aan de gemeente wordt gebracht. Tot die taak is de predikant geroepen.
Als hij echt de Schrift ontsluit, dat is dus het Woord bedient, staat hij met zijn gaven en zijn inzicht in de tekst niet centraal. Dan is hij dienstbaar aan het spreken van God tot de gemeente. Het Woord spreekt. Het Woord regeert en domineert. Dat verneemt de gemeente.
Dan komt God Zelf aan het woord. De preek is het Woord van God, omdat en voorzover de prediker het Woord van God bedient.
Een dominee kan in zijn preek ook een praatje houden. Hij heeft zich geen tijd gegund om te studeren. Hij is er misschien niet aan toegekomen of er te gemakzuchtig voor geweest. Dat bemerkt een gemeente. Zoals de gemeente ook merkt of de dominee erover of eruit spreekt. Is hij zelf vreemd aan wat hij anderen verkondigt? Of spreekt hij uit de verwondering, de blijdschap en de vreugde over de genade?

Verscheidenheid en verdieping
Twee dingen mogen ter afsluiting van dit artikel duidelijk zijn. De Geest gebruikt mensen in de verscheidenheid van hun gaven. Daarom zijn de preken verschillend, ook al gaat het om hetzelfde Woord.
In de preken van een predikant zal er zich in de loop van de jaren verdieping voordoen. De lijn is dezelfde. Het zicht op de dingen en de verwoording van de toepassing zal dieper zijn.
Dus verscheidenheid. Toch ook eenheid; namelijk daarin dat predikanten zoeken het Woord te laten spreken. Een dominee zal wel eens een mooie vondst doen. Als deze niet dienstbaar is aan de uitleg, maar veelmeer de uitleg in de weg staat, dan moet hij die vondst buiten de preek houden. Alleen wat het verstaan en het verwerken door de gemeente dient, mag in de preek een plaats hebben.
Dat geldt ook van voorbeelden, van verhalen en van spreken over eigen ervaring. Zodra het niet meer dienstbaar is, gaat het over het Woord heersen. Dan moet het uit de preek uitgesneden of er van afgeknipt worden. Ben ik met al mijn woorden dienstbaar aan het Woord?

W.H. Velema

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen