Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Ingewikkeld geloof (XI

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Ingewikkeld geloof (XI

6 minuten leestijd Arcering uitzetten

Woord en Geest. De kwestie omtrent het „aanbod van genade" kunnen we niet goed beoordelen, wanneer we daarbij ook niet de verhouding van Woord en Geest in aanmerking nemen. Terecht heeft men gezegd, dat in de gereformeerde belijdenis de visie op de verhouding van deze twee doorslaggevend is. Wie alleen op het Woord let, loopt de kans een zeer orthodox mens te worden. Zijn Schriftberoep klopt altijd. Zijn waarheidsbegrip kan ook nauwelijks aan kritiek onderworpen worden. Maar de beleving van de waarheid van de Schriften is een andere zaak.

Anderzijds is een beroep op de Geest simpelweg ook niet helemaal te vertrouwen. De geestdrijvers doen niets anders. Zij hebben het altijd over de Geest. Ze gaan zo ver dat zij leven van hun eigen openbaringen. Het Woord raakt op de achtergrond. En daarom missen deze mensen ook de vastheid en de zekerheid. We hebben, zo is onze overtuiging, beide even hard nodig. De geschiedenis is op dit punt erg leerzaam. Luther staat bekend om zijn beroep op het Woord. We begrijpen dit heel goed. Hij werd in zijn reformatorische werk opgehouden door de geestdrijvers, die hem het leven zuur maakten. Hij verwierp met kracht hun stelling, en tegenover hun „Geest, Geest", plaatste hij zijn „Woord, Woord".
Het is een tragisch misverstand geweest, dat Luther Zwingli op één lijn stelde met de geestdrijvers. Dat is een droeve oorzaak geweest van een jammerlijke tegenstelling, waarvan wij de diepte niet kunnen begrijpen. Wellicht kan men zeggen dat Zwingli daartoe ook wel wat aanleiding heeft gegeven. In zijn geloofsbegrip komt iets mee, van een losse verhouding tussen Woord en Geest. De laatste grond voor het geloof is voor hem het Woord, dat klinkt in ons eigen hart. Wie het zo zegt, kan verkeerd uitkomen.
Zwingli viel weg in 1531. Zijn opvattingen bleven in de reformatie van Zwitserland gelden. En zo werd de opvolger van Zwingli ook de erfgenaam van de twist met Luther. Het is ongelukkig genoeg, maar waar, dat deze tegenstelling tussen Wittenberg en Zürich van beslissende betekenis werd voor de ontwikkeling van de geschiedenis van de Reformatie. In Zürich zei men, dat Luther half rooms was gebleven. Hij dacht op een sacramentele manier over het Woord, waaraan de Geest op een mechanische manier verbonden leek te zijn. Waar het Woord is, daar is vanzelf ook de Geest. En zonder mankeren is het Woord het voertuig van de Geest. Dit Lutherse standpunt was massief genoeg, om het tegen de Zwitsers uit te houden.
Daartegenover stond de visie van Zwingli, ook door zijn opvolgers aangehangen. Het Woord werkt niet vanzelf. Het sacrament doet dat ook niet. Het is een teken van wat de Geest in het hart doet. Zo was Bullinger een tegenstander van Luther. We kunnen zijn weerstand, soms uitermate fel, tegenover de Lutheranen beslist niet altijd billijken. En we dienen dit te beseffen bij sommige uitspraken die hij over kerkelijke eenheid gedaan heeft. Hij was fel tegen. En waarschuwde voortdurend en hield zo ook de eenheid tegen. Woord en Geest was daarbij in het spel.

Straatsburg/Genève
In Straatsburg werkte Bucer, die men in zekere zin de geestelijke vader van Calvijn kan noemen. Hij stond eerst op een standpunt dat dichtbij dat van Zwingli kwam. Later, in de jaren dertig van de zestiende eeuw, naderde hij meer en meer Luther, zonder ooit een Lutheraan te worden. Hij gaf toe, dat hij inzake de verhouding van Woord en Geest Luther wel verkeerd had beoordeeld. Maar hij beschouwde Luther als een groot instrument door wie de Here ook grote dingen had gedaan. Zo kende hij ook een meer positieve betekenis toe aan de prediking van het Woord en aan de bediening van het sacrament. God geeft ons daardoor iets te kennen. Maar omdat bij God Woord en Geest bijeen horen, daarom is het meer dan een simpelweg „te kennen geven". God werkt ook door zijn Woord en door zijn Geest. En zo kwam Bucer tot het gebruik van een woord, dat later ook veelvuldig door Calvijn zou worden gebruikt en waarin deze twee elementen samenkomen: aanbieden en tegelijk ook effectief doen zijn. God stelt zijn heil ons niet alleen voor ogen. Hij laat ons niet alleen de dingen zien in zijn Woord, maar door hetzelfde Woord bewerkt Hij ook wat Hij belooft en aanbiedt.
Calvijn heeft, doordat hij van 1538 tot 1541 in de onmiddellijke nabijheid van Bucer in Straatsburg vertoefde, ditzelfde begrip van Bucer overgenomen. Bucer stelde, dat de Geest die het Woord heeft gegeven, tegelijk de Geest is die ons het Woord doet verstaan. Inspiratie en illuminatie staan vlak bij elkaar, ze vallen niet samen, maar ze staan naast elkaar. Wat de Heilige Geest ons te kennen geeft in het Woord, is nooit iets anders, dan wat God ons leert in het hart. En dit laatste geschiedt ook door het Woord.

Wie Calvijns catechismus uit 1537 vergelijkt met die uit 1545 zal zien, dat Calvijn op dit punt nu de weg van Bucer kiest. Hij neemt het gedachtegoed van Bucer over, die aan het ambtelijke spreken van de dienaar gezag toekent, omdat deze en voorzover hij het Woord van God brengt. Maar dit gezag is niet uitwendig. Het wordt geëffectueerd, tot kracht gebracht door de macht van de Geest die in het hart werkt. Het aanbieden van het evangelie gaat door een wondere werking van de Geest over in het deelachtig maken, toe-eigenen, metterdaad werken en geven.

Boven de eenzijdigheden uit
Het is zo te verklaren, dat Calvijn in 1549 met Bullinger kon komen tot een vergelijk, waaraan déze opvatting ten grondslag lag. We noemen dit belangrijke kerkhistorische stuk de „Overeenkomst van Zürich". Daar heeft Calvijn geen compromis weten te bereiken, hij is boven de problematiek uitgekomen, en zodoende heeft hij een dilemma overwonnen. Dat lag aan de oorspronkelijke manier waarop hij Woord en Geest, ook in de sfeer van het ambtelijke werk, met elkaar in het voetspoor van Bucer wist te verbinden.
Wie de conflicten in de gereformeerde gezindte vandaag bekijkt, en wie in dit licht ook luistert naar een stem als van prof. dr. ir. J. Blaauwendraad in zijn boekje Het is ingewikkeld geworden, moet de kwesties eens in verband zien te brengen met de hier besproken relatie tussen Woord en Geest. Het Woord werkt. Dat is zeker waar. De Geest werkt. Dat is niet minder waar. De verhouding die wij vatten in de relatie Woord EN Geest is daarmee echter op zichzelf nog niet tot klaarheid gebracht. Beide waarheden willen we onderschrijven. We willen echter boven een steile, ongevoelige orthodoxie uitkomen. En we willen zeker ook niet vervallen tot een oncontroleerbaar spiritualisme of geestdrijverij. De vraag is, of wij van de mens uitgaan, de luisterende, zoekende, dorstende ziel, die hoger bevrediging zoekt, dan deze wereld biedt, dan wel, of we zullen uitgaan van het werk dat God doet, in zijn vrije genade, door Woord en Geest. Een onvruchtbare discussie is het, wanneer we onszelf blijven bewegen in de kring van vragen, die door de mens bepaald en gesteld worden, de mens die het een en ander heeft te doen, maar die niet door heeft dat het God is, die werkt, beide het willen en het werken naar zijn welbehagen.
Wat betekent dit concreet voor de prediking van het Woord en voor de manier waarop wij deze verrichten of ons er onder stellen?

W. van 't S.

Dit artikel werd u aangeboden door: De Wekker

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 30 januari 1998

De Wekker | 16 Pagina's

Ingewikkeld geloof (XI

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 30 januari 1998

De Wekker | 16 Pagina's