Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

De kerk rondom 1000 (II) Verlangen naar vernieuwing

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

De kerk rondom 1000 (II) Verlangen naar vernieuwing

6 minuten leestijd Arcering uitzetten

De tijd rond de overgang van het eerste naar het tweede millennium werd gekenmerkt door een sterk verlangen naar vernieuwing van de kerk. De initiatieven daartoe gingen vooral van de kloosters uit, terwijl deze kloosters zelf ook nodig gereformeerd moesten worden. Het verval van het kloosterlijke leven had duidelijke oorzaken. Er waren teveel ongemotiveerde geestelijken. De kloosters hadden een slecht beleid, er was gebrek aan kennis en er was een teveel aan bezigheden die met het kloosterlijke leven niets te maken hadden. Tevens hadden ze veel te lijden van oorlogen en opstanden en de daarmee gepaard gaande overvallen en verwoestingen. Nu in de loop van de tiende eeuw de politieke rust begon aan te breken, was de tijd rijp voor de vernieuwing van het kloosterlijke leven. Een centrum van die vernieuwing was Cluny in Frankrijk.

Cluny
Van ongekende betekenis was de hervormingsbeweging die van Cluny uitging. In het jaar 909 sticht de vrome hertog Willem van Aquitanië een abdij in Cluny, in Bourgondië. Langzamerhand wordt dit klooster het centrum van een hervormingsbeweging. Deze beweging heeft geen ander doel dan het bevorderen van de praktijk van de vroomheid. Die hervorming werd voor een deel bewerkt door niets anders dan de handhaving van de oude kloosterregels van tucht en gehoorzaamheid.
Er werden echter ook enkele vernieuwingen doorgevoerd. Zo werd er meer tijd besteed aan het gebed, zodat de gemeenschap van Cluny op een bepaald moment dagelijks 138 psalmen bad. Ook kwam er meer aandacht voor de liturgie als ontmoeting tussen de HERE en Zijn volk en als bijeenkomst van lofprijzing van God. Gevolg was wel dat er wat minder tijd kwam voor lichamelijke arbeid. Daartegenover stond een nieuwe impuls aan het onderwijs aan de vele kloosterscholen.
Het was de cluniacenzers duidelijk dat de kerk goed opgeleide geestelijken nodig heeft, wil de vernieuwing doorgang vinden. Vanuit Cluny werden andere kloostergemeenschappen beïnvloed en er ontstond een soort verband van ongeveer tweeduizend kloosters die achter deze hervormingen stonden. Deze geest van hernieuwde concentratie op het christen-zijn, op het leven voor Gods aangezicht, drong vanuit de kloosters ook de kerken en de huizen binnen. Oude kerken werden opgeknapt en verfraaid met prachtige religieuze kunst, vele nieuwe kerken werden gebouwd. Deze beweging van Cluny sloeg aan en zij verspreidde zich ook over de grenzen.

Romualdus
Één van de landen waar de nieuwe visies van Cluny met enthousiasme ontvangen werden was Italië. Een eigensoortige vorm van vernieuwing was hier de zogenaamde heremietische levensstijl. Een heremiet is iemand die radicaal met de wereld breekt en zich van alles en ieder afzondert om te leven in volstrekte concentratie op God.
Een sprekend voorbeeld van deze vorm van vrome afzondering is de heremiet Romualdus. Deze zoon van de hertog van Ravenna gaat in het jaar 972 - hij is dan twintig - het klooster in om boete te doen voor een moord die zijn vader begaan had. Ontevreden met de sfeer in het klooster zoekt hij na enige tijd de eenzaamheid in de moerasgebieden in de omgeving van Venetië.
Na enkele jaren begint hij aan zijn rondreizen door heel Italië waar zijn charismatische persoonlijkheid veel belangstelling en veel waardering wekt. Op talrijke plaatsen reformeert Romualdus de kloosters of sticht hij zelf nieuwe gemeenschappen. Eigenlijk waardeerde Romualdus het leven in eenzaamheid hoger dan het gemeenschappelijke leven in een klooster, maar hij besefte dat niet ieder het ideaal van de heremiet kon bereiken. De heremiet echter staat het dichtst bij God, want hij strijdt alleen tegen alle wereldse verleidingen en hij presteert het alleen om in de weg van vasten, zelfkastijding en gebed tot God te naderen. Het is vanwege deze visie dat de beweging van Romualdus sterke persoonlijkheden voortbracht die scherp en helder wezen op de onchristelijke elementen die zij in het leven van de kerk en van de christenen waarnamen.

In dezelfde tijd leefde in het Zuiden van Italië als kluizenaar de Griek Nilus. Deze Nilus was zeer belezen in de geschriften van de Griekse kerkvaders. Hij hield zich bezig met vasten en bidden, maar ook met het overschrijven van boeken en het ontginnen van bossen. Zijn leven als kluizenaar had dus ook praktische betekenis. Nog vele anderen zijn er te noemen, in Duitsland en in Engeland en in vele andere streken, mensen die de wereld verlieten om de mensen in de wereld te dienen door volledig God te dienen.

Kerk en geld
Die dienst aan de mensen in de wereld groeide met de opbloei van het kloosterleven. Kloosters verschaften werk, want de kloosterlingen konden niet overal zelf voor zorgen. Bloeiende kloosters betekenden ook, dat de monniken en nonnen in staat waren armen, wezen en zwervers te helpen.
De verkoop van producten die de geestelijken zelf niet nodig hadden verschafte hun geld, veel geld soms. Kloosters gingen doorgaans goed met dit geld om doordat zij als bank gingen optreden. De kerkelijke wetten verboden het heffen van rente, zodat mensen die geld leenden van het klooster niet het slachtoffer van woeker konden worden.
Boeren konden kleine bedragen lenen wanneer zij bijvoorbeeld door een mislukte oogst tijdelijk in moeilijkheden gekomen waren. Grotere bedragen werden verstrekt voor pelgrimstochten, het vrijkopen van gevangen of voor het aangaan en vieren van een huwelijk. Velen maakten dankbaar gebruik van de mogelijkheid kost en inwoning te krijgen door het klooster binnen te treden en het eigen stuk land daarvoor in ruil te geven. Vooral alleenstaande vrouwen maakten daar veel gebruik van.
Zo kwam de opbloei van het geestelijke leven het maatschappelijke leven direct ten goede. Een monnik uit die tijd schrijft over deze periode: "Het was alsof de wereld het oude kleed aflegde en zich overal met een helder glanzend gewaad tooide." Van een ondergangsstemming was niets te merken Integendeel, ook kerkelijk was het eerder lente dan herfst.

Recht en pastoraat
Misschien zal het verwondering wekken, maar het verlangen naar vernieuwing van de kerk en ook het verlangen naar een doorleefd christendom uitten zich eveneens in een opleving van het kerkrecht. De regels en wetten in de kerk hebben immers tot doel de gemeenschap met Christus en de gemeenschap met de christenen mogelijk te maken en te bevorderen. Om die reden was er geweldig veel belangstelling voor kerkrecht. Moesten oude regels verdwijnen? Welke nieuwe kerkordelijke bepalingen moesten er komen? Wat was de juiste methode om met kerkelijke regels om te gaan? De belangstelling voor het kerkrecht was er, omdat men had gezien hoe de kerk verslapt als er geen regels zijn of als de regels niet worden nageleefd.
Direct daarmee verbonden was de grote hoeveelheid publicaties op pastoraal gebied in deze tiende eeuw. Geleerde monniken schreven handboeken voor het pastoraat, zodat andere geestelijken wisten hoe ze mensen in hun leven met God verder konden helpen. Pastoraat wil mensen helpen om in vertrouwen op God en in dienstbaarheid aan God te leven en daar was die vernieuwingsbeweging nu net op gericht. Onderweg naar een nieuw millennium was er een honger naar een bijbelse vroomheid en een praktisch christendom.

Wie zo de situatie van kerk en maatschappij rondom het jaar 1000 bekijkt, zal al snel verschillende overeenkomsten met de tijd van vandaag kunnen ontdekken. Het verlangen naar vroomheid en vernieuwing is er ook nu. Misschien valt er van de destijds gebruikte middelen om aan dat verlangen te voldoen vandaag nog iets te leren.

H.J. Selderhuis

Dit artikel werd u aangeboden door: De Wekker

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 10 december 1999

De Wekker | 16 Pagina's

De kerk rondom 1000 (II) Verlangen naar vernieuwing

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 10 december 1999

De Wekker | 16 Pagina's