Preekvoorzieners in de slag om de predikant

De meeste dominees vinden Dokkum wel erg ver weg. Ze brengen graag de zondag door in hun gezin - wie zou ze ongelijk geven? Maar ook Enkhuizen ligt voor slechts weinig herders op de route. Preekvoorziener B. Geijtenbeek (44) begint, niet in het minst om de reiskosten te drukken, het liefst in de buurt. In de kop van Noord-Holland ben je dan echter snel uitgebeld. Al snel komt hij rond Amsterdam, in het Gooi, rond het IJsselmeer en nog veel verder terecht. Als sommige predikanten meer dan 100 kilometer moeten reizen, beginnen ze moeilijk te doen. De Enkhuizense gemeente kerkt bovendien 's ochtends om negen uur in een gehuurd gebouw, zodat veel dominees op de nationale uitslaapdag vroeg hun bed uit moeten. Tolerant met de tijd omgaan, is volgens Beijert van groot belang, maar daarvoor heb je wel een flexibele gemeente en een beschikbaar gebouw nodig.

Inpalmen
Nogal wat dominees proberen dus de boot af te houden. Een preekvoorziener is echter niet zo maar af te schepen. Ze kennen hun prekende pappenheimers na menig jaar ervaring wel. Als een dominee beweert dat Enkhuizen te ver is, wordt hij er door Geijtenbeek fijntjes op gewezen, dat zijn buurman van tien kilometer verderop wel bereid is te komen. Geijtenbeek en Beijert zijn het er over eens, dat een preekvoorziener een aanhouder moet zijn. Beijert: "Je wordt op het laatst echt een schooier". Zijn Enkhuizer collega staat een dominee bij wijze van spreken onder de kansel al met zijn agenda op te wachten. "Het is pappen en nat houden. Ook op ambtsdragersconferenties schiet ik de broeders aan." Dominees die zeggen wel eens terug te bellen, vergeten dat nobele voornemen meestal uit te voeren. Preekvoorzieners moeten echt zelf hun mannetjes regelen. "Een lastig karwei", aldus Geijtenbeek, "want ongeveer iedere dominee houdt er een ander systeem op na. De één maakt afspraken voor zijn vrije zondagen in september, de ander in januari. Sommigen zijn onder het voorbehoud van Jacobus bereid om een beurt voor anderhalf jaar later af te spreken. Onder hetzelfde voorbehoud kijkt een ander maar drie maanden vooruit. Je moet dus een persoonsgebonden administratie aanleggen, maar dat is pas mogelijk op basis van vele tevergeefse telefoontjes. Nu nog pleeg ik om vijftig zondagen te vullen minstens 300 telefoontjes. Met dominees die werken met een lijst, waarop je onderaan komt te staan, verloopt afspreken evenmin soepel. Zo kun je namelijk geen afspraken maken. Je weet niet wannéér je aan de beurt bent. Er zijn uitzonderingen. Sommigen pakken hun agenda en zeggen: 'Wanneer wil je me hebben?' Die kun je wel omarmen.

Piraterij
Beijert heeft in de loop van de jaren geleerd om op zijn tellen te passen. "Er zijn dominees die vanaf een bepaalde datum zeggen afspraken te maken. Dan moet je er echt bij zijn. Als iemand zegt, dat hij om acht uur 's ochtends gebeld mag worden, moet je niet zo netjes willen zijn pas om tien uur te bellen, want dan kunnen alle vrije beurten al wel eens weggegeven zijn. Iedere preekvoorziener krijgt die mededeling, zodat er vele kapers op de kust zijn. Dan staat de telefoon dus roodgloeiend." Als je overdag een baan hebt, dalen de kansen dus.
De Dokkumers hebben een goede preekvoorziener in Beijert. Het is wel eens zo, dat als een vacante gemeente een predikant krijgt, de afgesproken beurten overgenomen worden door de gemeente, waar de beroepene vandaan komt. Toen Beijert eens opbelde naar een collega in de buurt die zo gelukkig was binnenkort van een groot deel van zijn taak ontheven te worden, probeerde hij ook een graantje mee te pikken. De collega dacht de beurten over te hevelen naar de gemeente, waarvan de dominee zou overkomen. Door rechtstreeks contact op te nemen met mensen, waarvan Beijert dacht dat ze wel op het lijstje zouden staan, lukte het hem toch een paar diensten te regelen. "Je moet wel eens een beetje stelen." Geijtenbeeks commentaar: "We zijn allemaal slecht. Kerkelijke piraterij inclusief ooglap, niets is een preekvoorziener vreemd".

Broodnodig
De meeste kerkgangers zijn niet bijzonder gesteld op preeklezen. In sommige gemeenten is men er echter redelijk aan gewend. De kerk van Poederoijen heeft nooit een eigen predikant gehad. Volgens preekvoorziener J.C. van Veen (67) is de preekvoorziening in zijn gemeente niet zo'n probleem. Hij heeft een lijstje met oude getrouwen, die de gemeente graag van dienst zijn. "'s Middags hebben we altijd een predikant. Vaak zijn dat dominees uit de omgeving die om 14.00 uur bij ons een derde keer komen preken. Onze kerk is gunstig gelegen. Kerkgangers stellen de variatie bijzonder op prijs. Vacant zijn is in die zin geen probleem. Toch merk je ook bij ons dat sommige gezinnen slechts één keer naar de kerk gaan. Anderen maken integendeel van de gelegenheid gebruik elders een derde dienst mee te maken, maar dat is voor ons kerkbezoek natuurlijk geen punt. Vanuit Werkendam krijgen we bijzonder veel steun, ook in het pastoraat. Echt, we hebben niets te klagen. Het werk doe ik met liefde."
Bij navraag blijkt, dat in totaal toch ongeveer wel in een kwart van de kerkdiensten in Poederoijen een preek moet worden gelezen. "Een dominee voor de hele zondag zit er niet altijd in." In Dokkum heeft Beijert na veel geregel in het jaar 2000 nog zo'n acht diensten openstaan. Hij is zelfs al bezig voor 2001. In Enkhuizen is nu voor acht zondagen in 2000 nog geen enkele preekvoorziening. Vooral de zomervakantie is voor alle preekvoorzieners een probleem.
Tijdens zijn ouderlingschap vond Geijtenbeek het erg demotiverend om te zien, dat ondanks de vele voorbereiding die in het preeklezen gaat zitten, toch minder mensen naar de kerk komen. In Enkhuizen kan hij per maand zeker voor drie à vier diensten geen predikant krijgen. Een bijkomend probleem is, dat een deel van de dominees geen drie keer kan of wil preken. Aangezien Enkhuizen samenwerkt met Opperdoes, en nu ook met Hoorn wat probeert samen te doen, is drie keer preken echter regel.

Feedback
Over gebrek aan reactie heeft Beijert niet te klagen. "Ik hoor het wel wie gemeenteleden graag nog eens willen hebben, maar ze vergeten dat regelen niet zo soepel gaat. Van kritiek trek ik me niets aan. De één houdt van de moeder, de ander van de dochter. We zijn nu eenmaal allemaal anders, maar in principe gaat het natuurlijk om het horen naar het Woord."
"In Enkhuizen zijn we niet kieskeurig", aldus Geijtenbeek. "Alle dominees zijn welkom. Sommige predikanten zijn echter niet bereid om ook maar de minste afwijking van wat ze gewend zijn te accepteren. De kerkenraad bepaalt in principe de liturgie, maar hier is daar best over te praten. We hebben het niet voor het kiezen. Soms krijg ik wel kritiek. Dan zegt iemand tegen je: 'Heb jij die besteld?', waarop ik dan maar antwoord, dat zijn/haar medebroeder er erg van genoten heeft. Je oogst als preekvoorziener echter meestal wel dankbaarheid." Van Veen kan niet zeggen, dat hij veel reacties krijgt. "Tegenwoordig zeggen ze het echter gerust hoor, als het niet bevalt. Bij sommige predikanten merk je wel dat de bezetting iets minder is, maar het scheelt nauwelijks."

Centraal bureau
De preekvoorzieners steken allemaal veel tijd in hun pogingen om vissers van mensen in hun netten te krijgen. Geijtenbeek is per jaar vier hele zaterdagochtenden en per maand vaak nog wel een paar uur 's avonds aan het bellen. Zijn Dokkumse en Poederoijense collega's hangen ook nogal wat dagdelen aan de lijn. Geijtenbeek: "Niemand is gelukkig met het getouwtrek om dominees, want ook predikanten en hun echtgenotes ervaren de vele telefoontjes als een plaag. Bij mij is 90 procent van al die telefoontjes tevergeefs."
Om van alle regelellende af te komen, heeft hij op de classis Haarlem een initiatief ingediend om tot een praktischer en eerlijker verdeling van preekbeurten te komen. "Het komt erop neer, dat alle diensten waarvoor men geen predikant heeft bij het kerkelijk bureau Veenendaal worden bekend gemaakt. Tegelijk kunnen predikanten laten weten, wanneer ze nog vrij zijn. Laat een emeritus predikant of hoogleraar, of iemand anders die op de hoogte is van de kerkelijke verhoudingen, de dominees verdelen over de gemeenten. Predikanten zouden ook van tevoren hun voorkeur voor een bepaalde ligging kenbaar kunnen maken. Op die manier kan veel tijd en moeite bespaard worden, die beter op een andere plaats in de 'Wijngaard' kan worden aangewend. Tegelijkertijd kan zo een eerlijker verdeling tot stand komen. Nu is het zo, dat in de buitengebieden veel vaker een preek moet worden gelezen dan elders. Voor de gemeenten is dat niet goed."
Geijtenbeek hoopt dat zijn idee, dat vergelijkbaar is met het systeem dat gebruikt wordt voor de verdeling van de preekbeurten voor studenten, ook verwerkelijkt wordt. "Praktische predikanten willen toch ook van dat tijd en energie rovende nutteloze gebel af. Bovendien is het niet verplicht om mee te doen. Het hele initiatief drijft op vrijwillige deelname."

Niels van Driel

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen