Christelijke vrijheid (2)

Vrijheid in levensstijl
Vrijheid is een omschrijving van het heil dat verschenen is. Zij karakteriseert de nieuwe werkelijkheid in Christus. Tegelijkertijd moet deze werkelijkheid worden gerealiseerd. Dat is het werk van de Heilige Geest. De vrijheid die de Geest in ons werkt, heeft betekenis voor de opvattingen die wij koesteren en onze levensstijl.
Deze vrijheid betekent in de eerste plaats dat een mens bevrijd is van ideologieën, begeerten en ondeugden. Paulus was vóór zijn bekering gebonden door een innerlijke overtuiging, die hem ver bij God vandaan hield. Onderweg naar Damascus onderging hij echter innerlijk een radicale bevrijding. Misschien schrijft hij daarom wel zoveel over vrijheid en bevrijding. De innerlijke vrijheid bestaat in bevrijding van de machten die de menselijke geest in beslag nemen.
Deze vrijheid betekent in de tweede plaats vrij zijn om voor God te leven. De Heilige Geest maakt daartoe van harte bereid. Dat is geen slaafse gehoorzaamheid aan regels. Deze vrijheid wordt gedreven door de liefde. De Geest wil deze liefde steeds groter maken. Hij geeft dan ook dat de liefde gepaard gaat met kennis en inzicht, zodat wij de dingen die wij tegenkomen mogen beoordelen naar waar het op aankomt. Dan kan ontspannen worden omgegaan met wat wij wel middelmatige dingen noemen. Dit is de vrijheid van het geloof dat werkt door de liefde.
Deze gedachte kan worden samengevat als: Heb God lief en doe (dan) wat u wilt. Augustinus heeft deze uitspraak gedaan in zijn strijd tegen dwaalleraren. Toch duidt dit treffend aan wat met innerlijke vrijheid wordt bedoeld: de liefde tot God is bepalend voor het leven van de gelovige. Hierbij moet wel een kanttekening worden gemaakt. Het woord 'dan' mag in deze zinsnede niet ontbreken: 'doe dan wat je wilt'. Dat is een rem op willekeur. Die rem is nodig. Al te vaak hebben mensen zich laten verleiden tot een idee van vrijheid die aan de geboden van God voorbijgaat. Paulus waarschuwt niet zonder reden dat de vrijheid niet mag worden gebruikt als een operatiebasis voor zondige begeerten (Gal. 5:13). Daarom is het woord 'dan' op zijn plaats. De kinderen die leven in het huis van hun Vader, gaan aan zijn geboden niet voorbij.
De houding van de gelovige zal beheerst worden door de wil van God. Een mens is vrij wanneer hij één van wil is met God over zijn roeping, taak en functie. Hij die geen vrede heeft met datgene waartoe God hem roept, leeft in onvrijheid. Een mens die geen vrede heeft met de taak en functie die God hem heeft opgelegd, is evenmin vrij. Vrijheid heeft in dit opzicht de vorm van zelfontplooiing. Vrij is de mens die zichzelf ontplooit volgens het plan dat God met hem heeft. Alleen het Woord van God doet ons in vrijheid ademhalen.

Vrijheid en samenleving
Vrijheid staat ook in verband met onze samenleving. Dit is het derde thema dat James Dunn noemt. Dit heeft alles te maken met de vraag naar gezag en innerlijke vrijheid. Een mens wil tot zijn bestemming komen, terwijl de samenleving waarin hij staat regels oplegt. Deze regels zijn onontbeerlijk. Toch zijn er soms regels die mensen in hun ontplooiing voor het aangezicht van God belemmeren. De relatie tussen innerlijke vrijheid en uiterlijk gezag is vol spanning. Met name in de moderne tijd (na de Verlichting) is de vraag naar deze verhouding aan de orde gesteld.
De liberale opvatting met betrekking tot de verhouding tussen vrijheid van gezagsinstanties en innerlijke vrijheid is bekend: Ieder is vrij in zijn doen en laten voorzover hij daar een ander geen schade mee doet. Deze opvatting is verwoord in het werk Over vrijheid, geschreven door John Stuart Mill, een Engelse filosoof uit de negentiende eeuw. Deze opvatting past in een individualistische samenleving. Dit liberalisme is na de Verlichting een politiek ideaal geworden. Terecht merkt Dunn op dat dit ideaal nieuw is in de geschiedenis. Altijd hebben mensen zich ingezet voor vrijheid van uiterlijke gezagsinstanties. Ook zijn mensen zich altijd bewust geweest van hun innerlijke vrijheid. Nieuw is echter dat de gedachte van de individuele vrijheid een politiek ideaal werd.
De vraag is hoe een samenleving er uitziet waarbij de elementen van vrijheid van uiterlijk gezag en innerlijke vrijheid niet met elkaar in concurrentie staan, maar op elkaar zijn afgestemd. De Schrift leert ons daarover het volgende.
De vrijheid waartoe een christen is geroepen, kan diverse vormen aannemen. Niet ieder denkt op elk punt gelijk. Dat wordt ons ook vanuit de Schrift duidelijk, bijvoorbeeld in de gemeenten van Korinte en Rome, waar verschil van opvatting is over het eten van vlees dat aan afgoden is gewijd. Paulus spreekt in dat verband over zwakken die niet eten, en sterken die wel eten. In algemene termen gezegd: Er zijn christenen die een behoudend standpunt innemen en die een vooruitstrevend standpunt innemen.
De christelijke vrijheid wordt bedreigd wanneer leden van de gemeenschap elkaar niet aanvaarden. De zwakken staan in de verzoeking de sterken te veroordelen, terwijl de sterken neerbuigend handelen ten opzichte van de zwakken. De christelijke vrijheid staat dan onder grote druk. De zwakken neigen tot wetticisme en de 'sterken' naar libertinisme.
De christelijke vrijheid kan echter alleen bewaard en onderhouden worden wanneer zij gevoed wordt vanuit het geloof. Christus Jezus heeft het fundament voor die vrijheid gelegd en een voorbeeld gegeven van het leven daarin. Christus heeft de zijnen liefgehad tot het einde. De vrijheid kan daarom alleen worden onderhouden en bewaard, wanneer zij wordt gevoed door de liefde. Deze bewaart de sterken voor libertinisme en de zwakken voor een snel oordeel.

Verschil met liberale opvatting
Dit is een belangrijk verschil met de liberale opvatting. Deze stelt dat de vrijheid van mensen slechts beperkt mag worden wanneer de vrijheid van anderen wordt bedreigd. De machthebbers in de samenleving varen wel bij een dergelijke opvatting. De liberale opvatting werkt in het voordeel van de sterken die onvoldoende om de zwakken geven.
Paulus uit in zijn brieven aan de gemeenten van Rome en Korinte ook zijn bezorgdheid over de vrijheid van mensen. Dat betreft onder meer de vrijheid van een minderheid tegenover een meerderheid, het gaat eveneens om de vrijheid van de meerderheid tegenover de moeiten van de behoudende minderheid, die verlammend op de gemeenschap werken. Daarin is hij liberaal.
Nieuw is echter dat de apostel nadruk legt op de verantwoordelijkheid van de sterken. Van hen wordt gevraagd hun vrijheid te beperken met het oog op degenen die daarin niet mee kunnen komen. De vrijheid waar Paulus over spreekt, is een vrijheid in gemeenschap. Deze wordt bepaald door de liefde tot elkaar. Zij functioneert niet individueel, maar binnen het kader van de verantwoordelijkheid jegens de gemeente en de samenleving als geheel.
Paulus gebruikt het beeld van het menselijk lichaam om dat duidelijk te maken. De christelijke gemeente is het lichaam van Christus. Daarin is de verscheidenheid onontbeerlijk met het oog op de diverse functies. Toch zegt Paulus nog meer. Verscheidenheid van leden is eveneens onontbeerlijk voor de eenheid van de gemeente. Alleen wanneer er verschillen zijn, wordt de eenheid bewaard. De verscheidenheid wordt voluit aanvaard. De verschillende functies van de vele leden maken juist de eenheid van het lichaam. Het lichaam kan niet als lichaam bestaan zonder verscheidenheid. Dit betekent bovendien dat de verscheidenheid niet voor zichzelf bestaat. Zij staat evenmin in dienst van individualisme. Zij is er echter ten behoeve van het samenleven binnen de gemeente van Christus. Deze gemeenschap kan alleen worden onderhouden als eenheid wanneer mensen elkaar wederzijds aanvaarden op grond van het heil in Christus. Binnen de gemeente moeten wij elkaar aanvaarden, omdat en zoals Christus de zijnen aanvaard heeft. Dat zal zijn tot eer van God (Rom. 15;7). Wat voor de gemeente geldt, mag dan ook gelden voor andere samenlevingsverbanden die onder het beslag staan van het Woord van God.
Dit herinnert ons eraan dat vrijheid niet opgaat in de mogelijkheid keuzen te maken. Een dergelijke formele omschrijving heeft niets gemeen met christelijke vrijheid. Christelijke vrijheid manifesteert zich juist in liefde tot de naaste. J.P. Versteeg zegt treffend: 'De vrijheid voor onszelf is gebondenheid. De gebondenheid aan een ander is vrijheid. De vrijheid is vrijheid om ons te binden aan een ander'. Alleen de vrijheid die voorkomt uit het geloof en zich manifesteert in de liefde bewaart de gemeenschap in Christus.
Christelijke vrijheid is gefundeerd op het werk van Christus en laat zich normeren door het woord en voorbeeld van Christus. De vrijheid bestaat in gehoorzaamheid aan God en in dienst aan de naaste. De christelijke vrijheid die in Christus geschonken is, wórdt door de Heilige Geest in het leven van de gelovige gerealiseerd. Daarom mag gebeden en daarop mag gehoopt worden: waar de Geest van de Here is, daar is vrijheid.

D.J. Steensma

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen