Kerk en rechtspraak

Voor velen is het een schrikbeeld: de kerk voor de rechter gedaagd. Toch worden kerken regelmatig in een juridische procedure betrokken. Bijvoorbeeld wanneer een gemeentelid onder censuur wordt gesteld en in kort geding opheffing van de censuur vordert. Of wanneer een predikant in een procedure zijn schorsing of ontzetting uit het ambt aanvecht. Hoe gaat de burgerlijke rechter daarmee om? Welke maatstaf hanteert hij? Is kerkelijke geschillenbeslechting een alternatief?
Natuurlijk is het nooit goed wanneer een geschil tussen een gemeentelid en een gemeente of het kerkverband voor de burgerlijke rechter gebracht wordt. De naam van de Heere wordt in diskrediet gebracht. Dat betekent niet dat een procedure tegen een kerk per se ongeoorloofd is. Soms kan alleen een procedure ervoor zorgen dat aan een misstand een einde wordt gemaakt, of dat een verkeerd besluit wordt ingetrokken.
Uit 1 Korinthe 6 zou je kunnen afleiden dat geschillen tussen gemeenteleden niet voor de wereldlijke rechter gebracht mogen worden. Of je deze conclusie mag trekken is maar de vraag. Duidelijk is we dat een christen terughoudend moet zijn in het halen van zijn gelijk bij de rechter: "Waarom lijdt gij niet liever ongelijk". Een geschil tussen christenen moet bij voorkeur door een andere christen beslecht worden.

De burgerlijke rechter en kerkelijke geschillen
De burgerlijke rechter gaat heel behoedzaam om met geschillen tussen kerken en hun leden. Besluiten over geestelijke en godsdienstige vragen zullen door de rechter niet inhoudelijk getoetst worden. Wanneer een synode uitspreekt dat een bepaalde uitspraak van een theoloog in strijd is met Schrift en belijdenis, zal de burgerlijke rechter zo'n uitspraak niet ongedaan maken. Dat is maar goed ook.
Besluiten over kerkelijke tucht zijn maar beperkt toetsbaar. Alleen bij willekeur, kwade trouw of een duidelijke schending van belangrijke procedureregels zal de burgerlijke rechter ingrijpen. Maar ook dan toetst de rechter het besluit zelf niet inhoudelijk. Als bijvoorbeeld in een gemeente censuur wordt toegepast op ongehuwd samenwonenden, zal de rechter zich niet uitlaten over de vraag of een kerk in zo'n situatie censuur mag toepassen. Hij beoordeelt slechts of de censuurmaatregel correct, volgens de binnen de kerk geldende regels, tot stand gekomen is.
Er moet nog iets gezegd worden over de toetsing door de burgerlijke rechter. Wanneer een kerk zelf een goed georganiseerde vorm van geschillenbeslechting heeft, moet een gemeentelid zijn zaak eerst aan de interne kerkelijke rechter voorleggen. Alleen in spoedeisende gevallen kan het gemeentelid direct bij de burgerlijke rechter terecht, tenzij er ook een kerkelijke spoedprocedure is. Een goede kerkelijke geschillenbeslechting kan dus procedures bij de burgerlijke rechter voorkomen.

Paulus en de jurisprudentie
Uit 1 Korinthe 6 kan worden afgeleid dat de beslechting van geschillen tussen gemeenteleden in een kerkelijk kader zou moeten plaatsvinden. Wat voor geschillen tussen gemeenteleden geldt, geldt zeker voor geschillen tussen gemeenteleden en een gemeente- of kerkenraad.
De jurisprudentie biedt de kerk alle ruimte om deze paulinische regel toe te passen. Wanneer de kerk haar interne rechtspraak goed georganiseerd heeft, doet de burgerlijke rechter - graag zelfs - een stapje terug.

Kerkelijke geschillenbeslechting in de praktijk
Wie zou menen dat onze kerken de hun door de burgerlijke rechter geboden ruimte om gestalte te geven aan de norm van 1 Korinthe 6 benut hebben, vergist zich. Op het punt van de geschillenbeslechting is er in de kerkorde nauwelijks iets geregeld. De regeling die er is, is onduidelijk en rammelt, in juridisch opzicht althans, aan alle kanten. Ze voldoet in ieder geval niet aan een aantal basiseisen voor geschillenbeslechting. Volgens de kerkorde is de classisvergadering het centrale orgaan bij de beslechting van geschillen. Wanneer bedacht wordt dat de leden van de classis de stukken, als het om comitézaken gaat, pas op de vergadering zelf uitgereikt krijgen en de afgevaardigden van een van de partijen - de kerkenraad die het bestreden besluit genomen heeft - gewoon deelnemen aan de beraadslagingen, voldoen classisbesluiten over appèlzaken per definitie niet aan de eisen die de burgerlijke rechter daaraan stelt. Daarmee zeg ik niet dat die besluiten inhoudelijk onjuist zijn, maar slechts dat ze niet op een juridisch correcte manier tot stand zijn gekomen. Ik laat dan nog ongenoemd dat degene die beroep aantekent tegen een kerkenraadsbesluit niet het recht heeft zijn standpunt op een classisvergadering uiteen te zetten. Dat is in ieder geval niet in de kerkorde vastgelegd.
De conclusie is dat een gemeentelid op dit moment niet eerst de kerkelijke weg behoeft te bewandelen wanneer hij bezwaar heeft tegen een kerkenraadsbesluit. Hij kan met zijn grieven tegen het besluit meteen bij de burgerlijke rechter terecht; er is immers geen kerkelijk alternatief.

Gemiste kans
Er is alle reden om een goede regeling te treffen voor het beslechten van kerkelijke geschillen. De rechtspraak biedt daarvoor voldoende ruimte. Het zou een gemiste kans zijn die ruimte onbenut te laten. Een gemiste kans, omdat iedere procedure over een kerkelijk geschil bij de burgerlijke rechter er een te veel is.

De schrijver, gehuwd en vader van vier kinderen, was tot voor kort diaken en scriba in de kerk van Genemuiden, en is werkzaam als advocaat te Kampen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen