Een kerk die leeft, moet ook een levendig debat durven voeren

Oevermans, werkzaam als juridisch adviseur bij de Universiteit Utrecht, las de krant al toen hij nog op de lagere school zat. Met genoegen leest hij allerlei kranten, blaadjes en boeken over geschiedenis, cultuurfilosofie en theologie. De ondertitel 'christelijk perspectief op geloof en cultuur' van Wapenveld, het blad van de reünistenvereniging van de reformatorische studentenvereniging CSFR, is hem op het lijf geschreven. In dit tijdschrift, waarvan Oevermans redactiesecretaris is, komen de vragen die hem bezighouden uitgebreid aan de orde. "Waarom gaan de dingen zoals ze gaan? Wat beweegt mensen? Past de grillige gang van het leven wel in allerlei overgesystematiseerde stelsels?"

Cultuurwijziging
De eeuw van mijn vader van Geert Mak heeft ook in Oevermans een bewonderaar gevonden. In Wapenveld schreef hij er een uitgebreid artikel over. "Het beeld dat Mak tekent is suggestief en overtuigend. De twintigste eeuw heeft de Nederlandse cultuur grondig gewijzigd. Technologische ontwikkelingen hebben ongehoorde resultaten opgeleverd. Dat had positieve gevolgen. De welvaart is enorm gestegen, ziekten werden bedwongen en mensen konden zich persoonlijk gaan ontplooien.
Maar negatieve gevolgen waren er ook. Iets als traditie heeft bijvoorbeeld nauwelijks tijd meer om zich te vestigen. De herkenning over de geslachten heen wordt minder. Een bepaalde uitdrukking die de ene generatie heel dierbaar is, zegt de volgende generatie weinig tot niets meer; leefwerelden zijn uit elkaar gegroeid. Traditionele instituties als kerken, vakbonden en politieke partijen hebben het moeilijk gekregen. Door mobiliteit en individualisme is de binding aan een bepaalde kerk of partij sterk afgenomen.
De hoofdlijn in onze cultuur, is die van individualisme en consumeren, van alles mag en alles kan. Tegelijk stelt het leven echter grenzen, die niet zomaar overschreden kunnen worden. Onder intellectuelen zie je tegenwoordig soms gelukkig dat dit weer gezegd mag worden. De aandacht van dit moment voor het conservatisme is daar denk ik een voorbeeld van. En iemand als NRC-columnist (en oudhoofdredacteur-) Henk Hofland hekelde vorig jaar in een interessante serie de neiging om van alles een evenement te maken. Maar entertainment is volgens hem wat anders dan cultuur"

Ontkenning
"De culturele ontwikkelingen gaan de gereformeerde gezindte niet voorbij. De Gereformeerde Kerken gingen het eerst door de bocht. Waarom? Volgens Mak omdat ze veel te rationalistisch waren. Daardoor was het gereformeerde leven niet bestand tegen de moderne ontwikkelingen. Ik denk dat daar veel waars in zit. Nieuwe gereformeerden als Kuitert vind ik in feite het spiegelbeeld van de oude. En daardoor in zekere zin even saai.
De kleinere kerken bleven wat langer in de luwte van de cultuur. Ook daarin kwam echter de emancipatie op gang. Ik heb een aardige baan waarin ik me kan ontplooien. Honderd jaar geleden zou ik in mijn woonplaats Ameide mandenmaker zijn geworden.
Ik zou geen schijn van kans gehad hebben om hogerop te komen. Door het emancipatieproces zijn de hiërarchische verhoudingen afgevlakt. Luisteren doe je naar iemand als hij je weet te overtuigen. In de kerk speelt dit alles mee. De discussies over de vrouw in het ambt hebben natuurlijk als achtergrond dat de positie van vrouwen sterk veranderd is. Langzamerhand over de hele breedte van de kerk. Vrouwen draaien overal in mee.
Het valt me op dat deze gewijzigde sociaal-culturele achtergrond zo weinig mee doet in de discussies. Te snel worden dan naar mijn gevoel grote woorden als buigen voor het Schriftgezag gebruikt. Doordenk eerst eens grondig wat de gewijzigde sociaal-culturele omstandigheden zowel positief dis negatief te betekenen hebben.

Binnen de kerken heb je grote verschillen gekregen. In de jaren zestig waren de Christelijke Gereformeerde Kerken behoorlijk zelfbewust. Ze volgden een eigen spoor tussen de Gereformeerde Kerken en de Gereformeerde Gemeenten. Van die triomfantelijkheid is niet veel meer over. Rechts zit net zo goed met de handen in het haar als links. Geen enkel kerkgenootschap en geen enkele gemeente durft meer te zeggen: bij ons is het geweldig. Overal zijn spanningen en problemen. In de nabije toekomst zie ik die niet minder worden. In kwesties als levensstijl en liturgie zal nog wel meer fragmentatie optreden.
Maximaal inspelen op de tijdgeest lijkt me geen oplossing. Dan krijg je een aanpassing die weinig meer met de Schrift te maken heeft. In de rechterflank van de gereformeerde gezindte zie je toch nog vooral ontkenning van de problemen. Dat kerkenraden het moeilijk vinden hun gemeenten te leiden, is begrijpelijk. Iedereen kan ook alles tot zich nemen. In Ameide, waar ik lid ben, zijn er ook mensen die naar de lezingen van Ouweneel gaan. We leven niet meer op een eiland.
Het valt me op hoe weinig predikanten die ik hoor, echt op dit soort vragen ingaan en leiding geven. Ze hebben er toch voor gestudeerd? Ik begrijp niet dat ze hun ogen zo weinig open doen. Ook in een catechismuspreek over het gebod om vader en moeder te eren, ging het bijvoorbeeld een keer erover hoe in deze zondag toch zo mooi de drie stukken te vinden waren. Maar als in zo'n preek niet wordt ingegaan op de opvoeding, op iets als traditieoverdracht, dan vind ik dat een gemiste kans. Al die ouders zitten daar toch mee? Breng de tijd kritisch in contact met Schrift en traditie, maar houd geen verhaal dat je dertig jaar geleden ook zo hield. In het Evangelie valt op hoe Jezus altijd concreet op de vragen en noden van de mensen ingaat, daar nooit omheen draait"

Confrontatie
Oevermans denkt dat de confrontatie met de cultuur in de gereformeerde gezindte op een existentiële manier moet worden aangegaan. De geschiedenis van de Gereformeerde Kerken leert dat een overwegend rationele confrontatie geen oplossingen biedt. "We moeten ons wel druk maken om rationele vragen, maar de inzet moet bij de echte, dat zijn de existentiële vragen zijn: wie ben ik, waarvoor leef ik, kan ik sterven, wie is Christus voor mij, wat betekent uit Hem leven, heel concreet? En dan niet in de taal van gisteren.
Wie me als het gaat over de betekenis van het christendom voor de cultuur sterk inspireert, is prof. H.W. de Knijff. Bij hem zie je een prachtige balans van aan de ene kant een zekere positieve duiding van allerlei moderne ontwikkelingen en aan de andere kant schroomt hij ook niet gevaren aan te wijzen. In zijn laatste Kroniek in het hervormde blad Kerk en Theologie ging hij uitgebreid in op het verschijnsel dat onze maatschappij een evenementenmaatschappij genoemd kan worden. Zijn conclusie luidde dat het antwoord op de secularisatie wel eens gevonden kan worden in een gezamenlijk zoeken naar wat christelijk leven in deze tijd inhoudt. Op dit punt vindt hij dat de gereformeerde traditie veel in huis heeft. Kernwoorden zijn dan ernst en eenvoud. Zo'n man zou eigenlijk gastcolleges moeten geven in Apeldoorn Als iets mij duidelijk is, is het wel dat we elkaar nodig hebben bij het vinden van de goede weg in deze tijd. En dat moeten kerkmuren niet te hoog zijn. Ook de SoW-kerken moeten we niet afschrijven. Netzomin als de Gereformeerde Gemeenten, al isoleren die zich wel sterk. Het lijkt me ook in onze kerken van belang dat de flanken met elkaar in gesprek blijven.
Dat is beter dan in achterkamertjes mopperen en op vergaderingen elkaar vliegen af vangen. Laat zo'n ambtsdragerconferentie van Bewaar het Pand prof. Graafland of dr. Loonstra gewoon uitnodigen. En laat ze in ieder geval met zijn allen naar de landelijke conferenties gaan, een van de weinige plekken waar we inhoudelijk met elkaar in gesprek kunnen."

Bescheidenheid
"Voor de grondnoties van de gereformeerde gezindte behoeven we ons niet te schamen, die zijn niet ouderwets. Een diep besef van de grootheid van God, besef van zonde en blijdschap over de genade van de Heere Jezus. Veel van wat voor bevindelijk doorgaat, vind ik echter vaak nogal beschrijvend en abstract. De Schrift komt in deze benadering niet echt aan het woord. Na drie minuten wordt de tekst losgelaten en volgt er een algemene uiteenzetting over dé zondaar dit en dé zondaar dat. Dan haak ik af"
Leren van de traditie en leven uit de traditie. Oevermans vindt dat die houding in deze tijd vruchtbaar is. "In de gereformeerde theologie zijn er noties waar ik weinig mee heb, die ik nog niet vat. Maar wie ben ik eigenlijk? Toch ook maar een jonge vent met een beperkte blik. De traditie is de neerslag van de levenservaring van vele geslachten. Wat me nu nog niet aanspreekt, zal het leven me mogelijk nog wel leren. Het afschaffen of totaal herschrijven van belijdenisgeschriften vind ik weinig zinvol. Wel moet elke generatie de eigen taal ontwikkelen om de traditie onder woorden te brengen. Zoals prof Van 't Spijker in een interview in Wapenveld eens zei: er bestaat geen reprinttheologie. Elke generatie moet de oude waarheid volgens mij opnieuw vinden en verwoorden."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen