Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Worstelen om kerkelijke eenheid (2)

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Worstelen om kerkelijke eenheid (2)

tussen historie en confessie

8 minuten leestijd Arcering uitzetten

We zagen in het vorige artikel, dat er in de tijd van de Reformatie een vanzelfsprekend besef was, dat de kerk één was. Confessies werden met het oog daarop geschreven en aanvaard, in een diep verlangen dat zo de eenheid van de kerk kon worden hersteld. Daarna volgt een periode waarin belijdenissen juist de breuk tussen kerken accentueren, en nóg later groeit de gedachte dat er dwars door de verscheidenheid heen toch wel een diepere eenheid kan bestaan, ook als het niet mogelijk is daar gestalte aan te geven. Natuurlijk zijn niet alle ontwikkelingen eenduidig. Inzichtgevend is de geschiedenis in elk geval wel.

Verscheidenheid gelegitimeerd
In de 17e en 18e eeuw ontwikkelen zich binnen de Reformatie manieren van omgaan met enerzijds de confessie en anderzijds de eenheid van de kerk waarin de leer niet zo zwaar wordt gewogen. Op de weg van het Piëtisme ontstaat de tendens de ware kerkgeschiedenis slechts te zoeken in de geschiedenis van de ware vroomheid in plaats van de geschiedenis van het dogma en van de leer. In de gemeenschap van de moravische broeders onder leiding van de graaf van Zinzendorf kwam een soort pluriformiteit van de kerk op, met zijn "Tropenleer", inhoudend dat iedere confessie een speciale opvoedingsmanier van God behelst, waarlangs Hij de zijnen tot Zich trekt. Alle historische verschijningsvormen van de ene kerk hebben daarom hun eigen relatieve recht van bestaan. Pogingen om de confessie in verband te zien met de principiële eenheid van de kerk - op grond waarvan aan het herstel van die eenheid zou moeten worden gewerkt - worden vervolgens vrijwel niet meer aangetroffen!
Het theologische vak dat zich met de bestudering van de diverse confessies bezig houdt, de Symboliek, heeft zich pas daarna ontwikkeld. Het is wonderlijk te zien, dat alle studies die sinds ongeveer 1800 op dit gebied verschijnen gedurende een eeuw weinig anders deden dan een inventarisatie te geven van de diverse confessionele posities , en dus van de verscheurdheid van de kerk.
In het klimaat van de 20e eeuw wordt de beschrijving van confessies steeds bewuster in een besef geplaatst, dat niet polemiek met, maar begrip van de positie van andere kerken het doel moet zijn. Na de tweede wereldoorlog wordt dit nog sterker de tendens. Het belijden van de kerk kan, wanneer de verscheidenheid daarvan wordt overzien, alleen maar als een verzameling varianten worden gezien van wat bij voorbaat wezenlijk hetzelfde is. De verscheidenheid van kerken is slechts een aanduiding van het christelijk geloof in de volheid van zijn manifestaties.
Op een radicale manier wordt dat heel recent zichtbaar, waar aan vrijwel alle theologische faculteiten in Nederland de theologie wordt omgevormd tot 'godsdienstwetenschap'. Dat is een illustratie van de overtuiging die kerk en godsdienst slechts als te beschrijven fenomenen wil zien, waarbij de vraag naar een waarheidsnorm in feite niet meer gesteld mag worden.

Het klimaat van de 20e eeuwse oecumene
Wanneer in het oecumenische klimaat van de laatste halve eeuw nog wel naar confessies gekeken wordt met het oog op kerkelijke eenheid, dan is ook daarbij de vraag naar een waarheidsnorm - bijv. te zoeken in de Heilige Schrift - feitelijk afwezig. Men kan daarbij met name wijzen op enkele belangrijke oecumenische documenten:
de Leuenberger Konkordie uit 1973 en het rapport van Lima uit 1982, het zogenaamde BEM-rapport (Baptism, Eucharist, Ministry, d.w.z. doop, avondmaal, ambt) van de sectie voor Geloof en Kerkorde (Faith and Order) van de Wereldraad van Kerken. Wat zichtbaar wordt is de poging om vroegere confessionele verschillen te relativeren in het licht van huidige - o.a. barthiaanse - theologische inzichten (zo de Konkordie van Leuenberg), of door uitleenlopende opvattingen zo bij elkaar te brengen dat op den duur een consensus mogelijk zou kunnen worden. Dat is wat het Lima-document doet door methodisch de vraag te stellen: met welke visie zouden we de neuzen het beste dezelfde kant op kunnen krijgen?

De les van de geschiedenis
Een paar "lessen" zijn te ontlenen aan deze globale geschiedenis van de omgang met de confessie en de kerkelijke eenheid.
1. De oorsprong van de confessies van de Reformatie ligt heel dicht bij de benaming 'formulier van eenheid', ook waar de confessie langs de breuk met Rome ontstond. Dat wil zeggen, dat de waarheid naar Gods Woord wel móet functioneren in dienst van de eenheid.
2. Waar de confessie vooral in dienst staat van het eigen gelijk - als polemische legitimatie van het gelijk van "een" kerk - daar zet de kerk niet alleen haar hoofd en haar hart op het spel, daar weet ze ook niet goed meer wat de zin is van het belijden. Belijden van het geloof vindt altijd plaats in relatie met de Hoofd van de kerk. luist in die relatie zal de motivatie voor het zoeken naar eenheid geboren worden.
3. In de latere geschiedenis van de kerk van de Reformatie is een verwijdering van deze oorspronkelijke motieven waar te nemen. Waar confessies op een neutrale, "onpartijdige" manier worden beschreven, als een soort correcte kennisneming van anderen, daar is buiten beeld geraakt wat het eigene van de confessie is! Daar is haar verplichtende karakter ten opzichte van het Hoofd van de Kerk, Christus, verdwenen, en tegelijk is daarmee het besef van de fundamentele eenheid van de kerk verdwenen.
4. In de oecumenische ontwikkelingen van de 20e eeuw wordt de eenheid van de kerk als ideaal weer ter sprake gebracht. Evenwel wordt geen kans gezien daarbij de confessies van Gods waarheid en van het geloof van de kerk te laten functioneren naar hun oorspronkelijke bedoeling. Integendeel; Leuenberg staat model voor een oecumenische relativering van de confessie; Lima voor een oecumenische poging tot convergering, waarbij een keus gemaakt wordt voor die confessionele lijn die de meeste kans maakt op brede navolging. Ronduit schokkend is het, dat daarbij elke poging tot bijbelse toetsing ontbreekt.

De positie van gereformeerde belijders in de praktijk
Waar bevinden wij ons nu in de ontmoeting binnen het COGG, zoals zich dat na het vertrek van de Gereformeerde Kerken in Nederland vorig jaar heeft gehergroepeerd? Die vraag stel ik natuurlijk tegen de achtergrond van de gegeven historische schets. Ik doe daarbij een paar aannamen;
• De belijdenis die wij kennen - ik denk concreet aan de drie formulieren van eenheid - wordt door ons serieus genomen vanuit de identiteit van de Reformatie.
• Dat impliceert dat voor ons het belijden van het geloof niet los kan worden gezien van de diepe realiteit van en dus de diepe roeping tot de eenheid van de kerk van Christus.
• Dat betekent ook dat een oecumenische relativering van de belijdenis a la Leuenberg, of een oecumenisch keuzepakket a la Lima voor ons niet bespreekbaar zijn.
• Dat wil concreet zeggen voor de ontmoeting van kerken in het COGG, dat we ons verplicht weten aan elkaar om de gereformeerde belijdenis zwaar te laten wegen, en niet minder om de eenheid van de kerk zwaar te laten wegen.

De principiële positie waarin we ons allen hopelijk kunnen herkennen moet vervolgens op de proef worden gesteld in een praktijk waarin terecht sprake is van een worsteling. Alleen mag de worsteling niet het laatste woord zijn. Zeggen dat we het ergens moeilijk mee hebben mag geen vrijbrief zijn om fundamentele en principiële keuzen van ons af te duwen waar we vanuit de gehoorzaamheid aan de Koning van de kerk, ons Hoofd Jezus Christus, voor worden geplaatst.
Dat betekent concreet dat de broeders van het Confessioneel Gereformeerd Beraad in de GKN zich de vraag naar de eenheid van de kerk en de relatie met de confessie die ook hun lief is zouden moeten stellen. Het CGB is naar mijn inschatting helemaal nog niet toe aan een worsteling rond de eenheid van de kerk, en dat zou toch niet misplaatst zijn.
Dat betekent dat de Gereformeerde Bonders in de Hervormde Kerk zich zouden mogen afvragen of de rechtvaardiging van hun gang naar SoW, gemotiveerd door twee keer 'nee' te zeggen, nog ruimte overlaat om ook een keer 'ja' te zeggen. Overigens is daarmee niet miskend, dat het voor de GB een worsteling is.
Van de Confessionele Vereniging geldt wellicht hetzelfde.
Ik signaleer deze vragen op dit moment alleen. Ik wil liever aandacht besteden aan de manier waarop de kerken waar ik toe behoor zich bevinden op hun plaats in de vaderlandse kleine oecumene.

De Christelijke Gereformeerde Kerken en de eenheid van de kerk
Het is de moeite waard de positie van de CGK te overzien. Niet omdat deze kerken zich als een lichtend voorbeeld hebben gemanifesteerd als het gaat om de eenheid van de kerk. Er is reden om ook de kwetsbaarheid van de positie van de CGK te beschrijven. Dat houdt de bereidheid in ook in eigen vlees te snijden.
De positie van deze kerken - met een zekere openheid naar diverse kanten binnen de gereformeerde gezindte - maakt het ook voor anderen zinvol daarnaar te kijken.
Ook hier is sprake van een worsteling met historie en confessie. En soms ook van een weigering de worsteling werkelijk onder ogen te zien. Laat ik meteen zeggen, dat door dit verhaal heen de overtuiging zal klinken - moet klinken - dat voor onze situatie van vandaag niet de historie, maar de confessie de doorslag moet geven, zonder dat beweerd wordt dat we zonder historie zijn... Daar zal in het derde artikel verder op worden ingegaan.

J.W. Maris

Dit artikel werd u aangeboden door: De Wekker

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 28 juni 2002

De Wekker | 16 Pagina's

Worstelen om kerkelijke eenheid (2)

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 28 juni 2002

De Wekker | 16 Pagina's