God kennen: Als in een spiegel

Kunnen wij nog net zo denken als Calvijn?
Dr. C. van der Kooi is universitair docent dogmatiek aan de Vrije Universiteit, en tevens aangesteld aan de VU als bijzonder hoogleraar namens de charismatische vernieuwingsbeweging. Meer dan sommige andere theologen aan de VU geeft Van der Kooi er blijk van zich niet te schamen voor de gereformeerde traditie.
Om verschillende redenen is Als in een spiegel een boek dat de bestudering en bespreking waard is. Het geeft op hoog niveau een beeld van het theologisch klimaat van onze tijd waar kerk en theologie zich - graag of niet - in bevinden. Het bespreekt fundamentele grondslagen van het denken en spreken van het geloof in deze tijd. Op de achtergrond van dit boek ligt de vraag of wij met een theoloog als Calvijn vandaag nog veel kunnen beginnen. Het denken van zijn 16e eeuw verschilt wel zeer van de moderne tijd. Dingen die voor hem vanzelfsprekend waren, zijn het voor ons niet meer.
Van der Kooi vergelijkt Calvijn met de 20e-eeuwse theoloog Karl Barth. Het gaat over de vraag of wij nog wel zo onbevangen over het kennen van God kunnen spreken als Calvijn en zijn tijdgenoten. Niemand betwijfelde toen, niet alleen of God bestond, maar ook of Hij als Schepper en Onderhouder alles in zijn hand had. Dat stond ook in de wetenschappen en in de wijsbegeerte voor ieder vast. God was voor allen het grote begin van alles. Daarom kon Calvijn veel onbevangener dan in onze tijd mogelijk is spreken over een besef van God bij alle mensen. Daarom beseft Calvijn - net als zijn tijdgenoten - dat Gods werkelijkheid in zijn werken én in zijn bijzondere openbaring zich voor ons opent. Natuurlijk past God Zich daarbij aan de mens aan. De accommodatie is bij Calvijn een belangrijke notie als hij spreekt over Gods openbaring aan de mens.
In de manier waarop Van der Kooi over Calvijns theologie spreekt zit iets dubbels: een mengeling van sympathie en afstandelijkheid. Hij wil absoluut recht doen aan Calvijn, en biedt de lezer veel dat verrijkend is. De afstand is er echter.

Scharnier tussen twee panelen
De verklaring van die afstand ligt aan de invloed van Immanuel Kant, filosoof van de Verlichting, die de westerse cultuur wezenlijk heeft veranderd. Kort gezegd gaat het er om, dat door en sinds Kant vragen zijn gesteld bij alles wat voor die tijd als 'objectieve' kennis werd beschouwd. Kant zei: Er is eigenlijk geen kennis buiten het menselijk denken om. Wat wij waarnemen krijgt pas vorm in de manier waarop wij denken. Alle kennis is dus feitelijk niet objectief, maar subjectief. Alle godskennis is dus menselijke godskennis.
Als het hele denken en spreken ook van de theologie is ingebed in de cultuur, in de wetenschappen, in de wereld, kan de kerk met de openbaring waarin zij gelooft daarmee op een eiland leven? Ontkomen we aan de wereld van het menselijk denken om ons heen?
Voor Van der Kooi is duidelijk, dat we niet terug kunnen naar de denkpatronen van de reformatoren, al is ook voor hem het christelijk geloof zonder het kennen van God niet bestaanbaar. Hij erkent daarbij overigens van harte dat het bij Calvijn niet om verstandelijke kennis alleen gaat, maar om een persoonlijke verhouding.
Het tweede paneel, dat ná de 18e eeuwer Kant komt, namelijk de schets van het denken van Karl Barth, staat voor Van der Kooi dichterbij. Voor Barth is de kennis van God niet als een deel van de zintuiglijk waarneembare werkelijkheid. Hij beseft in een wereld te leven waarin God de grote afwezige is. En toch is daar - als een onmogelijke mogelijkheid - de inslag van Gods openbaring en de geloofskennis van Hem.

Vragen
Dit boek zal geruime tijd belangrijk blijven. Het vraagt om bezinning, om rekenschap van wat wij zeggen. Het daagt ook uit er vragen bij te stellen. Die heb ik, naast groot respect, heel wat. De scheppingsleer van Barth kan maar moeilijk de sleutel bieden voor onze omgang vandaag met Calvijn. Over wat openbaring is, geeft Van der Kooi niet het laatste woord. Consequentie van zijn gedachte lijkt, dat als het geloof na Kant niet meer goed uit de voeten kan met Calvijn, dat nog sterker zou moeten gelden voor Mozes, en Matteüs en Paulus...
Zou het soms ook zo kunnen zijn, dat net als in de tijd van Paulus en van Calvijn, God met zijn Woord het verstand der verstandigen te niet doet? Die realiteit vraagt erom, ook in de bespreking van fundamentele grondslagen als hier aan de orde zijn, te worden meegenomen. Laat er maar over worden doorgedacht. Gelovig, verlicht door Gods Geest, luisterend naar Zijn Woord.

In deze nieuwe rubriek zal maandelijks een uitgave uitvoeriger besproken worden die daar volgens de redactie voor in aanmerking komt. De opzet van De Wekker liet voor boekbesprekingen wat minder specifieke ruimte over. Er liggen daarom nogal wat besprekingen op voorraad. We hopen die achterstand gaandeweg in te lopen.
Het boek dat nu belicht wordt is voer voor theologen. We willen echter ook andere categorieën in deze rubriek voor het voetlicht halen.

J.W. Maris

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen